انجمن جامعه شناسی ایران - سکوت صلح و صدای جنگ؛ تأملی بر پدیده صلح

افتتاح گروه صلح1 مراسم افتتاحیه گروه صلح انجمن جامعه شناسی ایران روز یکشنبه 21 آذرماه 1395 با حضور دکتر محمد امین قانعی راد (استاد جامعه شناسی و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست کشور)، دکتر سید حسین سراج زاده (رئیس انجمن جامعه شناسی ایران)، دکتر خلیل میرزایی (مدیر گروه)، حسن امیدوار (دبیر گروه)، دکتر محمد جواد حق شناس (کارشناس روابط بین الملل)، دکترالهه کولایی (استاد علوم سیاسی)، دکتر مجتبی مقصودی (رئیس هیئت مدیره انجمن مطالعات صلح ایران)، دکتر نعمت الله فاضلی (انسان شناس و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

این مراسم با پیام دکتر شهیندخت مولاوردی (معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده) آغاز شد. معاون رئیس جمهوری در این پیام با ابراز خشنودی از تاًسیس گروه علمی- تخصصی صلح در انجمن جامعه شناسی ایران ابراز امیدواری نموده بود که با شناخت علمی و جامعه شناسی صلح و با توجه به الزامات و مقدمات آن که امروزه یکی از چالش های جدی منطقه و جامعه جهانی است و با تلاش و همت اساتید و دانش پژوهان کشور عزیزمان جهت کاهش و نفی هر سطحی از خشونت در خانواده و جامعه و ترویج فرهنگ تاب آوری، فرهنگ صلح، دوستی و مدارا بین ادیان، مذاهب، زبان ها و گروهها، گام های مؤثری برداشته شود و طبق آموزه های فرهنگ اسلامی ایرانی ما بتوانیم شاهد خودنمایی صلح و تحقق توسعه پایدار و متوازن در جهان و کشور عزیزمان باشیم.

صلح نبض حیات اجتماعی است

در این مراسم حسن امیدوار (مؤسس گروه صلح انجمن جامعه شناسی ایران) با تأکید بر اهمیت دستیابی به صلح به عنوان یکی از چالش های جدی جامعه جهانی در آغازه هزاره سوم گفت: صلح نبض حیات اجتماعی در دوران جدید است لذا برای ترسیم هندسه صلح ابتدا باید باور آن و سپس دغدغه و نیاز به آن ایجاد شود .

امیدوار در ادامه ضمن ابراز خشنودی از سهیم شدن جامعه شناسی در شناخت علمی صلح به دلایل تاسیس این گروه علمی-تخصصی اشاره نمود.

صلح یک آرمان علمی و اخلاقی است

در بخش دیگری از این مراسم دکتر سراج زاده (رئیس انجمن جامعه شناسی ایران) با تأکید بر این که موضوع صلح برای جامعه شناسان ازدو بعد قابل تأمل است گفت: اول آن که جامعه شناسی صلح به عنوان یک موضوع مطالعه علمی به تبیین موضوع جنگ، صلح و ستیزه های گروهی می پردازد و دوم آن که صلح یک آرمان علمی و اخلاقی برای جامعه شناسان محسوب می شود.

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران با بیان این مطلب که جامعه شناسی از جمله علومی به شمار می رود که مبتنی بر نوعی تعهد برای بهبود زندگی اجتماعی و بهبود زندگی مردم است تصریح کرد: صلح فقط یک موضوع مطالعه علمی برای شناخت علت، ریشه ها و پیامدهای پدیده ای مثل جنگ و یا صلح نیست بلکه یک نوع آرمان اخلاقی است و درهمه رشته های علوم اجتماعی این موضوع می تواند یک آرمان اخلاقی باشد .

وی با ابراز تأسف از این که جنگ همواره منشاً بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی، فقر، ناملایمات اجتماعی، مهاجرتهای اجباری، ویرانگری ها، نابودی منابع انسانی، سرمایه های اقتصادی و اجتماعی بوده است گفت: پرهیز از جنگ در واقع حرکت به سمت صلح و همواره واجد یک آرمان و ارزش اخلاقی است .

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران افزود: جهت مطالعات جامعه شناسی صلح باید به این سمت باشد که ریشه های واقعی یا ساختاری بروز جنگ شناسایی و این که چگونه می توان این تضادها و ستیزه ها به صورت مسالمت آمیز حل و فصل شود، مورد توجه قرار گیرد .

سراج زاده در پایان سخنان خود ابراز امیدواری کرد: گروه صلح انجمن جامعه شناسی ایران با همکاری نهادهای علمی دیگری از جمله انجمن ایرانی مطالعات صلح و همه انجمن های دیگری که دلبستگی های انسانی و اخلاقی دارند موضوع صلح را زمینه ساز گفتگوهای جدی خود قرار دهند .

فرهنگ صلح تقویت شود

در ادامه این مراسم دکتر خلیل میرزایی (مدیر گروه جامعه شناسی صلح) با بیان این که افتادن یک سیب از درخت باعث کشف قانون گرانش مرکزی شد اما افتادن و به خاک وخون کشیده شدن میلیونها انسان موجب کشف و ارزش صلح و گفتگو نشد اظهار داشت: شاید انسانها پی به ارزش انسانیت و صلح برده اند اما سود حاصل از جنگ و خونریزی و طمع ثروت و قدرت برآمده از جنگ افروزی آنقدر زیاد بوده است که انسانیت را نیز به قربانگاه برده است.

وی با اشاره به این موضوع که طی تمام دوران بشری کشمکش های جمعی همواره وجود داشته است تأکید کرد: طی سال های اخیر نه تنها این کشمکش ها شکل نوینی به خود گرفته اند، بلکه نوین گری و ابزارهای آن موجب شده است این کشمکش ها به جدال های آسیب زاتری بدل و قربانگاه هایی آفریده شده اند که قربانیان آن به مراتب بیشتر از آن چیزی بوده است که تا به حال تاریخ به خود دیده است .

مدیر گروه صلح با بیان دغدغه های فکری بسیاری از حامیان حقوق بشر و نخبگان انسانیت گرا در مورد وقایع و آسیب های پدیده جنگ گفت: این دل مشغولی ها در ایران نیز بسیار تشدید شده و به مسئله ای تبدیل شده است که پاره ای از بشر دوستان انسانی و ایرانی از جمله اعضای گروه جامعه شناسی صلح انجمن جامعه شناسی ایران را به تکاپو انداخته تا شاید بتوانند به منظور پیشگیری، کاهش و احتمالاً حذف این فاجعه بشری گام های اساسی را بردارند.

میرزایی با تحلیل ساختاری پدیده جنگ گفت: آنچه بیش از همه بر بروز تعارض و در نتیجه جنگ تاًثیر می گذارد، خشونت ساختاری و نظام مندی است که می تواند از ساختار اجتماعی، مناسبات و روابط متشکل در جمع شکل گرفته و یا توسط آنها پشتیبانی شود .

او با تأکید بر این که لازم است انگاره و ساختار خشونت و تعارض خشونت آمیز جای خود را به انگاره صلح و تعارض رقابتی قابل بررسی از طریق یک گفتمان مشارکتی و حل مسئله با هدف رسیدن به یک غایت «برد برد» بدهد ادامه داد: ضروری است انسانیتی تقویت شود که در ذات خود حل مسئله از طریقه های صلح آمیز و احترام به حقوق دیگران را فرهنگ نماید.

علوم انسانی در خدمت صلح باشد

افتتاح گروه صلح2 در ادامه این نشست دکتر جواد حق شناس (کارشناس روابط بین الملل) با ابراز خشنودی از اینکه در روزگاری که همه دم از جنگ می زنند و برخورد و جنگ تمدن ها و تقابل بین منافع مطرح است پایه گذاری گروه صلح را یک اتفاق بسیار شایسته توصیف کرد و گفت: ما در کشورمان تلاش می کنیم که انجمن علمی به عنوان یکی از ضرورت های روزگار ما به مقوله صلح و کار علمی در حوزه این نیاز بزرگ بشری بپردازد، البته این اتفاق باید زودتر شکل می گرفت و ضروری بود کرسی های صلح در مجامع علمی، دانشگاهی برپا شود و جوانان، دانش پژوهان و همینطور فعالان عرصه اجتماعی در این حوزه آماده گردند .

این استاد دانشگاه با ابراز تأسف از اینکه شکل گیری چنین گروهی دیر اتفاق افتاد اظهار داشت: شاید این مثنوی با تاًخیر روبرو شده و دستکم نزدیک به سه دهه از چنین ضرورتی عقب افتاده ایم ولی بر این باورم که تلاش هایی که دارد صورت می گیرد بتواند به فعالیت ها، علایق و تلاش های علمی در حوزه های جامعه شناسی، علوم سیاسی، روابط بین الملل، حقوق و سایر حوزه های علوم انسانی مثل فلسفه، ادبیات، روانشناسی و ... کمک کند و بتواند همه این چالش ها را در خدمت صلح به عنوان یکی از نیازها و ضرورت های جامعه امروز ما بکار بگیرد.

شناخت سازو کارهای جدید صلح ضروری است

در ادامه این مراسم دکتر الهه کولایی (استاد علوم سیاسی) با تأکید بر اینکه ضرورت پرداختن به موضوع بسیار حیاتی صلح نه دیروز نه امروز، نه قرن بیست ویکم، بلکه قرنهاست که ذهن بشر را به خود مشغول کرده است گفت: بهبود بخشیدن به رابطه بین انسانها به گونه ای که با آرامش واحترام، حقوق ذاتی انسان ها و کرامت آنان حفظ شود و خشونت و تبعیض نفی شود، همواره مورد توجه پیامبران الهی، فلاسفه، خیر اندیشان و نیک اندیشان بوده است و این دغدغه وجود داشته است که راه جلوگیری از منازعه میان انسان ها و راه ترویج رفتارهای مبتنی بر احترام و شیوه رعایت حقوق همه انسانها چیست؟.

این استاد دانشگاه افزود: مسئله صلح و شرایط ایجاد و حفظ و پایداری آن همواره یک دغدغه طولانی مدت در تاریخ روابط بین انسانها در سطح داخلی وخارجی بوده است چنانکه با عقد پیمان صلح «وستفالی» در سال ۱۶۴۸میلادی روابط بین کشورهای جهان در یک مسیر نسبتاً تعریف شده تری قرار گرفت .

این کارشناس علوم سیاسی با این باور که بین جریان آرمان گرا در روابط بین الملل و جریانی که سازه های قدرت را مبنای تحلیل خود قرار می دهند، شکاف اساسی رخ داده است گفت: این شکاف با قدرت و قوت به حیات خود ادامه می دهد.

وی تأکید کرد: جریانهای پر قدرتی در طول ۲۰۰ سال اخیر موضوع تعارضات را از منظر ساز و کارهای اقتصادی مورد توجه قرار دادند چنانکه امروز ما شاهد هستیم، نظریه هایی ساختارهای اقتصادی را تنش زا می دانند و نابرابری های تولید شده در فرآیند تحرکات اقتصادی را عامل این تعارضات تعریف می کنند، چیزی که در پایان قرن نوزده و آغاز قرن بیستم تحولات بسیار اساسی را در جهان ایجاد کرد تا آنجایی که به شکل گیری نظام های سیاسی، اقتصادی رقیب و شروع جنگ سرد بعد از جنگ جهانی دوم منجرشد و در پایان این دوره یعنی پایان اتحادیه جماهیر شوروی، آن چیزی که مطرح شد این بود که به نهاد بازی بین المللی توجه خاص شود، یعنی از طریق نهادسازی در سطح جهان، مثل تمرکز بر فعالیت سازمان ملل می شود این منازعات را کنترل کرد.

مصالحه سیاسی در عرصه سیاست داخلی ضروری است

در ادامه این نشست دکتر مجتبی مقصودی (رئیس هیأت مدیره انجمن مطالعات صلح ایران) با بیان اینکه خلاء نهادهای متولی صلح در ایران به شدت مشهود است تصریح کرد: مصالحه سیاسی محوری ترین بحث در حوزه صلح و جامعه شناسی صلح است، واژه صلح از منظر علوم سیاسی برد منطقه ای و بین المللی دارد و در خارج از مرزها تعریف می شود اما در حوزه داخلی با احتیاط بیشتری واژه هایی مانند منازعه، تنش، درگیری، شقاق، شکاف را به کار می بریم اما آنچه که تاًکید ما است مصالحه سیاسی در عرصه سیاست داخلی است.

مقصودی با اشاره بر اینکه، جنگ طلبان در سطح منطقه با اتحاد در وجوه مختلف، منطقه را به آتش کشیده اند، آتشی که در همسایگی ما افروخته شده است، بر اتحاد صلح طلبان جهان، صلح طلبان منطقه، حداقل صلح طلبان ایران تاکید کرد.

وی در پایان بحث خود تصریح نمود: راه اندازی کمپین صلح خواهی کار سیاسی نیست بلکه علم سیاست در دستور کار خواهد بود.

جنگ طبیعت بشر نیست

در ادامه این مراسم دکتر نعمت الله فاضلی (انسان شناس) با طرح این سؤال که انسان شناسی یا مردم شناسی چه کمکی به صلح می تواند کند ؟ وچرا؟ گفت: ماکس وبر در مقاله «حرفه و شوق دانشمند» می نویسد که هر علمی پیش فرضی دارد، پیش فرض علوم طبیعی برای مثال این است که اکتشافات در زمینه جهان هستی، کهکشانها و عالم طبیعی فی نفسه ارزشمند است بنابراین حرفه و رسالت دانشمندعلوم طبیعی قائم به ذات است، قائم به ذات یعنی همان قائم به شناختن طبیعت است اما وقتی نوبت به علوم تاریخی به تعبیر وبر می رسد، می گوید شناخت در علم تاریخی فی نفسه ارزشمند نیست مگر اینکه یک پیش فرضی برای آن تعریف کنیم. برای علوم انسانی به ویژه در مورد انسان شناسی آن چیزی که میتوان به عنوان حرفه و رسالت این رشته وعلوم تعریف کرد در لحظه اکنون ما، صلح است و صلح رسالت علوم اجتماعی و به ویژه انسان شناسی است .

افتتاح گروه صلح3 فاضلی با تأکید بر اینکه انسان شناسی می تواند به انسان ها بگوید که جنگ طبیعت بشر نیست واین ارزشمندترین کاری است که یک انسان شناس می تواند انجام دهد گفت: در سال ۱۹۴۰ مارگارت مید، انسان شناس کلاسیک مشهور مقاله ای نوشت تحت این عنوان که امور جنگی یک ابداع و پدیده فرهنگی است، ضرورت و طبیعت انسان هم آن را ایجاب نکرده و یک طبیعت زیست شناسانه ندارد مارگارت مید شرح مفصلی ارائه می کند از اینکه از قضا نه تنها جنگ طلبان، بلکه بسیاری از اندیشمندان به عکس این موضوع معتقدند. به دلیل اینکه در همه جوامع معاصر جنگ هست چنانکه هنوز هم به اشکال مختلفی با بیان های متفاوتی سعی می کنند به انسان ها بفهمانند که جنگ ذاتی وجود انسان است، کاری که انسان شناسی می تواند انجام دهد این است که به انسانها بفهماند جنگ ضرورت طبیعی یا امر اجتناب ناپذیر نیست.

او با استناد به استدلال های نظری مارگارت مید مبنی بر اینکه اقوام متعددی وجود دارند که در فرهنگ آنها جنگ نبوده است تأکید کرد: کار یک انسان شناس این است که اول توضیح گسترده بدهد که جنگ اجتناب پذیر است و جنگ طبیعت ما نیست و دوم آن که به ما آلترناتیوها و بدیل هایی برای حل منازعات ارائه کند، بدیل هایی که درون تجربه گسترده اقوام و ملت ها بدست آمده است، کار انسان شناسان آن است که با بررسی های میان فرهنگی، تاریخی، شیوه های مختلف زیست نشان دهند که برای حل منازعات غیر از جنگ راه های دیگری هم وجود دارد. سومین کاری که انسان شناس می تواند انجام دهد آشنایی زدایی از نقش فرهنگ در شکل دادن جنگ ها است، به طور معمول ما جنگ را با توپ و تفنگ می شناسیم اما واقعیت آن است که پیامد جنگ استفاده از ابزارهای جنگ و تسلیحات است. به عبارت دیگر جنگ قبل از اینکه به میدان های جبهه و جنگ کشیده شود شکل می گیرد. جنگ در زبان، آیین ها، ادیان، رسوم، شیوه زیست و در تجربه زیسته زندگی روزمره تک تک مردم بوجود می آید. سی رایت میلز، جامعه شناس بلند آوازه در کتابی تحت عنوان علل جنگ جهانی سوم متذکر می شود که کاری که انسان شناس می تواند انجام دهد این است که علل جنگ ها را قبل از وقوع آن برای ما توضیح دهند.

فاضلی با اشاره به استدلال های نظری جامعه شناسان در مورد پیشگیری از جنگ می گوید: «آلوین گولدنر» جامعه شناس آمریکایی معتقد است کاری که انسان شناس می تواند انجام دهد پیشگیری از جنگ ها است و آن از طریق آشنایی زدایی از آیین هایی که منجربه جنگ می شوند، امکان پذیر است. « ویلیام بیمن» انسان شناسی آمریکایی که در زمینه ایران هم کار کرده است، کتابی دارد که توضیح می دهد که جنگ های زبانی، آیینی و نمادینی که سه دهه است، آمریکا و ایران با هم در حال اجرای آن هستند یعنی فرهنگ جنگ، که تولید و باز تولید می شود، هیچ بعید نیست که این فرهنگ تبدیل به یک جنگ واقعی شود و بعد نباید حیرت کنیم که چرااین اتفاق افتاده است، چون از طریق زبان، نمادها، آیین ها، رسوم، ایدوئولوژی ها می جنگیم .

این انسان شناس با تأکید بر اینکه آیین های سیاسی دیپلمات ها، زبان بدن آنان . . . هم می تواند جنگ را ایجاد کند گفت: کاری که انسان شناس می تواند انجام دهد عبارتست از یک توصیف غنی از مجموعه کنش های متقابل و نمادینی که بین گروه ها و رهبران در فرایند مبادلات و تعاملات سیاسی آنان صورت می گیرد که می تواند زمینه ساز جنگ یا صلح شود.

فاضلی با این اعتقاد که جنگ صدا دارد و صلح در سکوت و آرامش برقرار می شود، تأکید کرد: همین مسئله یعنی سکوت صلح و صدای جنگ، موجب غلبه جنگ بر صلح شده است کاری که انسان شناس می تواند انجام دهد این است که این سکوت آرام صلح را به یک صدای قابل شنیدن تبدیل کند.

فاضلی در کلام آخر با اشاره به اینکه رسانه ها جنگ را به رخ می کشند گفت: کاری که یک انسان شناس می تواند انجام بدهد این است که صلح را به رخ بکشد.

در ادامه جلسه دکتر قانعی راد با توجه به کمبود زمان بر ای سخنرانی خویش، باقیمانده زمان را به پرسش و پاسخ اختصاص داد و پیشنهاد نمود که اعضای گروه و حاضرین جلسه ایده ها و پیشنهاد ات خود را جهت بهبود امور و برنامه های آتیه گروه ارائه نمایند.

سایر اخبار:

توضیحات: زیر مجموعه: گزارش نشست ها; دسته: گزارش نشست گروه‌ جامعه‌شناسی صلح; آخرین به روز رسانی در 24 اسفند 1395