IMG 9159اولین نشست گروه علمی– تخصصی جامعه شناسی احساسات در سال 1393، روز یکشنبه 27 مهرماه با عنوان «مناسک و احساسات» همراه با نمایش فیلم «باراکا» محصول سال1992 به کارگردانی ران فریکه در سالن انجمن جامعه شناسی برگزارگردید. در این نشست دکتر فرح ترکمان و محمد مهدی عرب نژاد به سخنرانی پرداختند.

در ابتدای نشست دکترترکمان پس از طرح موضوع نشست گفت: یکی از نظریه‌ هایی که به تبیین اجتماعی احساسات می‌‌پردازد، نظریه مناسک است. مناسک یا کنش متقابل متمرکز شده، احساسات گروهی را به وجود می‌‌آورد که با نماد‌ها به هم پیوسته شده اند و مبنایی برای اعتقادات، تفکر، اصولِ اخلاقی‌ و فرهنگ به وجود می‌‌آورند.مناسک با نماد‌ها پیوستگی دارند. این بحث اولین بار در کتاب «صور بنیانی حیات دینی» امیل دورکیم که به مناسک عبادی بومیان در استرالیای مرکزی می‌‌پردازد مطرح شد. نماد امری بیرونی نیست بلکه از آنچه که در داخل همان جمع مورد توجه قرار گرفته است ایجاد می‌شود. در این فضای کنش متقابل متمرکز با انجام دادن حرکات موزون تعریف شده نه به شکل تعریف قانونی بلکه مرتب اجرا شده،آنچه که بوجود میاید یک شور و شوق و هیجان است. شور و شوق همان است که دورکیم در فضای مناسک به عنوان احساسی بیان میکند که در یک فضای کنش متقابل تکرار شونده رخ داده و بوجود می آید و پایه‌های بوجود آمدن وجدان جمعی برآمده از همین فضای شور و احساسات است. این احساس، مقوم وجدان جمعی است و وجدان جمعی امری بیرونی نیست بلکه برآمده از کنش متقابل متمرکز شده است. نمادی که حول وحوش آن مناسک اجرا می شود این قدرت را دارد تا براساس همین فضا بایدها و نبایدها را شکل دهد. این مربوط به نماد نیست بلکه برآمده از فضای کنش متقابل در حول و حوش این نماد واحساسات برآمده ازآن است. این احساس جمعی یک احساس مثبت است که آن احساس مثبت همبستگی است که اگر آن احساس بوجود نیاید همبستگی شکل نخواهد گرفت.شور و شوق گروهی به عنوان یک آگاهی‌ افزایش یافته از اعضا گروه و همچنین یک احساس که یک نیروی قوی خارجی‌ اهمیت آن‌ را مقدس کرده است تجربه می‌‌شود.

دکتر ترکمان ادامه داد: دومین فردی که در رابطه با احساسات و مناسک صحبت می کند «اروین گافمن» است. وی می‌گوید مناسک از نظر من تنها مناسک مذهبی نیستند بلکه همین زندگی روزمره است. افراد وقتی به یکدیگر می‌رسند سلام گفته و جملاتی چون: خوبم، توچطوری؟ را دائم تکرارمی‌کنند. در بین افرادی که با هم زندگی می‌کنند در یک محیط و در یک فضای کنش متقابل خاص تکرارشونده که از یک آیین خاص پیروی می‌کنند اگر این مناسک یک احساس امنیت و بستگی را ایجاد نکند نمی‌تواند دوام پیدا کند. اگر این کنش متقابل متمرکز شده دائم تکرار می‌شود علت آن احساسی است که در پس این کنش‌های دائم تکرارشونده در زندگی انسانها شکل می‌گیرد. این ادبیات (بحث مناسک) فقط در فضای مذهبی نیست بلکه در فضای زندگی روزمره غیررسمی زندگی ما نیز کاملآ جاری وملموس است.«کالینز» فرد دیگری است که از مناسک و احساسات سخن می‌‌گوید. وی می گوید که مناسک رسمی‌ تنها مناسک مذهبی‌ نیستند و کنش متقابل متمرکز رو در رو، بنیان زندگی‌ اجتماعی است. کنش‌های متقابل درفضای رسمی قابل تجربه بوده وکنش متقابل اگردراین فضای مورد بحث کالینز باقی مانده و ادامه پیدا کرده به خاطر احساس دوام و همبستگی است که دراین کنش های متقابل شکل گرفته است. فقط کنش و کنش متقابل نیست که تداوم آن کنش متقابل را ایجادمی کند بلکه احساس برآمده ازاین کنش متقابل است که اجازه داده است مرتبآ دوام پیداکرده و تکرار شود و این احساس است که آن را حفظ کرده است. تمام فضاهای رسمی و غیررسمی، رسمی دینی و غیردینی شامل فضاهای کنش های متقابل تکرارشونده هستند که این فضاهای کنش های تکرارشونده احساساتی را شکل میدهند که آن احساسات باعث دوام و قوام و فضایی میشود که آن کنش و ارتباطات دوباره تکرار شود.

این سخنان دکتر ترکمان مقدمه ای برشروع فیلم «باراکا» بود. این فیلم نشان داد که چگونه مناسک ازابتدا در جوامع ابتدایی در فضای مذهبی و دینی تا زندگی روزمره رخ می دهد که حتی با دیدن این کنش های متقابل، آن احساساتی را که در بین افرادی که در آن فضای کنشی هستند را قابل درک میکند.

دکتر ترکمان خاطر نشان ساخت: این فیلم برای منظور بحث ما ساخته نشده است ولی‌ به خوبی‌ می‌‌توان رابطه مناسک اعم از دینی و غیر دینی، رسمی‌ و غیر رسمی‌ را در فضای زندگی‌ ابتدایی تا مدرن، و احساساتی‌ را که در این فضاها هست و موسیقی‌ این فیلم آنها را متبلور کرده است، مشاهده کرد. اگرچه این فیلم هیچ کلامی‌ ندارد، از هزاران حرف درباره‌ رابطه مناسک و احساسات گویاتر است.

لازم به ذکر است که دراین جلسه تعدادی ازدانشجویان دوره دکترای جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز و تعدادی از اعضای انجمن جامعه شناسی و جمعی از علاقه مندان نیز حضور داشتند.