گروه علمی ـ ‌تخصصی مسائل و آسیبهای اجتماعی، همچنان که دکتر سخاوت در صحبتهای خود اشاره کرد، اقدام به تشکیل زیر مجموعه‌های تخصصی نموده است. یکی از این زیر مجموعه‌ها کمیته نقد و بررسی کتب مربوط به حوزه آسیب های اجتماعی است.
در اولین جلسه کمیته نقد کتاب، سه جلد کتاب آسیب های اجتماعی از دکتر جعفر سخاوت، دکتر فریبرز رئیس‌دانا و دکتر داور شیخاوندی مورد بررسی قرار گرفت و حاضران در جلسه نظرات و پیشنهادات خود را ارائه نمودند. در آغاز جلسه، ابتدا نویسندگان سه کتاب به توصیف اجمالی مطالب و هدف کتاب خود پرداختند.

ابتدا دکتر رئیس‌دانا، با ابراز این نکته که در جامعه با بحران نقد مواجه هستیم و قبل از هر چیز به نقد محتاجیم، بر لزوم شناخت دقیق موضوع مورد نقد و ابزارهای آکادمیک و روش شناختی تحلیل تأکید کرد. او سپس ضمن معرفی کتاب خود، در مورد کتاب دکتر شیخاوندی ـ جامعه‌شناسی انحرافات و مسائل جامعوی گفت: این کتاب به نظریات و تجربیات جهانی می‌پردازد اما برای خواندن آن پایه لازم برای یافتن محک و عیار در اختیار نیست. او کتاب دکتر سخاوت را کتاب آموزشی مناسبی برای دانشگاهها دانست.

در ادامه جلسه، دکتر سخاوت، با اشاره کوتاهی به محتوای کتاب خود، انگیزه خود را از نوشتن این کتاب، نیاز دانشجویان به شناخت علل بنیادی انحرافات اجتماعی دانست.

دکتر شیخاوندی نیز به عنوان دیگر صاحب اثر در این جلسه، انگیزه خود را در نوشتن کتاب، روشن ساختن جایگاه آسیبهای اجتماعی در سطح جامعه عنوان کرد. او همچنین در مورد انتخاب واژگانی که در کتاب آورده است توضیحاتی داد و عنوان کرد که جای واژگان واقعی مورد نیاز در حوزه جامعه‌شناسی خالی است و باید برای بدست دادن این واژگان تلاش کرد.

پس از توضیحات نویسندگان کتب، حاضران در جلسه، یک به یک نظرات خود را دربارة این کتابها بیان کردند. به طور اجمال، نظرات مطرح شده در این جلسه را می‌توان به این شرح مطرح نمود:

1ـ در مورد کتاب دکتر رئیس‌دانا ـ مسائل آسیب های اجتماعی ایران، اشکال اساسی به چهارچوب نظری وارد بود. دیگر اینکه واحد تحلیل نیز مشخص نبوده و مطالب انسجام و ارتباط لازم با یکدیگر را ندارند.

از دیگر مطالب مطرح شده درباره این کتاب، بی‌توجهی به ابعاد جامعه شناختی، فرهنگی و روانشناختی مسئله بود.

از نظر منتقدین، این کتاب یک کتاب کاربردی بوده و در قید و بند مبانی نظری و سختگیریهای آکادمیک نبوده است.

دکتر رئیس‌دانا در پاسخ به موارد مطرح شده ضمن تشکر از توجه حاضران و پذیرش برخی از انتقادها، به مشکلات خود در تهیه کتاب پرداخت. از مسائلی که او مطرح کرد مسئله آمار، درستی آن و دسترسی به آن است. او در مورد مسئله انسجام کتاب علت را در گلچین کردن تعدادی از موضوعات مورد پژوهش وی از میان تعدادی از پروژه‌های تحقیقاتی عنوان کرد. او ضمن پذیرش اینکه در نگارش کتاب به نظریه‌ای متوسل نشده است، عنوان کرد که این کار را آگاهانه انجام داده زیرا به خود اجازه چنین کاری را نداده و از طرف دیگر بیشتر به روش‌شناسی اهمیت داده است. نگرش دکتر رئیس‌دانا به قول خود او، سیستمی است و سعی داشته است تا در این کتاب پایه‌های پدید آورنده نابهنجاریها را بررسی کند که البته علت عمده و ریشه‌ای نابهنجاریهای مطرح شده در کتاب او فقر و تبعیض عنوان شده است. او روش‌شناسی خود را رادیکال دانسته و عنوان کرد که در چاپ بعدی کتاب اصلاحات مطرح شده را مد نظر قرار خواهد داد.

2ـ در مورد کتاب دکتر سخاوت ـ جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی، تناسب مطالب کتاب با هدف مطرح شده در آن مورد تقدیر قرار گرفت. از طرفی ضعف کتاب در نقد نظریات مطرح شده در آن و استفاده از منابع آماری نامطمئن عنوان شد.

دکتر سخاوت ضمن پذیرش نظرات در پاسخ به منتقدان از آنان خواست تا نظرات خود را به صورت کتبی به او ارائه دهند تا بتواند از آنها استفاده کند.

3ـ در مورد کتاب دکتر شیخاوندی ـ جامعه‌شناسی انحرافات و مسائل جامعوی نیز حاضران نظرات خود را مطرح کردند. از جمله مسائل مربوط به این کتاب انتخاب واژگان آن بود. همچنین منابع آماری که در کتاب عنوان شده بود مورد تردید واقع شد. دیگر اینکه به لحاظ نظری اشکالاتی بر این کتاب وارد بود.

دکتر شیخاوندی در پاسخ به نقد اول، با اشاره به مقدمه کتاب، عنوان کرد که طرز تغییر لغات در این بخش به تفصیل آمده است. در مورد مبانی نظری نیز با مطرح کردن همه نظریات مربوط به موضوع در یک کتاب مخالفت کرد. او با اشاره به کتاب مسئله اجتماعی مرتون، به عنوان یک نمونه کار، نوشتن کتاب درسی را نیازمند مهارت خاص خودش دانست.

دکتر محمد عبداللهی نیز که در جلسه حاضر بود، ضمن شنیدن نظرات حضار، نظر خود را درباره جلسه نقد و همچنین کتابها عنوان کرد. به نظر او، نداشتن تجربه کافی در برگزاری یک جلسه نقد، ضعف این نشست بود. اما از طرفی برگزاری این جلسه را با در نظر گرفتن نقاط ضعف و قوت آن امیدوارکننده دانست. در مورد کتابها نیز از نظر او کتاب دکتر رئیس‌دانا یک کتاب صرفاً تجربی است اما در دو کتاب دیگر انسجام مطالب به خوبی رعایت نشده است. دکتر عبداللهی در شیوه نگارش کتاب ابتدا در نظر گرفتن انسجام مطالب از سوی نویسنده و بیان طرح کلی کتاب در مقدمه را از ضروریات دانست. از نظر او، نویسنده در مقدمه کتاب باید ابتدا بگوید که راجع به چه موضوعی صحبت خواهد کرد، تعریف آن موضوع چیست، نظرات و دیدگاه های مطرح درباره آن موضوع را بیان کرده وپس از بررسی و نقد منابع موجود در قالب یک چهارچوب مفهومی قابل قبول ، مطالب کتاب را به طور منظم تدوین و ارائه نماید. او در پدید آوردن یک اثر علمی توجه به منابع موجود و فرایندی بودن کار را بسیار مهم دانست.

او در مورد آسیب های اجتماعی گفت: «امروز آسیب اجتماعی( ‏DeviantSocial ) از مسئله اجتماعی Problem)( Social متمایز می‌شود. به طوری که می‌توان گفت هر انحرافی مسئله اجتماعی است اما هر مسئله اجتماعی انحراف نیست.»

در پایان دکتر عبداللهی ضمن طرح این مسئله که در جامعه‌شناسی امروز از تقلیل‌گرایی به سویی تلفیق‌گرایی در حرکتیم، بنابراین در بررسی یک مسئله اجتماعی در نظر گرفتن ابعاد متفاوت آن اعم از مسائل جامعه شناختی، روان شناختی، اقتصادی، زیستی و ... را در سطوح خرد، میانی و کلان مهم ،ضروری دانست.

 

 

• < قبلی
• بعدی >