بحث تبیین های فرهنگی دو محور اصلی دارد. بحث اول کوششی است برای طبقه بندی انواع تبیین ها و یافتن جایگاه و موقعیت تبیینهای فرهنگی در این مجموعه که با تلاش برای به دست دادن شاخص یا معیار منطقی برای تمیز تبیین فرهنگی از غیر فرهنگی دنبال شده است. بعد از بحث در خصوص بسیاری از شاخصها و نقادی آنها، نهایتاً سه ملاک برای اطلاق عنوان تبیین فرهنگی برای آثار موجود در باب انقلاب اسلامی پیشنهاد شد.
الف: اعتنا به موضوع و نظر نویسنده اثر به شرط آنکه براساس معیارهای علمی متعارف بتوان او را آگاه به آراء و مجادلات موجود در این زمینه دانست. چنانچه نویسنده صاحبنظری که به مجادلات موجود در این زمینه و وقوف نسبی دارد خود، تحلیل و تبیین ارائه شده را فرهنگی بنامد میتوان آن اثر را تبیین فرهنگی محسوب کرد.
ب: اعتنا به خرد جمعی اهل نظر به گونهای که اگر یک اثر توسط تعدادی از صاحبنظران نسبتاً معتبر حوزه مطالعات انقلاب اسلامی، تبیین فرهنگی قلمداد شد این قضاوت معتبر قلمداد شود.
ج: از طریق روش تحلیل محتوا، محتوای اثر مورد سنجش قرار گیرد. چنانچه اکثریت مطلق یا اکثریت نسبی تأکیدها و متغیرهای تحلیلی اثر، متغیر فرهنگی محاسبه شد، آن اثر را تبیین فرهنگی بنامیم.
بخش دوم این سخنرانی به طبقه بندی و سنخ شناسی انواع تبیینهای انقلاب اسلامی ایران اختصاص داشت. در این نسخشناسی چهار گونه عمده به شرح زیر مورد اشاره قرار گرفت و تشریح شد.
الف: تبیینهای فرهنگی ساختاری.
ب: تبیینهای اجتماعی فرهنگی، ج: تبیینهای فرهنگی ـ اجتماعی مبتنی بر انگیزه و ادارک کنشگران.
د: تبیینهای فرهنگی مبتنی بر ذهنیت توهمی کنشگران یا تبیینهای روانی ـ فرهنگی