مفهوم پردازی از واقعیتهای تاریخی ایران

*آتنا غلام نیارمی

نظام ارباب غایب در ایران پیشاسرمایه داریبیست ونهمین نشست گروه جامعه شناسی تاریخی روز دوشنبه سوم آبان 1395 با عنوان «نظام ارباب غایب در ایران پیشا سرمایه داری؛ مفهوم پردازی از واقعیت‌های تاریخی ایران» با سخنرانی دکترحمید عبداللهیان، دکتر علی اصغرسعیدی، دکتر داریوش رحمانیان و مصطفی عبدی در سالن انجمن جامعه شناسی ایران برگزار گردید.

در ابتدای جلسه دکتر عبداللهیان چکیده‌ای از کتاب خود را توضیح داده و ایده اصلی نوشتن این کتاب را مشاهده وجود اشکالاتی در نقل تاریخی ایران مطرح کرد و این کتاب را به گونه‌ای نقد تاریخ نگاری مارکسیستی دانست.

وی درباره ایده اصلی کتاب گفت: درایران دو مفهوم مهم وجود داشته است:1-زمین داری2-مالکیت زمین.دراواخر دوره قاجار به دلیل تضعیف شدن دولت، فروش زمین‌های تیول یا خالصه آغاز می شود.عمده خریداران این زمین‌ها، تجار بودند. همین امر سبب تحول زمین داری به مالکیت زمین می شود. تا شروع اصلاحات ارضی درایران 66درصد زمین‌ها در دست مالکین غایب بوده است. ارباب غایب زمین داری بود که خارج از روستا زندگی می کرد و اغلب تاجرانی بودند که در شهرها ساکن بودند. این ایده اصلی این کتاب است.

پس ازآن دکتر سعیدی دلایل استقبال از این کتاب و از این نوع جامعه شناسی تاریخی را مطرح نمود و افزود: این کتاب، روایت جدیدی از بخشی از تاریخ ایران است که می‌تواند در کنار روایات و نظریه‌های دیگری مانند نظریه کاتوزیان، اشرف، آبراهامیان و ... قرار گیرد.

در ادامه این نشست دکتر رحمانیان، نظری کاملا متفاوت را مطرح نمود و گفت: این روایت، روایتی درکنار روایت‌های دیگر نیست و این قیاس نوعی خطای روشی است. برعکس کلان روایت مطرح شده توسط کاتوزیان که یک روایت ساده و ماشینی است که درآن تاریخ ما تبدیل به طبیعت شده است، در رویکرد دکتر عبداللهیان در این کتاب، تاریخ دیده می‌شود. نوعی نگاه تاریخی است که با ادامه و بسط آن می توان به یک جامعه شناسی تاریخی رسید. تاریخ نیاز به مفهوم سازی دارد و مفهوم ارباب غایب که در رویکرد دکتر عبداللهیان مطرح شده، یک مفهوم قابل اعتناست.

در بخش آخر این نشست عبدی به پژوهش خود با عنوان تبارشناسی نظری نظریه جامعه شناسی کاتوزیان اشاره نمود و گفت: نتایج این پژوهش نشان می دهد کاتوزیان مفاهیم و عناصرجدیدی را مطرح نکرده است بلکه در واقع نوعی مصداق یابی نظریه استبداد شرقی کارل ویت فوگل در ایران است. درپایان جلسه پرسش هایی توسط حضار مطرح گردید که توسط سخنرانان پاسخ داده شد.

*تهیه و تنظیم گزارش

 

اخبار مرتبط: