گروه علمی- تخصصی جامعه شناسی مسایل و آسیب های اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران، هر سال در سالگرد وقوع زلزله بم، نشستی را در این زمینه برگزار کرده و ضمن بررسی آسیب های اجتماعی ناشی از این واقعه، روند بازسازی ساختار اجتماعی این شهر را پیگیری کرده است. در همین راستا، در چهارم دی ماه سال 85 نیز نشستی در این زمینه برگزار شد که طی آن، دکتر فریبرز رئیس دانا به سخنرانی و بحث در این زمینه پرداخت.
وی در ابتدای سخنان خود، با بیان اینکه مسأله زلزله بم، تنها در حوزه فنی و تأسیساتی و یا روحی و روانی قابل توجه نیست؛ تاکید کرد که ما نتایج متأثر از این فاجعه را از حیث جامعه شناسی و یا به بیان بهتر جامعه شناسی اقتصادی نیز قابل بررسی می دانیم.
او با این مقدمه، بدآمدها را در دو دسته بدآمدهای طبیعی و یا بدآمدهای انسانساز قابل تقسیم دانست و گفت: در سال 2002، 170 میلیون نفر بر اثر سوانح در سطح جهان آسیب دیدهاند که زلزله مسبب آسیبدیدگی 19 میلیون نفر از این جمعیت بوده است. در این میان، 18% از زمین لرزههای کوبنده و هراسآور در ایران اتفاق افتاده است. بدین ترتیب سرزمین ما، سرزمینی لرزهخیز است و در واقع غیرقابل پیشبینیترین پدیده طبیعی بارها در کشور ما اتفاق میافتد.
رئیس دانا تصریح کرد: در موضوع تحقیقی من، این بدآمد چندان هم طبیعی فرض نمیشود چرا که زلزله با شدت 3/6 ریشتر، اگر در یک منطقه اعیاننشین اتفاق میافتاد، چنین پیامدی را که در بم با جان باختن 50 هزار نفر، آواره شدن130 هزار نفر و معلولیت تعداد بسیار زیادی همراه بود، در بر نداشت. این در حالی است که آمارها و بررسی ها نشان می دهند در زلزله تهران، اوضاع بسیار وخیمتر از آنچه پیش بینی می شود، باشد.
وی افزود: هزینه های بدآمد زلزله شامل هزینه های انسانی (کشته شدگان، مصدومان و آسیبدیدگان)، هزینه های مستقیم (ساختمانهای مسکونی، خودروها و ...)، هزینه های واحدهای خدماتی و عمرانی (ساختمانها، اسناد، تأسیسات و زیر ساختها و تجهیزات دولتی) و هزینه های نامستقیم (خسارت به درآمد دولت و شهرداری، خسارت به بنگاه های اقتصادی، خسارت به غیر زلزله زدگان، هزینه های ناتوانهای جسمی و روحی) است. علاوه بر این، هزینه های ویژه مدیریت بحران و سوء استفاده های از آن، خسارت به تولید و اشتغال، هزینه افت فرصت های سرمایه گذاری و بیکاری ها، خسارت های بهداشتی، هزینه های نامستقیم اجتماعی شامل از کار افتادن کنترل اجتماعی و آسیبها و انحرافات را نیز باید به مجموعه آنها اضافه کرد. همچنین در پی بدآمدی مانند زلزله، به دلیل فقر، بیکاری و از هم گسیختگی ممر اصلی فعالیت های اقتصادی شهر، آسیبها و انحرافات اجتماعی دارای منشأ اقتصادی هم شکل میگیرد و راه را برای آسیبها و انحرافات اجتماعی باز می کند.
رئیس دانا به عنوان یکی از افرادی که همراه تیم خود، از روزهای نخست پس از زلزله در بم بوده و هنوز بخشی از فعالیت های خود را در این شهر پیگیری میکند، یادآور شد: متأسفانه در شهر بم، مواد مخدر افیونی با زمینه سنتی آن، بسیاری از انحرافات اجتماعی را پایه ریزی کرده است. علاوه بر این افراد در مواجهه با شوک زلزله با سیل بیشتری به این مواد روی آوردند. با از بین رفتن سامانههای اجتماعی، کنترل فضا نیز از دست رفت. در چنین شرایطی، تداوم حضور و مقاومت NGOها برای ماندن در بم، عامل مؤثری برای مبارزه با این آسیبها بود.
وی در پایان بحث خود، احساس فراموش شدگی اعضای جامعه زلزله زده در طی دوران طولانی مدت بازسازی شهر را به عنوان مسببی برای روی آوردن بسیاری از آسیب دیدگان به مصرف مواد مخدر و دیگر موارد آسیبهای اجتماعی معرفی کرد.
در ادامه این نشست، خسرو منصوریان و خانم اسکویی از دیگر فعالان بازسازی شهر بم، توضیحاتی را درباره شرایط و مسایل و مشکلات این شهر بعد از زلزله تا امروز ارائه دادند.