مشکات سخاوتی*

انتخابات خانواده تنگناهای زناندوشنبه ١۸اردیبهشت ماه 1396 گروه تخصصی جامعه شناسی خانواده انجمن جامعه شناسی ایران نشستی را با موضوع «انتخاب، خانواده ، تنگناهای حقوقی و نقش زنان در مدیریت سیاسی» با حضور جمعی از اساتید و مسئولین در سالن کنفرانس انجمن در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار کرد.

دکتر عالیه شکربیگی، مدیر گروه زنان و خانواده جلسه را با مقدمه ای آغاز نمود: به نظر می رسد بیشترین مسائل زنان و خانواده در تنگناهای حقوقی و قانونی است و برای انسجام وضعیت موجود در خانواده و مطالبه گری آنان، نیازمند تدوین و بازنگری قوانین هستیم. معتقدم مسائل زنان در مطالعات بین رشته ای می تواند مورد تحلیل قرار گیرد و از این مسیر می توانیم یک بازنگری داشته باشیم تا موانع مشارکت سیاسی زنان در جامعه برداشته شود. امروز مشارکت عمومی زنان کم و مشکلات قانونی و فقهی در حوزه زنان زیاد است.

تبعیض مثبت و سهمیه بندی جنسیتی

سپس مرضیه قاسم پور، حقوقدان و دبیر کارگروه حقوقی معاونت زنان و خانواده، در زمینه حق مشارکت سیاسی زنان از منظر قانون اساسی به ارائه بحث پرداخت: و گفت در اهمیت مشارکت به طور اعم همه ی نظام های سیاسی حتی نظام های تک حزبی و توتالیتر معنی مثبتی از مشارکت دارند و سعی می کنند در آمارها این را عنوان کنند که جامعه شان براساس مشارکت مردمی است چون در عرصه بین المللی و هم در بعد داخلی مشروعیت یک حکومت نیازمند بسترهای مشارکت استاما در باب مشارکت سیاسی زنان و جایگاه شان در مناصب سیاسی من بحث سهمیه بندی را رد نمی کنم ولی نگاهم این است اگر در یک جامعه ای ابزارهای دستیابی به مدیریت ها مثل دانش و تخصص و شاخص ها به طور عادلانه تقسیم شود و زنان نیز بتوانند به این شاخص ها دسترسی پیدا کنند، شاید ما نیاز به رانت جنسیتی نداشته باشیم . سال هاست مشارکت سیاسی زنان حداکثری بوده اما بعد از پایان هر انتخابات کسی به مطالبات زنان توجهی نکرده است . ما در مرحله رأی گیری چالش نداریم اما وقتی زنان توانمند و نخبه می خواهند پا را فراتر گذاشته و از عرصه های از قبل تعیین شده فراتر بروند و می خواهند مشارکت فعال در تصمیم گیری و امور ملی و فراملی داشته باشند با چالش های زیادی در عرصه عمل مواجه می شوند؛ ما موانعی در قانون اساسی برای مشارکت سیاسی به طور اعم به عنوان یک انسان برای زنان نداریم جز در بحث رهبری  و چند سمت خاص. خیلی از علما می گویند نهایت تیزبینی واضعان سیاسی بوده که گفته اند رجل سیاسی یعنی فارغ از جنسیت .

وی ادامه داد:در سال های قبل زنان همین که ثبت نام می کردند برای ریاست جمهوری، شورای نگهبان صلاحیت آن ها را رد می کرد البته نمی خواهم بگویم زنان زیادی داریم که می توانند این منصب را بپذیرند اما قانون اساسی رجلیت و مرد بودن را مطرح نکرده و می گوید کسی می تواند رئیس جمهور باشد که جزو رجال سیاسی باشد حالا ممکن است بین آقایان هم کسی کاندیدا شود که واقعا رجل سیاسی نباشد و یک روز سابقه مدیریت سیاسی هم نداشته باشد.

ارج نهادن به جایگاه سیاسی زنان توسط امام (ره)

این حقوقدان اظهار داشت:جای تأسف است که زنان نخبه سیاسی ما حتی به طور نمادین هم برای ثبت نام ریاست جمهوری  شرکت نکردند که شاید لااقل باعث آگاه سازی و جریان سازی شوند. در شوراها هم آمار خوبی از مشارکت زنان نداریم و کمی بالاتر از شش درصد از زنان شرکت کرده اند که در مجلس هم غیر از دولت اخیر، همیشه با ۵ درصد زنان روبرو هستیم. من اعتقاد ندارم جنس زن حتما باید کرسی خاصی را به دست بگیرد، بلکه معتقدم نگاه زنان باید در کرسی های مرجع نفوذ یابد و در نهایت غیبت زنان مشکلات زیادی را به وجود می آورد که شاهد آن هستیم.

در آخر نیز اضافه کردحضرت امام (ره) در ابتدای پیروزی انقلاب اعلام کردند که زنان در مقدرات اساسی کشورشان مشارکت داشته باشند البته نگاه ایشان زن محور نبود. مثلا حضور خانم دباغ به عنوان فرمانده نظامی در استان ها یا حضور ایشان  به عنوان سفیر امام در هیئت بلند پایه نظامی در شوروی سابق در کنار آیت الله جوادی آملی، این ها یعنی چه؟ متأسفانه مسئولین حاضر هنوز این کار امام را درک نکرده اند. همچنین نقش بلقیس بعنوان ملکه سیاسی از نمونه های قرآنی نقش سیاسی زنان استمتأسفانه زمینه برای حضور اندیشمندان حقوقدان و فقهای زن در سطوح بالادستی جامعه ما وجود ندارد در حالی که ادبیات قانون اساسی نیاز امروز ما را می تواند پاسخ می دهد اما تا الان هرچه ما زنان اصرار کردیم که ما را در نظر بگیرید، هنوز نتیجه ای نگرفته ایم.

زنان ایران فقط مطالبه گرند

دکتر محمدامین قانعی راد جامعه شناس و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشورنیز در رابطه موضوع جلسه نظراتش را بیان داشت و گفتاز نگاه من برای مشارکت سیاسی باید نظریه پردازی کنیم و بفهمیم از لحاظ مفهومی و نظری در چه جایگاهی قرار داریم در واقع اینجاست که خانم ها متوجه می شوند در چه مسیری باید حرکت کنند و هدفشان چیست. همچنین دغدغه ی زنان جامعه ما بحث “عدالت جنسیتی” است یعنی زنان مطالباتی دارند و می گویند  منابع و امکانات بین و زن و مرد به درستی تقسیم نشده است.  ولی گروهی هم مخصوصا در کانال های تلگرامی دیدگاه رادیکال فمینیستی دارند، با نفرت از مرد حرف می زنند و می خواهند هستی انسانی را تک قطبی و زنانه کنند که البته این شاید به خاطر طرد شدگی تاریخی زنان و یا ناامیدی از دستیابی به عدالت است. به نظر من زنان نباید  فقط از مطالبات شان بگویند،  بلکه باید ایده هایی عملی برای فراهم آمدن زندگی بهتر داشته باشند. یعنی در سیاست ایران زن دگر اندیش و ایده پرداز و متفاوت نگر نیست بلکه فقط زن مطالبه گر هست.”

رئیس اسبق انجمن جامعه شناس ایران تأکید کرد:زنان به جای داشتن یک نگاه و ایده متفاوت، اتفاقا تسلیم آنچه که آن ها را در تاریخ به عقب رانده، می شوند. شما زنان برای مدیریت، دادگستری ، دانشگاه  و سیاست ایران چه فرمولی دارید ؟ اینکه شما زنان همه چیز را فقط مطالبه می کنید، در انتها به دعوای ماتریالیستی و بقای اصلح می رسیم نه به مفهوم اخلاق واقعی در جامعه. با اینکه  زنان ظرفیت هایی برای اشتراک گذاشتن دارند ولی آن ها را عرضه نمی کنند. بنابراین جنبش زنان در ایران باید  به نگاه متفاوت و دگر اندیشی زنانه بیندیشد نه فقط مطالبه گری.

ریشه جامعه شناختی حقوق کیفری

آنگاه دکتر هما داوودی، نایب رئیس اتحادیه کانون های وکلا و رئیس اسبق کانون وکلای البرز ، در زمینه  تاثیر “ارزش های جامعه شناختی بر قوانین کیفری” صحبت کردبسیاری از قوانین ما ریشه در مفاهیم جامعه شناختی، عرف، سنن و آداب و رسوم دارد و از این نظر کشور ما یک ساختار حقوقی خاص دارد. از طرفی وقتی می گوییم قانونگذار گرفتار عوامل اجتماعیست یعنی باید جامعه خود را خوب شناخته و قانوگذاری کند در ضمن اخلاق اجتماعی در اراده قانونگذار و ساختار قانونی تاثیر می گذارد و قانونگذار باید آن را رعایت کند و البته قانون اخلاق ساز هم هست. مثلا وقتی قانونگذار می گوید این عمل جرم است افراد بهنجار آن کار را انجام نمی دهند. بعبارتی هرچه  جامعه مدنی تر شود حقوق جزا متحول خواهد شد. تشکیل عدلیه و دادگستری از شاخص های مدنی شدن و مشارکت سیاسی مردم و انتخابات نیز نشانه های مدنی تر شدن جامعه ماست.

اصلاحاتی در دیه زن و مرد

این حقوقدان افزوددر تمام این سال ها وضعیت زنان تغییر کرده و بهتر شده؛ در گذشته زنان ما فقط خانه دارد بوده و نقش اجتماعی زیادی نداشتند و امروز جایگاه اقتصادی و اجتماعی آن ها حداقل در لایه های میانی تغییر کرده  است. مثلا دیه خانم ها در زمان صدر اسلام نصف مرد بود ، چون اگر زنی کشته می شد فقط صدمه عاطفی به خانواده وارد می شد اما وقتی مرد کشته می شد علاوه بر بار عاطفی از نظر مالی نیز خانواده متضرر می شد. اما در شرایط فعلی که ما تعداد زیادی از زنان مان سرپرست خانوار و شاغلند و پا به پای مردان کار می کنند،  اگر زن کشته شود غیر ضرر عاطفی از نظر اقتصادی و حمایتی هم خانواده ضرر می بیند، پس این حکم به لحاظ قانونی می تواند تغییر کند. یا مثلا پرداخت خسارت بدنی به خاطر تصادف، قطع نظر از جنسیت، دیه کامل باید پرداخته شود.

موانع دگر اندیشی زنان

 دکتر شکربیگی نیز به عنوان چهارمین و آخرین سخنران نشست نکاتی را بیان داشت:و افزود زنان باید نسبت به حقوق خود آگاه باشند تا مسیر مطالبه گری خود را درست طی کنند. چرا ما فقط در زمان ها و شرایطی که انتخابات صورت می گیرد به مطالبه گری و مشارکت زنان می پردازیم ؟ زنان به عنوان یک نیروی تحول در جامعه هستند به شرطی که اندیشه راهنما داشته باشند. زنان حقوق مختلفی دارند و  باید بتواند به حقوق خود دست یابند

این استاد دانشگاه گفت:سه گروه زنان را در رابطه با مشارکت سیاسی مطرح می کنم؛ گروه اول؛ زنانی که آگاهند و حرکت دارند . آگاهی همان اندیشه ورزی و دگر اندیشی در زنان است که براساس این عقل فعالیت هایی نیز دارند. دوم زنانی گه آگاهی ندارند اما حرکت هایی می کنند اما نسبت به هدف خود آگاه نیستند و نمی دانند در چه شرایطی باید حقوق خود را مطالبه کنند.سوم زنانی که آگاهی دارند و حرکت ندارند و دلیل عدم شرکت خود را در محافل اجتماعی، وقت نداشتن، عدم اجازه همسر و درگیری اقتصادی و .. می دانند پس با توجه به سؤال اول زنان اگر خواهان مشارکت هستند آگاهی باید با حرکت همراه شود.

او ادامه داد: چه کار کنیم زنان دگر اندیش شوند؟ در این رابطه سه مفهوم حقوق بشر و حقوق شهروندی، رواداری و جامعه مدنی را مطرح می کنم. حقوق بشر به انسان به عنوان یک “انسان” تعلق می گیرد نه به خاطر زبان، ملیت و… یعنی حقوق یک انسان را خارج از جنسیت اگر به رسمیت بشناسیم. “رواداری”، ارج نهادن به انتخاب دیگری است. ما  اول باید ذهنیت ها را تغییر دهیم و رواداری را در خود تقویت کنیم و در این صورت مطالبه گری هم معنا می یابد. در “جامعه ی ناروادار” هنجار جای واقعیت را می گیرد و تلاش می شود واقعیت پوشانده شود. اگر در مدرسه و دانشگاه به جای حفظ کردن صرف، بحث کردن شجاعانه رونق بگیرد، مدارا، انسان دگر اندیش و اخلاق مدنی در جامعه نیز شکل خواهد گرفت

این نشست با پرسش حاضرین و پاسخ سخنرانان به پایان رسید.

 

*تهیه گزارش

منبع:سایت به دخت: در عرصه سیاسی، بیشتر زنان ایده پرداز لازم است تا مطالبه گر