نشست نمایش و بررسی فیلم «جای خالی آقا یا خانم ب»، روز یکشنبه 19 آبان 92 به همت گروه جامعه‌شناسی پزشکی و سلامت انجمن جامعه‌شناسی ایران، با حضور فیما امامی و رضا دریانوش، کارگردانان فیلم، و سخنرانی دکتر شیرین احمدنیا برگزار شد. 

شیرین احمدنیا، پس از نمایش این فیلم، به واکاوی و بررسی آن از دیدگاه جامعه‌شناختی پرداخت و  تحلیل خود را با ذکر دو سؤال شروع کرد و گفت: تصویری که از زن فیلم مشاهده می‌‌شود را چگونه می‌‌توان توصیف کرد و تصویر مرد را چگونه؟ و تا چه حد این زوج رابطه زن و مرد نوعی ( تیپیک ) را در جامعه ایفا می‌‌کنند؟

در جامعه سنتی تا زن فرزندآوری نداشته باشد، هویت جنسیتی‌اش ناقص است

وی در پاسخ به این سؤالات خود افزود: زن در این فیلم وابسته است؛ وابسته به همسر و فاقد اعتماد به نفس و عزت نفس. ازطرفی در چارچوب نقش سنتی، فرزندآوری نوعی ارزش به حساب می‌آید و تا زن به این مرحله نرسد هویت جنسیتی‌اش ناقص، ناتمام، ناکامل و عاری از ارزش می‌‌شود و دائم در معرض خشونت، طرد شدن، طلاق و تهدید به گرفتن همسر دوم قرار می‌‌گیرد.

به گفته احمدنیا در گذشته فرزندآوری مهم‌ترین انگیزه ازدواج تلقی می‌‌شده و جای تعجب نبوده که اگر فرزندآوری نباشد، طلاق یا چندهمسری به سادگی مهیا شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به آمار فرزندآوری در کشور گفت: میزان باروری کل در اولین سرشماری پس از انقلاب بالای 6 بچه بوده و الان با فاصله 30 سال، وضعیت فرزندآوری به زیر 2 فرزند رسیده و اکنون وارد مرحله حذف خاله، دایی، عمه و عمو و در نتیجه پسردایی و پسر عمو و ... شده است.

کاهش فرزندآوری به سبب تغییر سبک زندگی شهری

احمدنیا تأکید کرد: به‌تدریج و البته با سرعت با پدیده تغییرات ارزشی مواجهیم و به خاطر سبک شهرنشینی، اقتصاد صنعتی و نیز فضای بسته و محدود آپارتمانی، باب شدن فرهنگ مصرف‌گرایی، فرزند با داشتن هزینه برابر شده و فرزندآوری کاهش داشته است.

وی با استناد به آماری که محمدمهدی آخوندی، رئیس پژوهشکده ابن سینا، منتشر کرده است، گفت: تا 10 سال پیش 2 میلیون زوج نابارور در کشور داشتیم و اکنون به 3 میلیون زوج رسیده است.

ارزش مثبت مادری و رشد روش‌های درمان ناباروری در جهان

این استاد جامعه‌شناسی در ادامه صحبت‌های خود اظهار داشت: ناباروری مسئله مهم سلامت در حوزه خانواده است و پزشکان در این زمینه هشدار داده‌اند. همچنین حداقل 25 مرکز درمان ناباروری در کشور وجود دارد و ایران در این زمینه پیشرفت کرده و راه‌حل‌های پزشکی متعددی وجود دارد که در 50 درصد موارد موفقیت‌آمیز بوده است.

وی علت تمام این تلاش‌ها را ارزش مثبت در بسیاری از فرهنگ‌ها دانست و ادامه داد: در چنین شرایطی که سنت و دین زن را به سمت مادر شدن می‌‌برد، اگر زنی در این مورد شکست بخورد از سوی جامعه انگ و برچسب خواهد خورد که این موضوع، سوژه اصلی این فیلم نیز بود؛ درواقع کسی که خود قربانی بوده، مقصر جلوه داده می‌‌شود؛ چراکه غایت تکامل زن، مادری است.

تبعات ناباروری

احمدنیا اظهار کرد: زندگی شهری و صنعتی باعث رشد ناباروری شده و این موضوع تبعاتی را به دنبال داشته است؛ از آن جمله می‌‌توان به سست شدن بنیان خانواده، وارد آمدن فشار روانی به زنان نابارور، انواع خشونت‌های خانگی و... اشاره کرد.
وی ادامه داد: ناباروری همچنین باعث اختلالات روانی شده و مشکلات گرانی و نبود دارو نیز مزید بر علت می‌‌شود.

احمدنیا با بیان این نکته که ناباروری یکی از علل مهم طلاق در ایران محسوب می‌‌شود، گفت: عده‌ای همچون کارگردانان این فیلم معتقدند مشکل ناباروری بعد از اعتیاد دومین علت طلاق در ایران است و آمارهای من نشان می‌‌دهد که سومین عامل است که البته در اصل موضوع تفاوتی ایجاد نمی‌کند.

در سال 86 حدود 100 بیمار از طریق رحم اجاره‌ای در اصفهان صاحب فرزند شده‌اند

وی در ادامه به موضوع رحم اجاره‌ای اشاره کرد و گفت: این موضوع یک پدیده زیستی است، اما در بستر اجتماعی و فرهنگی اتفاق افتاده و به همین علت نهادهای حقوقی، مذهبی، سیاسی و اقتصادی وارد کار می‌‌شوند. البته طرفداران حقوق زنان رحم اجاره‌ای را نوعی استثمار زنان می‌‌دانند؛ چراکه زنان از روی ناچاری به این موضوع روی آورده‌اند.
طبق آماری که احمدنیا ارائه داد در سال 86 حدود 100 بیمار از طریق رحم اجاره‌ای در اصفهان صاحب فرزند شده‌اند.
مادری؛ بحث چالش‌برانگیز

این استاد دانشگاه گفت: برای بررسی مادری لازم است هم جنبه‌های مثبت و هم جنبه‌های منفی آن مورد مطالعه قرار گیرد. تاکنون به جنبه‌های مثبت و ارشمند آن اشاره کردیم، اما مادری نیز بحثی است چالش‌برانگیز و کاری پر از استرس و دشوار. اگر زنی شاغل باشد، در صورت مادر شدن امنیت شغلی او به خطر می‌‌افتد و باعث کاهش درآمد زن می‌‌شود.

تغییر فرهنگ و آگاه‌سازی زنان؛ راه‌حل جامعه‌شناختی ناباروری

به گفته احمدنیا پزشکان برای مشکلات راه‌حل‌های مهندسی و علوم دقیقه‌ای ارائه می‌‌دهند؛ بدین معنی که مشکلات را تک علتی فرض می‌‌کنند؛ در حالی‌که ناباروری موضوعی است که باید از تمام جنبه‌ها به آن نگریسته شود.
وی صحبت‌های خود را با طرح این پرسش که حال از دید جامعه‌شناسی چه راه‌حلی برای این موضوع می‌توان متصور بود؟ ادامه داد و بیان کرد: در این مورد تغییر فرهنگ و آگاه کردن زنان و نگاه به مسیرهای نو و متنوع، چاره‌ساز است. می‌توان به زنان آموخت که زن نیز مانند هر انسان دیگری که متکی به نفس است، می‌‌تواند بدون مادر شدن به موفقیت‌های بزرگی دست یابد. بنابراین اجباری نیست که تمام زنانی که ازدواج کرده‌اند، مادر شوند.
فیلم مستند «جای خالی آقا یا خانم ب» که در سال 88 در معرض نمایش در بخش خصوص قرار گرفت، زندگی زوج روستایی به نام ولی و خدیجه را نشان می‌‌دهد که با مشکل ناباروری مواجه هستند و این موضوع زندگی‌شان را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. این فیلم نمایشگر فضای سنتی جامعه برای فرزندآوری و نیز احساسات زن فیلم در قبال این موضوع و کنار آمدن اجباری او با موضوع طلاق یا زن دوم است.

• < قبلی
• بعدی >