در جلسه ای که به همت گروه جامعه شناسی سیاسی انجمن جامعه شناسی ایران روز شنبه 23 آبان 94 برگزار شد تعدادی از استادان دانشگاه‌ های تهران وضعیت پس از توافق هسته ‌ای را از نظر اجتماعی مورد بررسی قرار دادند.

نشست تخصصی «پساتوافق و جامعه» با حضور دکتر محمد امین قانعی راد (عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور)، دکتر سید جواد میری (استاد دانشگاه)، دکتر جعفر توفیقی (استاد دانشگاه تربیت مدرس)، دکترحسین غریبی (استاد دانشگاه تربیت مدرس) و حمیدرضا جلایی پور (عضو هیات علمی دانشگاه تهران) برگزار شد.

قانعی‌ راد: اگر پس از برجام به توافق اجتماعی نرسیم، با چالش مواجه می‌شویم/ جلائی ‌پور: احمدی ‌نژاد 8 سال پول توزیع کرد اما کسی امیدوار نشد/ توفیقی: برجام نمونه موفق یک حکمرانی خوب بود

در ابتدای نشست حسین غریبی در سخنانی تحت عنوان نقش ارتباط علمی در اقتدار اجتماعی، با اشاره به اینکه 28 مدل در دنیا برای نشان دادن بحث قدرت ملی مطرح شده است اظهار کرد: برای این مدل ‌ها شاخص‌ هایی در نظر گرفته شده و در مجموع 27 شاخص در بخش‌ های متفاوت اجتماعی، سیاسی، دفاعی، سرزمینی، اقتصادی، فرهنگی و ... برای قدرت ملی تعریف شده است. جمعیت و ویژگی ‌های کمی و کیفی آن یکی از شاخص ‌های مهم است که در زیر مجموعه اجتماعی قرار می‌گیرد. به گفته وی، کمیت و کیفیت جمعیت موضوع مهمی است که درباره آن مباحث مهمی مطرح می‌شود. همچنین رهبری، منابع طبیعی، روحیه ملی، سنت و خصوصیت ملی از جمله شخص ‌هایی هستند که در این 28 مدل تعریف شده‌ اند.

وی با بیان اینکه ما باید به دنبال این باشیم که یک راه «ارتباط علمی» پس از توافق با سایر کشورها پیدا کنیم، اضافه کرد: امروز کانال‌ های ارتباطی ما محدود است. بدین شکل که مهم ترین راه ارتباط‌ های علمی ما به انتشار مقالات علمی و ISI محدود شده است و این درحالی است که حتی در سال های اخیر، بخش مهمی از مقالات ما در ژورنال‌ های بسیار معتبر جهانی به چاپ نمی‌ رسید و این در حالی بود که در گذشته، ما به راحتی مقالات مان را در ژورنال‌ های متفاوت به چاپ می‌رساندیم اما امروز همان ژورنال ‌ها اعلام می‌کنند که مقالات شما در چارچوب برنامه‌ های تعریف شده ما نیست. به همین خاطر شاید بتوان گفت عامل اصلی این موضوع، تحریم‌ ها است.از پیش از انقلاب، دانشگاه شریف با دانشگاه MIT ارتباط گسترده داشت اما در سال های اخیر، دیگر چنین ارتباطاتی وجود ندارد. بر این اساس، معتقدم برداشتن تحریم‌ ها باعث ارتباطات بین سازمانی دانشگاه ‌ها و پژوهشکده‌ ها می شود و در واقع فضای جدید اجتماعی را به وجود می‌آورد

غریبی با بیان اینکه ارتباط علمی با سایر کشورها به ما ماهیت بهتری می ‌دهد، عنوان کرد: ما باید از فضای فعلی خارج شویم. هم‌ اکنون افراد به صورت فردی با برخی از سازمان‌ ها ارتباط علمی دارند اما اینگونه نیست که ما بتوانیم با سایر دانشگاه‌ های دنیا ارتباط داشته باشیم مثلا از پیش از انقلاب، دانشگاه شریف با دانشگاه MIT ارتباط گسترده داشت اما در سال های اخیر، دیگر چنین ارتباطاتی وجود ندارد. بر این اساس، معتقدم برداشتن تحریم‌ ها باعث ارتباطات بین سازمانی دانشگاه ‌ها و پژوهشکده‌ ها می شود و در واقع فضای جدید اجتماعی را به وجود می ‌آورد.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه فضای ارتباط علمی‌ ما با خارج از کشور کم است، ادامه داد: تحریم ‌ها در سطح داخلی نیز تاثیرگذار بوده است و امیدواریم در پسا توافق محدودیت ‌ها برداشته شود. ما هر زمانی که خواستیم در حوزه ‌ای خود را تقویت کنیم با محدودیت روبرو شدیم و این محدودیت‌ها نشات گرفته از سطح دانشی است که نتوانستیم آن را در ارتباط با کشورهای دیگر به دست آوریم.

غریبی تصریح کرد: در فضای بعد از تحریم‌ ها ما می ‌توانیم از فضای دیجیتال استفاده کنیم. دنیای دیجیتال در فضای پسا تحریم یک دنیای جدید است که با استفاده از آن و با استفاده از فناوری اطلاعات می‌توانیم کارخانه ‌ها، نظام اقتصادی و بانکی و صنعت خود را متحول کنیم. نگاه کردن به الگوهای سایر کشورها می‌تواند فضای جدیدی را برای ما ایجاد کند. تمام کسانی که در دنیا برای به دست آوردن قدرت تلاش می ‌کنند از ارتباطات علمی نیز استفاده می‌ کنند.

میری: در مطالعه اقوام باید نگاه سوژه ‌ای داشته باشیم

در ادامه این نشست سید جواد میری با بیان اینکه برجام را می ‌توان به صورت امکان توسعه متوازن تعریف کرد، گفت: ما پس از توافق می‌توانیم با توجه به جغرافیای فکری و سیاسی و با ایده توسعه با دیگر کشورها ارتباط برقرار کنیم. امروز نیز اتفاقاتی مرتبط با آذری ‌‌زبان های کشورمان افتاده است و در برخی شهرهای آذربایجان ما در اعتراض به برنامه فیتیله‌ ای ‌ها، کمی ناآرامی رخ داد و برخی احساس کردند که به آنها توهین شده؛ البته برخی دیگر نیز صحبت‌ های مطرح شده در برنامه فیتیله را مزاح دانستند اما بحث اصلی اینجاست که صحبت‌ هایی که در این خصوص مطرح شد مانند تمام مسائل ایران کم کم به فراموشی سپرده می‌شود.

وی تصریح کرد: در دوره پهلوی اول و زمان حکومت رضاشاه، او تصمیم گرفت اقوام با یکدیگر ادغام شوند و یک زبان و قومیت واحد داشته باشند اما در دوره پهلوی دوم محمدرضا شاه از این سیاست فاصله گرفت و ائتلاف و اتحاد بین اقوام مختلف را در دستور کار خود قرار داد اما در دوران بعد از انقلاب و از سال 1357 به بعد موضوع تحت عنوان «تنوع فرهنگی» مطرح شد که انتخاب این اسم نیز ریشه در شور انقلابی داشت.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: در صدا و سیما اصرار بر این است که کسانی که ترک هستند را آذری زبان مطرح کنند و وقتی که موضوع را واکاوی می‌کنیم متوجه می‌شویم این تصمیم به اوایل دوره مشروطیت بر می‌گردد زیرا ترک بودن یا آذری زبان بودن یکسری مسائل خاص را ایجاد می‌کند.

میری با تاکید بر این موضوع که ما در مطالعه اقوام باید نگاه سوژه‌ ای داشته باشیم، عنوان کرد: ما باید قومیت افراد را مبنای مطالعه خود قرار دهیم. وقتی یک اتفاق در مرکز یک کشور می ‌افتد همان اتفاق در شهرهای حاشیه‌ ای رنگ و بوی جهان شمولی ‌اش کمتر می‌شود و رنگ و بوی قومی، نژادی و مذهبی می‌گیرد به عنوان مثال در هشت سال گذشته بر اساس اتفاقاتی که افتاد دانشگاه‌ ها در شهر تهران تضعیف شد؛ در این شهر اساتید خواسته‌ های خود را به گونه دیگر مطرح کردند اما در منطقه تبریز و کردستان این موضوع رنگ و بوی قومیتی به خود گرفت.

جلایی پور: دولت به دنبال گشایش سیاسی است

در ادامه نشست «پسا توافق و جامعه» دکتر حمیدرضا جلایی پور عضو هیات علمی دانشگاه تهران در سخنانی با بیان اینکه در تحریم‌ ها جامعه ایران در معرض تهدید بین المللی قرار گرفت و در واقع بند 7 شورای امنیت برای آن تصویب شد، عنوان کرد: مطالعات و بررسی تاریخ نشان می ‌دهد کشوری که در بند 7 شورای امنیت قرار بگیرد تجربه و سرنوشت خوبی نخواهد داشت اما ایران توانست با عملکرد عقلانی از این تهدید بین‌ المللی خارج شود.

وی با بیان اینکه جامعه ما با فرسایش سرمایه اجتماعی - اخلاقی روبرو است، تصریح کرد: مطالعات نشان می‌ دهد ما در جامعه وضع مناسبی نداریم. آنطور که آمارها نشان می‌دهد اوایل انقلاب ما 200 هزار معتاد در سطح جامعه داشتیم و امروز نیز نیروی انتظامی می گوید ما بیش از دو میلیون معتاد در سطح جامعه داریم البته آمار ما می ‌گوید امروز ما بیش از سه میلیون معتاد در کشور داریم که با احتساب اعضای خانواده ‌هایشان، 15 میلیون نفر درگیر اعتیاد این افراد هستند. اما چه باید کرد؟ یکی از مهم ‌ترین کارها آن است که جامعه باید به روند توسعه برگردد تا آسیب‌ های اجتماعی ‌اش مهار شود.

این استاد دانشگاه نیروهای موجود در جامعه را به دو دسته تقسیم کرد و گفت: دسته اول دولت است که متشکل از نخبگان و افراد میانه‌ رو است که تمام تلاش خود را برای توسعه کشور انجام می‌دهند. دسته دوم نیز نیروهای موثر و سایر ارگان ‌ها هستند که بخشی از قدرت در دست آنهاست همانند نهادهای امنیتی، بخشی از سازمان‌ های غیر دولتی، رسانه ‌ها و همچنین حوزه قضائی.

جلائی ‌پور در ادامه با اشاره به فضای ایجادشده پس از توافق گفت: آنچه پس از توافق هسته ‌ای در صحنه عمومی دیده می‌شود آن است که بین دولت و دسته دوم برای توسعه ایران و تغییرات، چالشی شکل گرفته است. دسته اول دنبال توسعه همه ‌جانبه و متوازن در سطح کشور هستند و به دنبال توسعه تک خطی نیستند اما در هر وجه توسعه، مقاومت صورت می‌گیرد با این حال تاکید می‌کنم و باید بدانیم که توسعه پس از توافق و برجام، بحران اجتماعی و اقتصادی جامعه ایران را مرتفع می ‌کند.

جلایی ‌پور تاکید کرد: دسته اول در واقع به دنبال گشایش سیاسی و به نظر می‌ رسد دسته دوم به دنبال کنترل سیاسی است. برخی همچون صدا و سیما اعتقاد به کنترل سیاسی دارند. ما باید به جایی برسیم که به جای اینکه فردی برای هیات علمی شدن، از نفوذ و رابطه استفاده کند، از طریق انتخاب شایسته ‌سالارانه، افراد عضو هیات علمی یک دانشگاه میشوند؛ یا اینکه نشریات از آزادی کافی برای بیان دیدگاه‌ های خود برخوردار باشند که در واقع این موارد، بخشی از توسعه فرهنگی است. توسعه فرهنگی به این معناست که ما حقیقت جویی را بپذیریم.

وی در ادامه با اشاره به موضوع مهندسی فرهنگی، افزود: در مهندسی فرهنگی عده‌ ای نظرات خود را به دیگران تحمیل می‌کنند. کسانی که به دنبال مهندسی فرهنگی هستند تلاش می‌کنند در جامعه به نیروهای مختلف بگویند چه کار فرهنگی را باید انجام دهند؛ از چه دستگاهی استفاده کنند و در چه حوزه ‌ای فعالیت داشته باشند. در واقع باید بگویم دسته دوم جامعه را مطیع می ‌خواهند و حداقل اینکه اگر مطیع نباشند، بترسند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان شد: توافق هسته‌ ای مردم را امیدوار کرده است. در دولت گذشته، احمدی نژاد 8 سال به مردم پول داد اما کسی امیدوار نشد، ولی هم ‌اکنون با وجود اینکه شاخص ‌های اقتصادی نامناسب است اما مردم امیدوارند و رئیس جمهوری فعلی با تلاش برای به سرانجام رسیدن توافق هسته ‌ای بین مردم محبوبیت فراوانی دارد.

توفیقی: برجام یک فرصت بالقوه است

در ادامه این نشست دکتر جعفر توفیقی، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، با بیان اینکه در خصوص برجام ما باید واقع ‌بینانه رفتار کنیم، عنوان کرد: برجام،‌ گام اول است؛ در واقع ما قبل از برجام هم می‌توانستیم خیلی کارها را انجام بدهیم اما برخی تحریم ‌ها را بهانه کردند و کارهایی را که می‌شد انجام داد، انجام ندادند. برای همین معتقدم اینطور نباشد که بگوییم تمام نقطه ضعف‌ های ما متعلق به دوران قبل از برجام بوده است. ما بعد از برجام نباید دچار خوش خیالی شویم. همانطور که قبل از برجام نیز همه نقطه ضعف‌ های ما ناشی از تحریم نبوده ، پس از برجام هم قرار نیست که همه اتفاقات جبران شود و انتظار داشته باشیم که بعد از برجام هم ما حتما موفق می ‌شویم.

وی با بیان اینکه برجام یک فرصت بالقوه است اضافه کرد: هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده است؛ ما باید با برنامه ‌ریزی مناسب، عقلانیت و مدیریت منابع این فرصت بالقوه را به عمل تبدیل کنیم. در این دوران ما می‌توانیم و به برنامه ‌ریزی دقیق و منسجم فکر کنیم و رشد اقتصادی داشته باشیم و از نظر علمی پیشرفت کنیم.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه برجام در واقع یک نمونه از عقلانیت و تدبیر در یک حکمرانی خوب است؛ اضافه کرد: اگر با کسی دشمنی داشته باشیم می ‌توان با تدبیر و به صورت عاقلانه دشمنی کرد. ما باید منافع خود را در نظر بگیریم اما ارتباط خصمانه نیز با دشمن خود داشته باشیم. مگر امروز همه کشورها با هم دوست و رفیق‌ اند؟ همه کشورها برای تامین منافع خود، اگر فرصتی پیدا کنند از خود دفاع می ‌کنند اما تمام تلاش خود را می‌کنند تا کشورشان را عاقلانه ‌تر اداره کنند.

توفیقی با بیان اینکه امروز ما یک کشور «مهاجر بفرست» هستیم، عنوان کرد: امروز جوانان نخبه به دلیل مسائل اقتصادی، کشور را ترک می‌کنند. بسیاری از کسانی که در سال‌ های گذشته مهاجرت می‌کردند مخالف یا معاند نظام نبودند بلکه به دنبال کسب و کار بهتر بودند و اغلب آنها نیز در محیط ‌های اقتصادی، علمی و دانشگاه‌ های خارج از کشور جذب شدند.

این استاد دانشگاه سپس با اشاره به انتخابات 76 گفت: بنده در آن دوران معاون وزیر بودم و به چشم دیدم که در اثر فضایی که انتخابات به وجود آورد، بسیاری از بورسیه‌ ها به کشور بازگشتند. اکنون نیز فکر می‌کنم فضایی که پس از برجام و توافق به وجود آمده است، می‌تواند روند مهاجرت را معکوس کند زیرا قبل از برجام جوانان ما نیز در یک فضای بلا تکلیفی و ناامیدی به سر می‌بردند اما امروز ما باید تلاش کنیم نخبه‌ ها را در داخل کشور نگه داریم.

وی در بخشی دیگر از سخنانش ادامه داد: ما باید زمینه را برای پذیرش دانشجویان خارج از کشور آماده کنیم. دانشگاه‌ ها صندلی خالی بسیاری دارد که می‌تواند سرمایه بزرگی در جذب دانشجوی بین‌ المللی باشد. بر اساس آمار حدود پنج میلیون دانشجو در کشورهای دیگر مشغول به تحصیل هستند و سهم ما از این میزان بسیار ناچیز است.

توفیقی با بیان اینکه پیش از برجام فضای سیاسی کشور چند قطعه شده بود، اضافه کرد: به عنوان مثال حتی بحث‌‌ها و طرح‌های سیاسی به وزارت علوم نیز کشیده شده بود و دیدیم که آقای دکتر روحانی مجبور شدند چندین وزیر علوم به مجلس معرفی کنند، حتی وزیران علوم دولت نیز استیضاح شد. برای همین معتقدم چون توسعه علمی نیاز به آرامش و عدم تنش در فضای سیاسی دارد، باید از اینکه اهداف سیاسی به دانشگاه‌ ها راه پیدا کند، ‌دوری کرد زیرا اهداف سیاسی در واقع دانشگاه را به ابزار سیاسی تبدیل می‌کند.

وی بیان کرد: مهم ‌ترین چالش در کشور ما توسعه تکنولوژی است. به جز بحث هسته ‌ای که فرزندان ما با زحمت و هزینه زیاد توانستند در دانشگاه‌ ها به تکنولوژی هسته ‌ای دست پیدا کنند، در دیگر حوزه‌ ها، ما در بحث توسعه تکنولوژی دچار یک غفلت چند ده ساله شده ‌ایم. با حصول توافق می ‌توان با هزینه کمتر به تکنولوژی دست یافت اما حواسمان باشد نباید اینگونه باشد که بگوییم حال که توافق صورت گرفته است کشورهای خارجی بیایند و صنعت ما را بچرخانند. باید مراقب باشیم دچار غفلت نشویم به عبارتی باید دانش و تکنولوژی را با برقراری تعامل با کشورهای توسعه ‌یافته از خارجی ‌ها بگیریم و در عین حال، از آنها آموزش نیز ببینیم تا ایرانی، خودش وارد عرصه صنعت شود. در غیر این صورت ما طی چند سال آینده فاقد تکنولوژی خواهیم بود.

​قانعی‌ راد: در شرایط ابهام پس از توافق هستیم

محمد امین قانعی راد، رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران نیز در ادامه نشست «پساتوافق و جامعه» با بیان اینکه ما پس از توافق همچنان در شرایط ابهام به سر می‌بریم، اظهار کرد: این توافق نتوانسته است اعضای جامعه را آرام و در جامعه اطمینان نسبت به آینده را ایجاد کند.

وی در ادامه با طرح این سوال که چطور می ‌شود در فضای پس از توافق و برجام، به یک توافق ملی نیز رسید، گفت: اما متاسفانه می ‌بینم پس از برجام کنترل اجتماعی در برخی از زمینه ‌ها افزایش پیدا کرده است، از نمونه‌ های آن می توان به دستگیری روزنامه‌ نگاران و افزایش درگیری بین دو جناح در این مدت اشاره کرد. عده ‌ای در تلاش‌ هستند تا دائما یک نوع درس اخلاقی را در جامعه تزریق کنند و این باعث می‌شود عده‌ ای از مردم در لاک دفاعی خود فرو بروند. اگر وضعیت به همین گونه پیش رود برجام یک سری پیامدهای منفی را به بار خواهد آورد.

وی با تاکید بر اینکه پس از برجام انتظارات اجتماعی افزایش یافته است، البته به جز دلواپسان، اکثریت مردم برجام را به مثابه افزایش فرصت تلقی می‌کنند و احتمال آنکه ما در این زمینه با انفجار انتظارات روبرو شویم، وجود دارد. مثلا پس از برجام حرکت‌ هایی صورت گرفت؛ کمپین خودرو تشکیل شد، زنان برای توسعه مشارکت‌ های سیاسی خود در جامعه تلاش می‌کنند و تحرکات صنفی بین کارگران و معلمان به وجود آمده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه پویایی امروزه در دانشگاه نهایتا نوشتن مقاله محدود شده است، افزود: نوشتن مقاله حداکثر کاری است که در دانشگاه‌ ها انجام می‌شود و این تنها کارکرد و فعالیت یک دانشگاه نیست و به خاطر همین است که آن حس اجتماعی را که باید منتقل کند، انتقال نمی ‌دهد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بخش عظیمی از فارغ التحصیلان دانشگاه‌ ها به دنبال پول‌ سازی هستند، تصریح کرد: دانشجویان به دانشگاه به عنوان مکانی برای پول‌ سازی نگاه می‌کنند و از مسائل اجتماعی غفلت کرده ‌اند. گفته می‌شود رسانه ‌ها به دنبال تربیت شهروند هستند. رسانه ملی در این میان نقش مهمی دارد اما نسبت به آن اعتماد وجود ندارد.

قانعی راد همچنین تصریح کرد: ما در شرایط تضعیف اخلاق اجتماعی هستیم حتی یک اختلاف منافع مالی و یا یک تصادف کوچک در خیابان مقوله ای می‌شود برای رخداد یک حادثه تراژیک. برای همین تاکید می کنم که باید کاری کرد به یک اجتماع کلان دست یابیم و این لازمه‌ اش آن است که فکر کنیم چطور می‌شود همه بتوانند به یک توافق کلی برسند. اگر پس از برجام، به یک گفت‌وگو و توافق اجتماعی نرسیم، جامعه قطعا با چالش‌ هایی مواجه می‌شود

• < قبلی
• بعدی >