چهارمین نشست کارگروه جامعه‌شناسی سالمندان در سال تحصیلی 92-93 روز دوشنبه 4 آذرماه 1392با حضور دکتر زینب کاوه و دکتر عالیه شکربیگی برگزار شد. این نشست به موضوع «کیفیت زندگی سالمندان شهر تهران؛ با تاکید بر عوامل جمعیتی، اجتماعی» اختصاص یافته بود که در آن دکتر زینب کاوه فیروز به ارائه نتایج پژوهش خود پرداخت.

دکتر کاوه فیروز در ابتدای بحث خود به روش اجرای پژوهش خود پرداخت و گفت:جامعه آماری تحقیق حاضر را کلیه سالمندان 60 ساله و بالاتر ساکن در شهر تهران تشکیل داده اند که طبق سرشماری سال 1385، تعداد سالمندان شهر تهران برابر با 679274 نفر می‌باشد و نمونه تحقیق 384 نفر است. مهمترین دلیل انتخاب شهر تهران به عنوان جامعه آماری تحقیق، مهاجرپذیر بودن این شهر و در نتیجه وجود گروه‌های قومی و مذهبی متفاوت در آن بوده که باعث ظهور مجموعه ای غیرمتوازن از نظر سطوح کیفیت زندگی گردیده است. به عبارت دیگر، با انتخاب مناطق مختلف شهر تهران به عنوان نمونه تحقیق که در سطوح متفاوت اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و فرهنگی قرار دارند، سطح کیفیت زندگی سالمندان با در نظر گرفتن عوامل مذکور بررسی خواهد گردید.

سخنران این نشست، در ادامه رویکردهای نظری مرتبط در زمینه سالمندی را مورد بحث قرار داد و این رویکردها را مطرح کرد:

1- نظریه انتقال جمعیتی: انتقال جمعیتی، همراه و همزمان با مدرنیزه شدن جامعه در جهان بوده و در ابتدا شامل یک دوره کاهش میزان مرگ و میر به دنبال افزایش مقیاس‌های بهداشت عمومی و بالارفتن استانداردهای زندگی می‌شود. بعد از این مرحله، به دنبال بهبود سطح آموزشی و بهبود سطوح اقتصادی و اجتماعی و تغییر شرایط درونی جوامع مدرنیزه، موالید کاهش یافته و در نهایت میزان موالید به سطح کمی بیشتر از میزان مرگ و میر کاهش می‌یابد که این مساله باعث ثبات نسبی جمعیت می‌شود و بدین طریق انتقال جمعیت کامل می‌شود. (زنجانی و دیگران 1378: 76-73).

2- نظریه انتقال اپیدمیولوژیک و اختلال در سلامتی: طی فرایند انتقال مرگ و میر تغییر و تحولات اساسی و بنیادی در علل مرگ و میر روی می‌دهد و تغییر در الگوهای بیماری‌زا و مرگ آور انتقال اپیدمیولوژیک نامیده می‌شود. بر این اساس، تغییر در الگوی بیماری‌ها که کاهش میزان بیماری‌های عفونی و افزایش طول عمر را به همراه داشته، منجر به افزایش توجه به مفاهیم سلامتی و کیفیت زندگی طی دهه‌های اخیر گردیده است (لند و یانگ 2006: 40).

3- رویکردهای نظری و نمونه ای در زمینه سلامت سالمندان با تاکید بر حیطه های کیفیت زندگی: سلامت جسمانی، سلامت روانی، سلامت اجتماعی، سلامت محیطی.

استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت معلم، سیمای پاسخگویان را به ترتیب زیر شرح داد و گفت: از بین 196 مرد و 188 زن که نمونه آمار این تحقیق بودند و توزیع آماری به این شرح است:

توزیع سالمندان برحسب وضع سواد: مرد باسواد 7/82، بی‌سواد3/17، زن باسواد 5/58 بی‌سواد 5/41

برحسب وضع فعالیت پاسخگو : به این ترتیب می باشد: شاغل مرد 8/14، زن 1/2، بازنشسته مرد6/53، زن 3/13 ، خانه‌دار مرد،-زن 5/83، از کار افتاده مرد 1/28، زن 5/0، سایر مرد6/3، زن 5/0.

برحسب هزینه خانوار: هزینه کمتر از 299: 5/19 ، هزینه499-300 : 8/31، هزینه 699-500 ،3/27، هزینه 1199-700: 7/16، هزینه1200 و بیشتر7/4

برحسب پایگاه اجتماعی- اقتصادی: پایگاه بالا : مرد 8/37، زن77/11، متوسط : مرد 8/38، زن 0/34، پایین: مرد 5/23، زن 3/54

ارتباط با همسایگان: ارتباط دارد : مرد 9/67 ، زن0/59، ارتباط ندارد : مرد 1/32 ، زن 0/41

برحسب ارزیابی وضع سلامت: کاملا سالم: مرد 6/24 ، زن6/9، تاحدی سالم: مرد9/35، زن 2/28، بیمار مرد: 5/39، زن 2/62

برحسب مراجعه پاسخگو به پزشک جهت اطمینان از سلامتی خود: حداقل هر سه ماه: مرد3/14، زن7/16، حداقل هر شش ماه: مرد7/35، زن 7/41، حداقل یک بار در سال: مرد4/46، زن7/41

برحسب وضع تغذیه: تغذیه خیلی خوب: مرد6/5، زن7/2، خوب: مرد7/59، زن1/25، متوسط: مرد6/28 زن6/35 ، ضعیف: مرد1/ 6، زن6/9

برحسب میانگین حیطه‌های سلامت به تفکیک جنس:

سلامت جسمانی مرد55/5، زن41/4،

سلامت روانی مرد63/8، زن 54/1 ،

سلامت اجتماعی مرد63/3، زن42/9،

سلامت محیطی مرد47/5،زن47/8

توزیع درصد نمونه آماری برحسب میانگین حیطه‌های سلامت به تفکیک وضع تاهل:

سلامت جسمانی: همسردار 53/1، بی همسر39/4،

سلامت روانی: همسردار61/6، بی همسر53/9،

سلامت اجتماعی: همسردار59/1، بی همسر33/6،

سلامت محیطی: همسردار48/6، بی همسر47/1.

دکتر کاوه در ادامه بخش پایانی سخنان خود راهکارهایی را در جهت افزایش کیفیت زندگی سالمندان ارائه کرد و خاطر نشان کرد:

رهکارهای عملی و کاربردی زیر جهت افزایش مشارکت اجتماعی سالمندان و کاهش میزان انزوای اجتماعی آنها پیشنهاد می‌شود تا با به حداکثر رساندن فرصت‌های بهداشتی، مشارکت و امنیت، این افراد همگام با آهنگ افزایش طول عمر از افزایش کیفیت زندگی نیز برخوردار شوند:

• الحاق بعد مشارکت‌اجتماعی در برنامه‌های بررسی نیازهای سالمندان و برنامه‌ریزی جهت افزایش روزافزون میزان مشارکت‌اجتماعی این قشر در امور اجتماعی؛
• آگاه‌سازی سالمندان در زمینه خدمات و فعالیت‌هایی که هم اکنون در کشور در جهت ارتقای سلامت آنها در دسترس هستند؛
• ارجاع سالمندانی که در معرض خطر انزوای اجتماعی، تنهایی و افسردگی هستند به منابع مناسبی که در جامعه وجود دارند. انزوای اجتماعی سالمندان از مهم‌ترین عوامل افزایش میزان افسردگی و زوال عقل است و بنابراین ادامه فعالیت‌های اجتماعی و بشردوستانه، برقراری ارتباط دوستانه با سایر افراد سالمند و صرف اوقات با آنها به تضمین رضایت‌روانی آنها منجر می‌شود؛
• حفظ و ارتقای سلامت سالمندان از طریق پیشگیری از بروز بیماری‌ها، درمان و برنامه‌های ناتوانی (توانبخشی) ؛
• افزایش فعالیت‌های گروهی شامل احداث کلوپ‌های اجتماعی، افزایش فعالیت‌های مذهبی، توصیه به انجام فعالیت‌هایی همراه با خانواده نظیر مسافرت، زیارت یا رفتن به پارک برای سالمندان ضروری است؛
• به‌کارگیری مجدد سالمندانی که از نظر جسمانی فعال و مناسب هستند، در مشاغل بلاتصدی بخش‌های خصوصی، مراکز نگهداری کودکان، و نیز در فعالیت‌های بهداشت جامعه مانند مراقبت از کودکان در مراکز بهداشتی، ایمن‌سازی همگانی، برنامه‌های به‌سازی یا سایر فعالیت‌های مشابه؛
• افزایش حمایت‌های اجتماعی توسط دولت، موسسات مرتبط و خانواده‌ها جهت ارتقای سلامت جسمی، اجتماعی و مذهبی سالمندان؛
• بسیاری از مشکلات روانی، اجتماعی سالمندان مربوط به کنار گذاشتن آنها از خانواده و فعالیت‌های اجتماعی است که ایجاد زمینه‌ی مشارکت سالمندان در اجتماع، تقویت و اجرای قوانین حمایت‌کننده از آنها می‌تواند از گام‌های موثر در رفع این مشکل باشد؛
• یکی از عوامل موثر بر سالمندی موفق، برقراری و حفظ روابط‌اجتماعی با دیگران است. سالمندان به حمایت‌اجتماعی نیاز دارند تا بتوانند بر بیماری‌ها و نیازهایشان، وابستگی و تنهایی‌هایشان مقابله کنند تا نسبت به آینده خوشبین باشند. با توجه به تغییراتی که در ساختار کنونی جامعه ایجاد شده، بسیاری از سالمندان در معرض تنهایی، انزوای اجتماعی و محدودیت در روابط‌ اجتماعی هستند.

این نشست با طرح پرسش و پاسخ‌هایی میان حضار و سخنران پایان یافت. لازم به ذکر است نتایج تحقیق میدانی مذکور مربوط به پایان نامه دوره دکترای سخنران نشست بود.

تهیه گزارش: آذر رشتیانی