معصومه اشتیاقی*

سمینار علمی «جامعه شناسی و فرآیند توسعه ایران» روز یکشنبه 15 آذرماه 1394 از سوی دفتر مازندران انجمن جامعه شناسی ایران در دانشگاه مازندران با حضور رئیس انجمن جامعه شناسی ایران، دکتر محمدامین قانعی راد، و با استقبال گسترده دانشگاهیان بویژه دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد برگزار شد.

در ابتدای این نشست، دکتر صفار حیدری، معاون آموزشی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران طی سخنان کوتاهی ضمن قدردانی و سپاس از حضور رئیس انجمن جامعه شناسی ایران در دانشگاه مازندران به ایشان خیر مقدم گفت.

سپس، دکتر یعقوب فروتن، عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران و مدیر دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران نیز ضمن تشکر و خیرمقدم به دکتر قانعی راد، خاطر نشان کرد: این سمینار علمی در دو بخش اصلی و مرتبط ارائه می شود که در بخش اول از نقطه نظرات علمی- تخصصی رئیس انجمن جامعه شناسی ایران بهره مند خواهیم شد. دکتر فروتن همچنین با استناد به اشعاری از مثنوی معنوی (گر به دست هر یکی شمعی بودی / اختلاف از گفتشان بیرون شدی) به ضرورت و اهمیت رویکرد بین رشته ای اشاره کرد و تاکید نمود که به همین جهت بخش دوم این سمینار علمی نیز به یک پانل تخصصی اختصاص یافته است تا برخی دیگر از ابعاد چندگانه توسعه مورد بحث قرار گیرد. اعضای این پانل تخصصی شامل چند تن از اساتید گروههای تخصصی دانشگاه مازندران بودند که به اختصار به بحث درباره مناسبات بین توسعه و حوزه تخصصی خویش پرداختند: دکتر زهرا علمی (اقتصاد و توسعه)، دکتر احمد رشیدی (سیاست و توسعه)، دکتر حبیب ­الله حلیمی (دین و توسعه)، دکتر یعقوب فروتن (جمعیت، جنسیت و توسعه). در ادامه، دکتر قانعی راد به جمع بندی مباحث مطروحه در پانل تخصصی پرداخت. شرح تفصیلی سخنان رئیس انجمن جامعه شناسی ایران در این سمینار علمی در پایان همین گزارش آمده است.

گفتنی است که این سمینار علمی با سخنان معاون فرهنگی اجتماعی دانشگاه مازندران، دکتر محمود دیانی و اهدای لوح تقدیر و جایزه به رئیس انجمن جامعه شناسی ایران، به کار خود پایان داد.

***

گزارش تفصیلی سخنان رئیس انجمن جامعه شناسی و پانل تخصصی

سمینار علمی «جامعه شناسی و فرآیند توسعه ایران» در دانشگاه مازندران

دکتر محمد امین قانعی ­راد، رئیس انجمن جامعه ­شناسی ایران، سخنرانی­ خود را با تبریک به اساتید و دانشجویان گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران برای شروع دوباره فعالیت دفتر انجمن جامعه شناسی در این دانشگاه و تشکر از دکتر یعقوب فروتن، عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران و مدیر دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران برای پذیرش مسؤلیت آغاز کرد. ایشان این آغاز دوباره را فرصت مغتنمی در فراهم ­سازی فضای بحث و گفتگو در دانشگاه مازندران و منشاء پیامدهای مثبت دانشگاهی، استانی و ملی با توجه به ظرفیت­ هایی فراوان محلی که وجود دارد برشمرد و با اشاره به این که دانشجویان نیاز به فضای بالندگی، گفتگو و بحث و امکان ارتباط با کنشگران درون رشته­ ای دارند به موضوع توسعه رشته­ ای و به طور خاص علوم اجتماعی پرداخت و آن را پیش شرطی برای کمک در ایفای سهم جامعه­شناسی در توسعه کشور عنوان کرد.

1) جامعه­ شناسی علم اجتماعی یکپارچه

دکتر قانعی ­راد بحث توسعه را با طرح دو نوع نگاه به توسعه آغاز کرد: توسعه از دو زوایه شناختی و اجتماعی در خود رشته مورد بحث است. توسعه شناختی مستلزم همکاری و تقویت روابط میان ­رشته ­ای یا به قول سی رایت میلز، مستلزم درکی از «علم اجتماعی یکپارچه» است و این تقسیم­ بندی ­های تخصصی در علوم اجتماعی نباید غفلت در ما ایجاد کند. ما یک علم داریم و آن علم اجتماعی یکپارچه است و این تقسیم­ بندی ­ها تنها مبتنی بر تقسیم ­کار و نه از دست دادن یک نگاه کلیت ­بین به جامعه است. اما این تقسیم کار موجب فاصله گرفتن برخی زیرمجموعه­ ها و برخی مواقع منازعه بین آن­ها شده و به یک معنایی کلیت مفهومی و تعلق­ شان را به یک اندیشه کلی از دست داده­ اند و یک نوع رقابت بازاری در بین ­شان وجود دارد که نمی ­تواند سازنده باشد. این در حالی است که اگر هر یک از این رشته­ ها دقیق شوند که این تمایزها فقط نقاط ورود متفاوتی برای حضور در یک عرصه علمی هستند؛ می­ توانند دستاورد خوبی برای پیشبرد دانش داشته باشند.

رئیس انجمن جامعه­ شناسی ایران با این بحث که تقسیم کار با توجه به شرایط زیرین جامعه می­ تواند دارای دو وجه فرصت/ تهدید تلقی گردد به این امر مهم اشاره داشت که: در شرایط فعلی تقسیم کار حوزه علوم اجتماعی به گونه ای است که ورود این رشته را به مفهوم توسعه و کار کردن برای توسعه کشور با مشکل مواجه کرده در حالی که برای کار کردن به هدف توسعه کشور باید از این مفهوم محدود تخصصی خارج شویم چرا که این تخصصی شدن جامعه ­شناسی به گونه­ ای است که موجب فاصله گرفتن و دور شدن جامعه ­شناسی از قلمروهای اقتصادی و سیاسی شده است. رشته ­­های علوم سیاسی و اقتصادی معتقدند مسائلی چون دولت، شهروندان، حاکمیت و مباحث شبیه آن­ها در حوزه تخصصی آن­ها است و با این دیدگاه؛ جامعه­ شناسی را به سمت قلمرو مسائل اجتماعی در حال هدایت کردن هستند و مهم­ تر آن­که در این جریان علوم اجتماعی به سمت پژوهش و نه حل مسائل در حال هدایت شدن است. پژوهشی که عمدتا حول مشخص کردن رابطه متغیرها با هم است و همین پژوهش نیز بازار وسیعی را در بر گرفته که روان­ شناسان و پزشکان این بازار را به دست گرفتند و حل مسائل اجتماعی را با رویکرد فردی دنبال می ­کنند.

به نظر دکتر قانعی راد رویه موجود به نحوی است که علوم اجتماعی و جامعه­ شناسی را به حاشیه می­ راند البته از دید رئیس انجمن جامعه ­شناسی این مسئله برای علوم اجتماعی در عرصه جهانی نیز دیده می­شود که جامعه­ شناسی را از قلمروهای سیاسی و اقتصادی دور می کنند و قلمروی که به علوم اجتماعی می ­دهند بیشتر معطوف به پژوهش و نه حل مسئله است. این موارد موجب می ­شود که ما باید به مفهوم علم اجتماعی توجه کنیم تا برای توسعه کشور مفیدتر باشیم.

دکتر قانعی ­راد در ادامه بحث خود به این نکته اشاره کرد که در دعوت­ هایی که اخیرا در سطح بین ­المللی داشتیم والرشتاین و باب جسوب هر دو بر مفهوم «علم اجتماعی» تاکید داشتند. دستیابی به مفهوم کلی ­تری که ما برای اقتصاد حرف داریم، در سیاست حرف داریم البته نه به این معنا که جامعه ­شناسی اقتصادسنجی یا نرخ بهره­وری کار و غیره انجام دهد اما ادعای جامعه­ شناسی این است که مسائل اقتصادی و سیاسی قابل تفکیک از مسائل اجتماعی نیستند. بنابراین نمی­ توان قلمرو خاصی را تعریف کنید تحت عنوان مسائل اجتماعی که باید به همان مسائل بپردازیم. در ادامه این بحث سوالی که دکتر قانعی راد مطرح کرد این است که جامعه­ شناسی چطور می ­تواند بدون توجه به امر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در مورد جامعه اظهار نظر کند؟ از دید وی باید تلاش شود از مفهوم محدود و تخصصصی جامعه­ شناسی به طرف مفهوم وسیع ­تر حرکت کنیم در عین حال که به تقسیم کار به عنوان ابزارهای مختلف برای یک هدف توجه شود.

2) تمایز؛ جامعه­ شناختی کردن جامعه ­شناسی

رئیس انجمن جامعه­ شناسی ایران در ادامه سخنرانی با طرح این سؤال که هویت جامعه ­شناسی چگونه اگر باشد می­ تواند در فرایند توسعه کشور مؤثر باشد به چند نکته کلیدی و نیز مفهوم «جامعه شناختی کردن جامعه ­شناسی» اشاره کرد و گفت: یکی این ­که جامعه ­شناس حرف­های جامعه ­شناختی بزند.

وی خاطر نشان کرد: باید کاری کنیم که جامعه شناسی حرف جامعه­ شناسی و نه غیر جامعه­ شناسی بزند. ما الان می­بینیم که اساتید و فارغ­التحصیلان جامعه ­شناسی وارد مباحث اجتماعی می ­شوند اما حرفی که می­ زنند حرف جامعه ­شناسی نیست. حرفی است که یک اقتصاددان یا علوم سیاسی یا حتی شهروند عادی هم می­تواند بگوید. جامعه ­شناس باید حرف جامعه­ شناسانه و نه به مانند درک عامیانه و عقل سلیم سخن بگوید تا بدین وسیله تمایز خودشان را با سایر رشته­ ها نشان دهند. ما نیاز داریم از نظر شناختی توسعه پیدا کنیم و با سایر رشته­ ها ارتباط برقرار کنیم اما زمانی این ارتباط معنادار است که من به عنوان جامعه­ شناس از یک اقتصاددان و بقیه متمایز باشم. تمایز خیلی مهم است و تقسیم کار مبتنی بر یک نوع تمایز پذیری ساختاری است. ما باید در مورد توسعه حرف داشته باشیم و بگوییم این حرف ما در مورد توسعه است. دکتر قانعی­ راد در این مورد، ماهیت کتاب ­های جامعه­ شناسی توسعه در کشور را که بخش عمده تقسیم ­بندی ­های انجام شده در آن همانند الگوهای وابستگی، نوسازی، نئومارکسیسم، نئوکلاسیک، نیازهای اساسی و غیره را مبتنی بر مفاهیم اقتصادی است را به عنوان نمونه مصداقی روند موجود عدم تمایز نگاه جامعه ­شناسی از سایر رشته های دیگر برشمرد و افزود: در میان این الگوهای مندرج در کتا­ب­ های جامعه ­شناسی توسعه، تنها معدودی چون الگوی نیازهای اساسی به مفاهیمی چون فقر، بیکاری و نابرابری توجه دارد. اما سؤال این است که این الگوهای مطرح شده تا چه میزان جامعه ­شناسی است؟ از نظر ایشان این­ مفاهیم و الگوها مربوط به اقتصاد توسعه است که به عرصه جامعه­ شناسی ورود پیدا کرده است.

3) جامعه ­شناسی با چه هدفی ظهور کرد؟

دکتر قانعی ­راد در ادامه مباحث مطرح شده درباره علوم اجتماعی و جامعه ­شناسی به فرایند منتهی به نیاز جامعه به جامعه شناسی در جهان پرداخت و گفت: دورکیم بر این نظر است که جامعه ­شناسی یکی از واکنش ­های سه­ گانه در برابر بحران رشد مدرنیته بود که در قرن 19 ایجاد شد. این سه جریان یکی جامعه­ شناسی که به دنبال تحقیق درباره پدیده­ های اجتماعی بود، دوم نوسازی مذهب و تلاش برای بازگشت به مذهب، سوم رشد آیین سوسیالیسم در غرب که هدف­ اش این بود که سازمان جامعه را تجدید سازمان کند می ­باشد. این سه جریان یک ویژگی مشترک داشتند و آن این که مواجه با بحران اخلاقی و از هم پاشیدگی جامعه در اواسط قرن نوزدهم هستند و با جامعه بحرانی مواجهند که به سمت بی ­اخلاقی می ­رود. این شرایط فضایی برای به دست آوردن امکانات مالی و رقابت در برخورداری بیشتر را فراهم کرده و از سوی دیگر جامعه صحنه­ ای برای جستجوی قدرت شده است. تحولی که بعد از انقلاب فرانسه و شرایط پسا انقلابی رخ داد موجب رشد این سه نهضت شد. در واقع فروپاشی اجتماعی رخ داد؛ یعنی جامعه از دست می ­رود. تعاملات وجود دارد اما تعامل انسانی نیست و بیشتر شکل چیزی که هابز می­گوید «انسان گرگ انسان است» در حال ظهور است و نظم اجتماعی از هم پاشیده شده و افراد دائم در تقابل با هم برای برخورداری بیشتر هستند و نظم اجتماعی ­ای وجود ندارد. دورکیم راه حل هابز را برای دولت مستبد و راه حل روسو در برقراری قرارداد اجتماعی را قبول نداشت و در واقع این سه نهضت دنبال پاسخگویی به این سؤال بودند که چگونه می ­توان بدون استفاده از دولت مطلقه نظم اجتماعی را در جامعه دنبال کرد. دورکیم معتقد بود تا نظم اجتماعی وجود نداشته باشد نسخه قرارداد اجتماعی نیز معنا ندارد.

رئیس انجمن جامعه ­شناسی ایران با اشاره به سه نهضتی که دورکیم در پاسخگویی به روند شکل­ گیری جامعه ­شناسی در قرن نوزدهم اشاره می­کند به این مهم می ­پردازد که: با دنبال کردن پیش ­زمینه­ های این سه نهضت می ­توان دریافت که جامعه ­شناسی به دنبال چه بوده است و چرا ایجاد شده است. آیا جامعه ­شناسی یک کار آکادمیک صرف بوده یا نه در یک دغدغه اجتماعی یا حرکت اجتماعی و یا تفکر اجتماعی ریشه داشته است. جامعه ­شناسی نشان دهنده نیازهای زمانه برای به دست آوردن نظم اجتماعی است و میزان موفقیت آن هم بستگی به این دارد که چه میزانی ریشه در جامعه دارد و تمایلات عمومی جامعه دنبال چنین چیزی هستند؛ دنبال این که نظم اجتماعی را بدون دولت مستبد برقرار کنند.

4)ظهور جامعه ­شناسی در ایران

سخنران این نشست در ادامه بحث فرایند ظهور جامعه­ شناسی در جهان، به جریانات موثر بر نیاز جامعه به جامعه­ شناسی در ایران پرداخت و افزود: اگر بخواهیم معنای تاریخی این سه جنبش را دریابیم باید به این موارد با تحلیل دورکیمی توجه کنیم. ما از انقلاب مشروطه به بعد در شرایطی قرار گرفتیم که ایجاد نظم اجتماعی در ایران مشکل شده است. نظم اجتماعی خودجوش و بدون لویاتان و در واقع بدون ترس ایجاد شود. این بحرانی است که ما بعد از انقلاب مشروطه با آن مواجه بوده­ ایم و به اعتقاد ایشان هنوز هم این بحران وجود دارد. این سوال مطرح است که چطور می­ توان نظم اجتماعی را شکل داد و دنبال پاسخ به آن هستیم البته، پاسخ­ های مختلفی به این پرسش داده شد و وظیفه جامعه­ شناسی در کشور ما این است که این پاسخ ­ها داده شده را با توجه به سطح آگاهی اجتماعی مطرح کند. بر اثر بحران بعد از مشروطه است که جامعه دچار یک بی ­نظمی شده است و بعد نظامیگری به عنوان راه توسعه از سوی رضا شاه دیکته می­شود و قدرت نظامی به عنوان برقرار کننده نظم اجتماعی مطرح می­شود. از 1320 با حمله ­ای که از بیرون رخ داد کل این پروژه نظم اجتماعی از هم گسیخته شد و این پروژه ناتمام ماند. در دوره محمدرضا شاه نیز این جامعه دستخوش بی ­نظمی است، از یک سو به دنبال تشدید استبداد و از سوی دیگر حرکت مردم برای مقاومت در برابر این تلاش استبداد رخ داد. هیچ گاه این جامعه نتوانست خوب شکل پیدا کند البته چند سالی به دلیل یک سری عوامل، شبه نظمی ایجاد شد.

همان بحران سه گانه در فرانسه در ایران هم ایجاد شده است یعنی شکل ­گیری جامعه ­شناسی، شکل­ گیری سوسیالیسم و بازگشت به مذهب و به نحوی احیای مذهب در دهه 1340 به طور خاص این موارد در کشور ما متبلور می­شود. بعد مشروطه، نهضت سوسیالیست شکل پیدا می­کند و بلافاصله بعد آن اندیشه­ های مذهبی و پس از آن جامعه­ شناسی. شاید بتوان گفت تبلور این سه جریان در دکتر علی شریعتی است که ایده­ های جامعه­ شناسانه مطرح می­ کند و بخشی از کارهایش مربوط به بازگشت به مذهب است و بخشی تحت عنوان سوسیالیسم عرضه شد. بنابراین اگر به جامعه­ شناسی این نگاه را داشته باشیم در پس آن این رسالت و ایده مطرح است که باید آن را کشف کرد و روی آن کار کرد، ایده­ ای که برای توسعه است. برخلاف این که تعارض ­هایی که بین مذهب و جامعه­ شناسی مطرح است از دید من یک گفتگویی باطنی با هم دارند و در پشت هر دو یک دغدغه مشترک است البته ممکن است راه حل یکی مذهبی و راه حل یکی علمی باشد. علی­ رغم تفاوت­ های که بین این سه نهضت است دغدغه مشترک این­ها آن است که چگونه می ­توان یک جامعه منظم را شکل داد.

5)وظیفه جامعه ­شناسی در ایران

دکتر قانعی ­راد در دنباله بحث چیستی و هدف جامعه ­شناسی به این مهم اشاره کرد که: بحث جامعه ­شناسی این نیست که چگونه در زمینه­ ای مختلف مثلا شاخص ­های اقتصادی را توصیف کرد. اگر هم توجه به شاخص­ های اقتصادی باشد این توجه فرعی است و در واقع به دنبال ایجاد شرایطی است که نظم اجتماعی را ایجاد کند. این استاد جامعه ­شناسی برای روشن کردن مسئله، این پارادوکس را به بحث می­گذارد که: از سال 1990 شاخص توسعه انسانی مطرح شد و سالیانه این شاخص منتشر می­شود. هدف ­اش این است که فرصت زندگی برابر را برای همه ایجاد کند و به نوعی جایگزین شاخص هایی چون تولید ناخالص ملی شود. آن­ ها مولفه امید به زندگی، گسترش عدالت در جامعه و کاهش فقر و ..را ارزیابی می­کنند. در سال 2013 گزارش توسعه انسانی نشان داد که در بیش از 40 کشور توسعه­ نیافته (عمدتاً جزء خاورمیانه و آفریقا هستند) اکثر شاخص­ های توسعه انسانی گسترش پیدا کرده است. امید به زندگی بالا رفته، تغذیه بهتر شده، شکاف جنسیتی کمتر شده و ... حالا این انتظار است که دنیا بهتر شود اما شما می­ بینید که حداقل 5 سال است که وضعیت منطقه بدتر شده است. انقلاب­های عربی رخ می­دهد در هنگامی که شاخص توسعه انسانی افزایش یافت. شاخص توسعه انسانی لیبی در 2005 از ایران در 2014 بیشتر بوده است. یا نمونه ایران سال 57، در هنگام وقوع انقلاب شاخص سلامتی، درآمد، کنترل مرگ و میر و سواد رو به بهبود بود اما در همان زمان انقلاب رخ داد. در واقع وجود نظم اجتماعی یک فاکتور دیگر است که متفاوت از شاخص توسعه انسانی است. لیبی شاخص­ ها را بهبود بخشیده بود اما جامعه دچار انفجار شد. بنابراین اینکه صرفا به شیوه یک جانبه به دنبال صرف افزایش شاخص­ها رفت خطای سیستماتیک است.

رئیس انجمن جامعه شناسی ادامه داد: باید دید برآیند جامعه در سه نظم یا سه جامعه فرهنگی، اقتصادی و سیاسی به چه نحو است. جامعه ­شناس دنبال جامعه است و این جامعه تبلورش در سه عرصه حاضر است و اینجا جامعه ­شناسی باید ببیند که چگونه می ­تواند به توسعه جامعه ایران کمک کند که چیزی به نام جامعه اقتصادی شکل بگیرد. «جامعه اقتصادی» با اقتصاد که محل داد و ستد است فرق دارد. جامعه سیاسی با جامعه ­ای که مردم در آن فقط رای می ­دهند فرق می­کند. ممکن است آنجا فسادی رخ دهد که دیده نمی ­شود. جامعه­ فرهنگی جایی که اندیشه­ ها با هم مبادله و گفتگو می­ کنند که با صرف فرهنگ متفاوت است.

دکتر قانعی ­راد در پایان بحث خود گفت: توسعه بدون توجه به فرایندهای جامعه­ سازی، نوع ملت ­سازی و دولت­ سازی و بدون در تعامل قرار دادن دولت و ملت با هم ممکن است بنیان­ های توسعه ­ای را تخریب کند و حتی توسعه به مفهوم اقتصاد برای بهبود وضعیت زندگی به طرف جامعه­ ای برود که همه ظاهرا برخوردار هستند اما همه دشمن هم هستند.

پس از سخنرانی رئیس انجمن جامعه ­شناسی ایران در ذیل پنل تخصصی دکتر زهرا علمی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد به بحث در این باره پرداخت که: اقتصاددان­ها نیز به این نتیجه رسیدند که باید گزاره­ های اجتماعی را در تحلیل ­های اقتصادی­ شان لحاظ کنند. روندی که به دنبال بحران نفتی و طی دهه 80 با طرح موضوع توسعه با شاخص­ های وسیع­ تری چون شاخص فقر، بیکاری، تبعیض جنسیتی، مشارکت زنان و غیره شکل گرفته و مباحث اقتصادی با مفاهیم اجتماعی برای تحلیل ­های اقتصاددان­ ها در توسعه را به همراه داشته است.

در ادامه پنل دکتر رشیدی، عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی موضوع توسعه سیاسی را مطرح کرد و گفت: بحث توسعه سیاسی خارج از مباحث دیگر توسعه نیست بلکه، ابعاد مختلف توسعه در هم تنیده هستند و به سادگی قابل تفکیک نیستند. او این گزاره را عنوان کرد که: در سیاست، دولت مفهوم مرکزی است. دولت برای حل تعارضات شکل گرفته است و چگونگی حل تعارضات است که ظرفیت توسعه را شکل می ­دهد. به لحاظ روشی توسعه سیاسی زمانی محقق می­ شود که ما بتوانیم تعارضات را به طور مسالمت آمیری حل کنیم. امنیت اولاترین وظیفه دولت است که همین متغیر انواع دولت را پدید می­آورد. اگر امنیت فراهم شود گام اول برای توسعه برداشته شده است. این استاد علوم سیاسی دولت کوچک را از پیش­شرط­ه ای فرایند توسعه برشمرد. از دید وی توسعه سیاسی در واقع تعادلی بین دولت و جامعه برای حل تعارضات است.

دکتر قانعی ­راد نیز در جمع بندی بحث به این نکته اشاره داشت که: علوم اجتماعی علم جمع کننده است. علم اجتماعی داریم که خیلی از هم جدا شده ولی همه به دنبال داشتن جامعه بهتر هستند. به تاب ­آوری باید پرداخت. برای داشتن جامعه با نظم اجتماعی باید به بهبود پذیری و ترمیم پذیری جامعه توجه شود. مسائل زنان فوق ­العاده مهم است. در این برخورداری ­ها باید نوعی برخورد شود که کل جامعه از دست نرود. صرف این که بگوید عدالت به معنای برخورداری بیشتر مردم، این نشان نمی­دهد که کجا مردم احساس عدالت می­کنند. از سوی دیگر راه حل دولت قوی و جامعه قوی نیاز ماست.

او در مورد تامین امنیت به عنوان وظیفه دولت متذکر شد که مگر در عراق امنیت نبود؟ مسئله فقط امنیت نیست بلکه احساس تعلق به جامعه مهم است و احساس امنیت درون­ جوش نیاز جامعه است. در کل ما به یک علم اجتماعی یکپارچه نیاز داریم.

*تهیه گزارش

• < قبلی
• بعدی >