آتنا غلام نیارمی*
نشست سی ام گروه جامعه شناسی تاریخی انجمن جامعه شناسی ایران روز چهارشنبه یکم دیماه 1395با عنوان «تبارشناسی و نقد نظری نظریه های جامعه شناسی محمد علی کاتوزیان» با سخنرانی دکتر ابولفضل دلاوری، دکتر داریوش رحمانیان، دکتر حمید عبداللهیان، دکتر علی اصغر سعیدی و مصطفی عبدی در سالن انجمن جامعه شناسی ایران برگزار گردید.
در ابتدای جلسه، دکتر سعیدی خلاصه ای از زندگی نامه کاتوزیان و آثار علمی ایشان را مطرح نمود و گفت: کارهای آکادمیک کاتوزیان بعد ازاصلاحات ارضی آغاز و منجر به نگارش کتاب «اقتصاد سیاسی» می گردد. یکی از مهمترین کارهای علمی کاتوزیان که در کتاب اقتصاد سیاسی مطرح شده «نظریه شبه مدرنیسم» است. کاتوزیان به اقتصاد رانتیه می پردازد و آن را در یک چارچوب نظری بسیار قوی مطرح می کند.
وی افزود: نمی توان با یک نقد کوتاه از کنار کارهای کاتوزیان گذشت. نظریه جامعه کوتاه مدت کاتوزیان را ایرانیان در زندگی اجتماعی و روزمره خود در طول تاریخ لمس کرده اند و این گفته سی رایت میلز را که چگونه می توان تجربه شخصی را به مسایل اجتماعی گره زد تأیید می کند.
در ادامه دکتر دلاوری با خوانش شعری از کاتوزیان مباحث خود را آغاز نمود و به دغدغه و دل مشغولی کاتوزیان درباره مسایل ایران پرداخت. او گفت: کاتوزیان با طرح یک ذهنیت یا تفسیر جدید در مواجهه با مسایل ایران، به دغدغه های ذهنی خود می پردازد. دغدغه کاتوزیان در کنار ادبیات، سیاسی است و شاید این دغدغه های او با ویتفوگل مشترک باشد ولی نظریه او بومی است. مسایل بزرگ و مهم سیاسی مثل کودتای 28مرداد در یازده سالگی وی بر افکار او تأثیرگذار بوده است. در عرصه ای که ادبیات چپ سیاسی در ایران گسترش یافته بود کاتوزیان با طرح نظریات جدید، به حوزه جدیدی از مباحث سیاسی در ایران اشاره می کند.
دکترعبداللهیان به اثرپذیری کاتوزیان ازدیدگاه های مارکسیستی و به ویژه«استبداد شرقی» ویتفوگل اشاره کرد و با تمرکز بر مفهوم دولت خودکامه کاتوزیان گفت: مفهوم جامعه کوتاه مدت یا اصطلاح جامعه کلنگی کاتوزیان خیلی قابل فهم نیست و نوعی تقلیل گرایی در آن به چشم می خورد. نگرش دولت خودکامه بر دیگر افکار کاتوزیان سایه افکنده و خودکامگی نامحدود دولت را عامل استبداد خودکامه دولت می داند.
دکتر عبداللهیان با ذکر دلایلی، عدم خودکامگی مطلق دولت را در طول تاریخ ایران مطرح کرد و ادامه داد: دولت در ایران در تمام طول تاریخ همه جا یکپارچه نبوده بنابراین تعمیم دولت خودکامه به کل دولتهای موجود در تاریخ ایران اشتباه است. خودکامگی مفهومی نسبی است که با توجه به ساختار سیاسی و اجتماعی متغیر است. بنابراین نظریه خودکامگی دولت کاتوزیان، کفایت نظری ندارد.
در بخش دیگری از این جلسه مصطفی عبدی با طرح این پرسش که مفاهیم مورد استفاده کاتوزیان در نظریه استبداد ایرانی تا چه اندازه متعلق به خود اوست و تاچه اندازه برگرفته از نظریه استبداد شرقی ویتفوگل است؟ مباحث خود را آغاز نمود و به وجود مفاهیم و نسبت های مشترک این دو نظریه پرداخت.
دکتر رحمانیان در پاسخ به پرسش اصلی بحث که تا چه اندازه نظریه کاتوزیان اصالت داشته و نوآورانه است گفت: در کلان روایت کاتوزیان از ایران، مفهوم ایران تبدیل به یک مفهوم کلی می شود و تناقضی در این نظریه به چشم می خورد که همانا مطرح شدن ایران به عنوان یک جامعه کوتاه مدت ولی با استبداد زدگی بلندمدت است. یک نظریه باید با واقعیت تعارض نداشته باشد و محقق باید در تعمیم نظریاتش احتیاط به خرج دهد. کوتاه مدتی جامعه ایرانی بر ایران عارض شده و یک پدیده ازلی و ابدی نیست. کوتاه مدت بودن، پدیده قابل تعمیم به کل تاریخ وجامعه ایران نیست.در کلان روایت مطرح شده توسط کاتوزیان که یک روایت ساده و ماشینی است تاریخ ما تبدیل به طبیعت شده است.
در انتهای جلسه حضار پرسش های خود را مطرح کرده و سخنرانان به این پرسش ها پاسخ دادند.
تهیه گزارش*
اخبار مرتبط:
- توضیحات
- زیر مجموعه: گزارش نشست ها
- دسته: گزارش نشست گروه جامعه‌شناسی تاریخی
- آخرین به روز رسانی در 13 دی 1395