گروه علمی- تخصصی جامعه ‏شناسی مسایل و آسیب‏ های اجتماعی انجمن جامعه‏ شناسی ایران، هر سال در سالگرد وقوع زلزله بم، نشستی را در این زمینه برگزار کرده و ضمن بررسی آسیب‏ های اجتماعی ناشی از این واقعه، روند بازسازی ساختار اجتماعی این شهر را پی‏گیری کرده است. در همین راستا، در چهارم دی ماه سال 85 نیز نشستی در این زمینه برگزار شد که طی آن، دکتر فریبرز رئیس ‏دانا به سخنرانی و بحث در این زمینه پرداخت.
وی در ابتدای سخنان خود، با بیان این‏که مسأله زلزله بم، تنها در حوزه فنی و تأسیساتی و یا روحی و روانی قابل توجه نیست؛ تاکید کرد که ما نتایج متأثر از این فاجعه را از حیث جامعه ‏شناسی و یا به بیان بهتر جامعه ‏شناسی اقتصادی نیز قابل بررسی می ‏دانیم.
او با این مقدمه، بدآمدها را در دو دسته بدآمدهای طبیعی و یا بدآمدهای انسان‏ساز قابل تقسیم دانست و گفت: در سال 2002، 170 میلیون نفر بر اثر سوانح در سطح جهان آسیب دیده‏اند که زلزله مسبب آسیب‏دیدگی 19 میلیون نفر از این جمعیت بوده است. در این میان، 18% از زمین لرزه‏های کوبنده و هراس‏آور در ایران اتفاق افتاده است. بدین ترتیب سرزمین ما، سرزمینی لرزه‏خیز است و در واقع غیرقابل پیش‏بینی‏ترین پدیده طبیعی بارها در کشور ما اتفاق می‏افتد.
رئیس دانا تصریح کرد: در موضوع تحقیقی من، این بدآمد چندان هم طبیعی فرض نمی‏شود چرا که زلزله با شدت 3/6 ریشتر، اگر در یک منطقه اعیان‏نشین اتفاق می‏افتاد، چنین پیامدی را که در بم با جان باختن 50 هزار نفر، آواره شدن130 هزار نفر و معلولیت تعداد بسیار زیادی همراه بود، در بر نداشت. این در حالی است که آمارها و بررسی‏ ها نشان می‏ دهند در زلزله تهران، اوضاع بسیار وخیم‏تر از آن‏چه پیش‏ بینی می‏ شود، باشد.
وی افزود: هزینه‏ های بدآمد زلزله شامل هزینه‏ های انسانی (کشته شدگان، مصدومان و آسیب‏دیدگان)، هزینه‏ های مستقیم (ساختمان‏های مسکونی، خودروها و ...)، هزینه‏ های واحدهای خدماتی و عمرانی (ساختمان‏ها، اسناد، تأسیسات و زیر ساخت‏ها و تجهیزات دولتی) و هزینه‏ های نامستقیم (خسارت به درآمد دولت و شهرداری، خسارت به بنگاه‏ های اقتصادی، خسارت به غیر زلزله زدگان، هزینه ‏های ناتوان‏های جسمی و روحی) است. علاوه بر این، هزینه‏ های ویژه مدیریت بحران و سوء استفاده‏ های از آن، خسارت به تولید و اشتغال، هزینه افت فرصت‏ های سرمایه‏ گذاری و بیکاری‏ ها، خسارت‏ های بهداشتی، هزینه‏ های نامستقیم اجتماعی شامل از کار افتادن کنترل اجتماعی و آسیب‏ها و انحرافات را نیز باید به مجموعه آنها اضافه کرد. همچنین در پی بدآمدی مانند زلزله، به دلیل فقر، بیکاری و از هم گسیختگی ممر اصلی فعالیت‏ های اقتصادی شهر، آسیب‏ها و انحرافات اجتماعی دارای منشأ اقتصادی هم شکل می‏گیرد و راه را برای آسیب‏ها و انحرافات اجتماعی باز می‏ کند.
رئیس ‏دانا به عنوان یکی از افرادی که همراه تیم خود، از روزهای نخست پس از زلزله در بم بوده و هنوز بخشی از فعالیت‏ های خود را در این شهر پی‏گیری می‏کند، یادآور شد: متأسفانه در شهر بم، مواد مخدر افیونی با زمینه سنتی آن، بسیاری از انحرافات اجتماعی را پایه‏ ریزی کرده است. علاوه بر این افراد در مواجهه با شوک زلزله با سیل بیشتری به این مواد روی آوردند. با از بین رفتن سامانه‏های اجتماعی، کنترل فضا نیز از دست رفت. در چنین شرایطی، تداوم حضور و مقاومت NGOها برای ماندن در بم، عامل مؤثری برای مبارزه با این آسیب‏ها بود.
وی در پایان بحث خود، احساس فراموش ‏شدگی اعضای جامعه زلزله زده در طی دوران طولانی مدت بازسازی شهر را به عنوان مسببی برای روی‏ آوردن بسیاری از آسیب دیدگان به مصرف مواد مخدر و دیگر موارد آسیب‏های اجتماعی معرفی کرد.
در ادامه این نشست، خسرو منصوریان و خانم اسکویی از دیگر فعالان بازسازی شهر بم، توضیحاتی را درباره شرایط و مسایل و مشکلات این شهر بعد از زلزله تا امروز ارائه دادند.