جستاری در تعاملات زبان فرهنگروزیکشنبه ۱۴ آبان‌ماه1396 نشست علمی «جستاری در تعاملات زبان و فرهنگ» در سالن منتظر قائم دانشگاه یزد با همکاری دفتر دانشگاهی یزد انجمن جامعه شناسی ایران و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد برگزار شد.

دکتر سیدمحسن سعیدی مدنی، دانشیارگروه مردم شناسی دانشکده علوم اجتماعی با تعریف فرهنگ به تعاملات زبان و فرهنگ و تاثیرات متقابل آنها بر یکدیگر از دیدگاه انسان شناسی پرداخت. وی در تعریف فرهنگ گفت: فرهنگ، انبوه واکنش های حرکتی اکتسابی، فنون، اندیشه ها و ارزش ها و رفتار ناشی از آنها است که می توان آنها را در چهار جزء باورها، ارزش ها، هنجارها و تکنولوژی ها طبقه بندی نمود.  به گفته وی، سخن گویی انسان در کنار توانایی ابزارسازی یکی از دو خصوصیت بسیار مهمی است که او را از سایر موجودات متمایز می کند. بنابراین، زبان را باید حامل اساسی ذهنیت های انسان تلقی نمود. دکتر سعیدی مدنی تاکید کرد: فرهنگ مجموعه چیزهایی است که به صورت مادی و غیرمادی برای زندگی انسان به وجود آمده است. بنابراین، فرهنگ شکل یافته از عناصر مختلفی است که یکی از آنها زبان است و انسان بر اساس همین زبان است که می تواند فکر کند و بیندیشد.

زبان شکل گرفته از آواها، نمادها و نشانه های خاصی است

 وی تصریح کرد: اگر زبان وجود نداشت این امکان هم برای او وجود نداشت. زبان شکل گرفته از آواها، نمادها و نشانه های خاصی است که انسان ها برای هر یک از آنها تعریف خاصی را قرار داده اند و بر اساس آن می توانند صحبت کنند و با یکدیگر تعامل داشته باشند و همین تعامل فرهنگی است که اشاعه فرهنگی را تحقق می بخشد. همچنین، تغییرات زبانی نیز بر اساس همین اشاعه صورت می گیرد. وی افزود: آنچه زبان انسانی را از زبان جانوری تفکیک می کند همان چیزی است که به انسان امکان می دهد فرهنگ و اندیشه داشته باشد و بتواند آفرینش فرهنگی بکند. وی با بیان اینکه این تفکیک بر سه محور اساسی استوار است گفت: نخست، اصل قراردادی بودن زبان، یعنی تنها با نوعی قرارداد در معانی واژگان می توان به گستره بی پایان مفاهیم مورد استفاده انسان ها دست یافت. دوم، خلاقیت و آفرینندگی آن یعنی ترکیب اصوات و معانی در قالب ساخت های زبان و سوم، قابلیت جابه جایی آن در زمان و مکان و بین واقعیت و خیال. این عضو هیأت علمی ادامه داد: در واقع، ساخت های زبانی به انسان امکان می دهند گذشته، حال و آینده را تصور کند. از اینرو، زبان امری فرهنگی است که با آموزش به انسان منتقل می شود. در واقع، آموزش زبان در عین حال نوعی انتقال مفاهیم اجتماعی و فرهنگی است. به همین دلیل هر گونه مشکل و اختلال در روند این آموزش ممکن است مستقیما به صورت مشکلات فرهنگی و اجتماعی متبلور شود.

زبان می تواند به عنوان واسطه ارتباط او با جامعه و فرهنگ باشد

در ادامه نشست دکتر حمید اعلامی دانشیار گروه زبان شناسی دانشگاه یزد نیز با ارائه تعاریفی از زبان و فرهنگ، بر شیوه های تعامل آن پرداخته و در این خصوص بر چهار دسته از نظریات اشاره نمود: ۱- نظریاتی که معتقد هستند هیچ ارتباطی بین زبان و فرهنگ وجود ندارد. ۲- نظریاتی که بر این باورند زبان بر فرهنگ و اجتماع تاثیر می گذارد ۳- نظریه هایی که مدعی هستند اجتماع و فرهنگ بر زبان تاثیرگذار هستند و در نهایت، ۴- نظریاتی که بر تاثیر متقابل هر دو بر یکدیگر تاکید دارند. دکتر علامی بیان کرد: از آنجا که انسان یک موجود اجتماعی است، زبان می تواند به عنوان واسطه ارتباط او با جامعه و فرهنگ باشد. در واقع، فرهنگ شامل تمامی آن چیزهایی است که فرد برای بروز دادن رفتار مورد قبول اعضای جامعه باید بداند یا به آن اعتقاد داشته باشد. وی با تاکید بر جامعه شناسی زبان،  چگونگی تاثیرگذاری ساختار اجتماعی و فرهنگی جوامع گوناگون بر نوع و کیفیت ساختار زبانی را تشریح کرد و مثال های متعددی را در این رابطه بیان نمود. در بخش سوم نشست، دکتر محمد مبارکی استادیار گروه تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه یزد نیز مسائلی را در ارتباط با زبان و فرهنگ مطرح نمود و تاکید کرد: مهمترین عنصر فرهنگی که امروز از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود، زبان است.

وی افزود: در واقع، زبان تقریبا کل نظام و عناصر فرهنگ غیر مادی یک جامعه است. در حالی که سایر نظام های فرهنگی به دلیل فرایند جهانی شدن، هر روز اهمیت کمتری در تداوم و حفظ یک فرهنگ می یابند. از اینرو، بسیاری از فرهنگ شناسان معتقدند که اصلی ترین نبرد فرهنگی در آینده در حوزه زبان ها است و هژمونی های فرهنگی از طریق هژمونی های زبانی تعریف خواهند شد. وی تصریح کرد: بنابراین، زبان امری فرهنگی است که با آموزش به انسان منتقل می شود. اما چیزی که از اهمیت زیادی برخوردار است این است که آیا رابطه و انطباقی بین الگوها و ساخت های زبانی و هنجارهای فرهنگی و رفتاری وجود دارد یا خیر؟ پاسخ مثبت است. به گفته وی یعنی در واقع، زبان دو کارکرد اصلی می تواند داشته باشد: نخست، زبان وسیله ای برای برقراری ارتباط است و دوم اینکه، زبان وسیله ای است برای تفکر و اندیشیدن. وی اظهار کرد: کارکرد دوم از اهمیت شایانی برخوردار است و در این کارکرد است که تاثیرات زبان و فرهنگ بر روی یکدیگر مطرح می شود و نمی توان کاملا آنها را از هم متمایز نمود. در بخش پایانی نشست، پرسش و پاسخ هایی بین شرکت کنندگان در نشست و سخنرانان صورت گرفت و متناسب با هر سوال، سخنرانان توضیحاتی را ارائه کردند و در قالب سوالات مطرح شده، چگونگی تاثیرگذاری زبان و فرهنگ را با مثالهایی تشریح نمودند.

منبع خبر: سایت دانشگاه یزد