گروه علمی- تخصصی جامعهشناسی ورزش انجمن جامعهشناسی ایران در یکی دیگر از سلسله نشستهای خود که در روز یکشنبه هشتم دی ماه سال 87 برگزار شد، آسیبشناسی توسعه ورزش در ایران را مورد بررسی قرار داد. در این جلسه، دکتر رضا قراخانلو، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس و رئیس سابق کمیته ملی المپیک ایران به سخنرانی پرداخت. او در بحث خود، یکی از مهمترین راهکارهای آسیبشناسی ورزش در ایران را یافتن رویکرد جامعهشناختی در این زمینه دانست.
وی در آغاز سخنانش، مسأله اهمیت ورزش را مورد توجه قرار داد و در این رابطه، اشاره کرد: ورزش به نوعی زبان مشترک بین همه مردم، فارغ از هر گونه تفاوت نژادی و زبانی به شمار میرود. از سوی دیگر، این نهاد اجتماعی از ظرفیت بالایی در حوزه تربیتی و فرهنگی برخوردار است. در عین حال، ورزش وسیلهای مناسب برای پر کردن اوقات فراغت بوده و حتی در درمان بسیاری از بیماریها نیز نقش موثری ایفا میکند. از سوی دیگر، ورزش رابطه مستقیمی با اقتصاد جامعه دارد و میتوان گفت که در فضای اجتماعی، به عنوان نوعی دین مدنی به شمار میرود؛ چرا که مسائل اخلاقی و انسانساز فراوانی در آن وجود دارد. علاوه بر این، ورزش یکی از مهمترین دروازههای گفتوگو با سایر ملتها و دولتهاست و از این نظر، توجه به آنها از اهمیت بالایی برخوردار است.
قراخانلو در ادامه، با تأکید بر اهمیت ورزش به عنوان یک نهاد اجتماعی در جامعه و تأثیرگذاری آن در ابعاد مختلف زندگی انسانها، خاطرنشان کرد که ورزش میتواند در ساختار جامعه و جهت دادن به آن نیز نقش بسزایی ایفا کند.
وی در بخش دیگری از سخنرانی خود، به بررسی وضع ورزش در کشور و علل توسعه نیافتگی آن پرداخت. او در این باره، چگونگی مدیریت ورزش در کشور بزرگی مثل ایران را بسیار مهم دانست و گفت: برخلاف تصورهای اولیه، به خصوص در سالهای اول انقلاب، مدیریت در ورزش حتی کم اهمیتتر از مدیریت نفت و آب نیست و البته در این زمینه، نیاز شدیدی به مدیریت اطلاعات در جامعه احساس میشود.
وی همچنین خاطرنشان کرد: موقعیت ورزش کشور در شرایط فعلی با نقایص بسیاری روبرو است. بین 10 تا 15 درصد مردم در کشور ما به ورزش همگانی میپردازند که این آمار در کشورهای توسعه یافته به 80 درصد میرسد. در واقع، ورزش همگانی در ایران، نسبت به گذشته پیشرفت داشته ولی تا وضعیت ایدهآل، فاصله زیادی دارد و به همین دلیل، لازم است که مدیریت و توسعه آن، مورد توجه قرار گیرد. به عقیده من، یکی از مشکلات عدم توسعه ورزش همگانی در کشور، اشکالات ساختاری و غلبه نگاه دولتی در آن است. این غلبه به حدی است که حتی در مورد ورزش همگانی نیز مردم احساس نمیکنند که برای نیاز خود، باید ورزش کنند. البته در این زمینه به تازگی اقدامات نسبتاً خوبی از سوی شهرداری تهران صورت گرفته ولی هنوز تا جایگاه ایدهآل، فاصله زیادی داریم و باید در این زمینه تلاش کنیم تا مردم و جامعه مدنی را وادار کنیم که در مدیریت ورزش همگانی نقشآفرین باشند. البته در این زمینه، عدم وجود امکانات کافی، به خصوص برای زنان که سهم بسیاری از جمعیت را به خود اختصاص دادهاند نیز از دیگر عوامل کم توسعهیافتگی ورزش همگانی در جامعه ما است و در این رابطه، دولت موظف است که با ایجاد فضاهای مناسب، مانند پارکها، امکانات توسعه ورزش همگانی برای بانوان را فراهم کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، از دیگر عوامل توسعه نیافتگی ورزش در کشور را نداشتن برنامه جامع در این زمینه ذکر کرد و یادآور شد که برای رفع این مشکل، باید نسبت به علاقه مردم در جامعه توجه بیشتر و عمیقتری صورت گیرد.
وی همچنین در بیان شرایط فرهنگی فعلی جامعه در خصوص ورزش، گفت: خوشبختانه در شرایط فعلی، نگاه مردم به ورزش کاملاً مثبت شده و فرهنگ ورزش رشد زیادی پیدا کرده است که البته همچنان باید برای توسعه و رشد بیشتر آن تلاش کرد.
قراخانلو یکی دیگر از دلایل عدم توسعه ورزش کشور را توسعه نیافتن ورزش در مدارس و دانشگاهها و به تعبیری، مسائل ورزش پرورشی دانست و با اشاره به پتانسیل بسیار زیاد موجود در این دو پایگاه، فقدان تلاش و کوشش کافی مدیریتی در این حوزه را عامل اصلی این امر شمرد. او در این باره، یادآور شد که روند رشد ورزش در آموزش و پرورش منفی بوده و وضعیت فعلی آن بسیار فاجعهبار است. در عین حال، با وجود اینکه تعداد دانشجویان بسیار افزایش یافته، ولی گرایش آنها به ورزش و توسعه فضاهای ورزشی از رشد کافی برخوردار نشده است که یکی دیگر از دلایل این امر، وجود مراکز متعدد تصمیم گیرنده و عدم هماهنگی بین آنها است. این در حالی است که برای توسعه ورزش در کشور، به ویژه در مراکز آموزشی، لازم است هماهنگی کافی و واحدی میان مراکز مختلف ورزشی، مانند شورای عالی ورزش وجود داشته و این مراکز به شکل فعال در جهت هماهنگیهای لازم تلاش کنند.
وی همچنین در بیان دلایل مشترک عدم توسعه ورزش قهرمانی در کشور، گفت: در ورزش قهرمانی، نتیجهگیری و قضاوت بر اساس نتایج المپیک و مسابقات بزرگ چندان صحیح نیست ولی متأسفانه میتوان گفت که شاخص مناسب دیگری در این زمینه در دست نداریم. در واقع، نتایج در ورزش قهرمانی، اتفاقی و با نوسانات زیاد است که این امر را نیز میتوان حاکی از بر نامهریزی نامناسب دانست. اکنون، سهم ما از مدالهای ورزشی بسیار ناچیز است. گرفتن بهترین نتیجه بازیهای آسیایی در تاریخ این بازیها و دو سال بعد، گرفتن یکی از بدترین نتیجههای المپیک در چین، خود تأییدی بر این مدعا است و نشان میدهد که ورزش قهرمانی ما بر اساس حوادث و اتفاقات و نه با برنامهریزی مناسب، پیش میرود. از سوی دیگر، تعداد افرادی که در کشور به ورزش قهرمانی میپردازند نیز بسیار ناچیز است و این خود نشان از ضعف ورزش قهرمانی در کشور ما دارد. سهم بسیار کم بانوان در این نوع ورزش نیز دلیلی برای نتایج ضعیف کاروان ورزشی کشورمان است. این در حالی است که در کشورهای صاحب نام، گاه سهم زنان در ورزش قهرمانی حتی بیش از پنجاه درصد ارزیابی میشود. از سوی دیگر، در کشورهای توسعه یافته در عرصه ورزش، باشگاهها ورزش قهرمانی را توسعه میدهند. حال آنکه در کشور ما، این قهرمانان هستند که باعث توسعه باشگاهها میشوند و فدراسیونها نیز با آنکه عنوان فدراسیون ملی را دارند، اما بسیار دولتی هستند. این مسائل، خود نشان میدهد که لازم است تدوین نظام باشگاهی در کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
رئیس سابق کمیته ملی المپیک عدم نگرش جامعهشناختی به ورزش، عدم توجه به علایق مردم مناطق مختلف کشور و عدم توسعه بسیاری از ورزشها را عاملی در جهت عقبماندگی ورزش قهرمانی در کشور دانست و تأکید کرد: متأسفانه ما سیستم کلی و جامعی در زمینه استعدادیابی نداریم. شناسایی، پرورش و نگهداری زنجیرههای ورزشی ما از هم منفصلند و ارتباطی بین ورزش پایه، مدارس، دانشگاهها و نیروهای مسلح و ... دیده نمیشود.
وی افزود: یکی دیگر از دلایل عدم توسعه ورزش قهرمانی نیز عدم توسعه تعداد زیادی از رشتههای ورزشی است. حال آنکه در این رابطه، توجه به علایق مردم و شرایط جغرافیایی، استعداد و عوامل ژنتیکی اهمیت بسزایی دارد. در واقع، یکی از مسائل مهم در ورزش، شناسایی استعدادهای لازم و پرورش و نگهداری آنهاست ولی متأسفانه در این زمینه یک سیستم واحد و علمی وجود ندارد.
سخنران این نشست تأکید کرد: از سوی دیگر، باید توجه داشت که یک شاخص بسیار مهم در توسعه یافتگی ورزش قهرمانی در دنیا، پول است و این بدان معنی است که اگر ما بخواهیم در ورزش توسعه پیدا کنیم، لازم است هزینه زیادی را صرف آن کنیم. البته در این زمینه باید توجه داشت که در گذشته، قهرمانان فقط برای کسب افتخار میآمدند و مسأله پول چندان برای آنها مطرح نبود. مردم هم قهرمانان خود را تنها برای افتخاراتشان دوست داشتند اما این روند به تدریج تغییر کرد و بعد از مدتی، غرب پول را وارد عرصه ورزش قهرمانی و حرفهای کرد و بدین وسیله، مسائل بسیاری را سبب شد. با گذشت زمان و به دلیل فسادهای بسیار زیادی که در این زمینه به وجود آمده، در کشورهای توسعه یافته با وجود آنکه ورزش به نوعی صنعت تبدیل شده اما در آن، پول حرف اول و آخر را نمیزند. در این زمینه، بر اساس نتایج یکی از مطالعاتی که در مورد ورزش کشور ما در مقایسه با 38 کشور جهان انجام شده، میتوان ریشه مشکل را به طور کلی، دولتی بودن بودن اقتصاد کشور دانست و در نظر داشت که تا زمانی که اقتصاد کشور آزاد نشود و هزینههای بسیار هنگفتی از بیتالمال برای ورزشی مانند فوتبال صرف شود، صحبت از ورزش حرفهای شوخیای بیش نخواهد بود.
قراخانلو ادامه داد: برای توسعه ورزش، عناصر پشتیبان مانند ادارات، آموزش و پرورش و باشگاهها نیز باید تعامل ارگانیکی با هم داشته باشند که این تعامل در کشور ما دیده نمیشود. متأسفانه تعامل و پیوند چندانی نیز با نهادهای بینالمللی وجود ندارد و در نتیجه ما در جذب مربیهای مجرب و سرمایه با مشکلات زیادی مواجهیم.
دکتر رضا قراخانلو در پایان سخنان خود، بر لزوم وجود نهادهای تحقیقاتی برای توسعه ورزش کشور تأکید کرد. او همچنین کمبود منابع انسانی مجرب و متخصص در این حوزه و در عین حال، فقدان محیط قانونی و حقوقی در ورزش کشور را از جمله مشکلات موجود شمرد و ضرورت توسعه بیشتر و البته سریعتر آن را مورد توجه قرار داد.
وی در عین حال، با تأکید بر اینکه یکی دیگر از دلایل عقب ماندگی ورزش در کشور، نداشتن برنامه بلند مدت در ورزش است؛ لزوم تهیه چنین برنامه جامعی را امری بسیار ضروری معرفی کرد و در این رابطه، همکاری محققان و دانشگاهیان را خواستار شد.