دکتر فرهنگ ارشاد*

هنگامی که مجلۀ جامعه­ شناسی ایران «به ­هنگام» شد، و با کوشش­های فراوان هیات تحریریه، مدیر مسئول و مدیر داخلی مجله، دوران عقب ماندگی خود را پشت سر گذاشت، خواهی نخواهی اهداف و آرمان­های والاتری خود را نمایاند، که عملاً در جلسه دی­ماه (1391) هیات تحریریه به گفت­وگو گذاشته شد. بدیهی است که نخستین نگرانی ما حفظ موقعیت «به­ هنگام بودن» مجله بوده و پس از آن آرمان پراهمیت حفظ و ارتقاء کیفیت مقالات مندرج در مجله است که مورد تاکید هیات تحریریه قرار داشته و دارد.

در همین سطور مقدماتی این یادداشت، همکاران ارجمند و دانش­پرور خود را به­یاری می­خوانیم تا با توجه به تجارب چندین ساله و گران­بهای آموزشی و پژوهشی خود، به­ ویژه آن­ها که دیگر دغدغه ارتقاء رتبه دانشگاهی را ندارند، با ارسال مقالات ارزشمند خویش در بالا بردن سطح کیفی مجله کمک کنند.

و اما بعد از یادآوری این دو آرمان بنیادی که در انتشار هر مجلۀ علمی- پژوهشی شایان اهمیت است، بد نیست چند نکته دیگر را که در همان جلسۀ هیات تحریریه مورد بحث قرار گرفت، با دیگر همکاران و اندیشمندان محترمِ دور و نزدیک در میان بگذاریم. گاهی از برخی همکاران شنیده می­شود که مجلۀ جامعه­ شناسی ایران، بیشتر به روش­های کمّی گرایش داشته و به روش­های کیفی کمتر بها می­دهد. ولی به­نظر می­رسد، همین شماره­های اخیر مجله گواهی می­دهند که این ایراد چندان به مجله جامعه­ شناسی ایران وارد نیست. البته، اعضاء محترم هیات تحریریه هم مانند سایر همکاران گرامی و اندیشمندان علوم اجتماعی، بر این باورند که هر پژوهش علمی و مقاله حاصل از آن ناگزیر باید کاری روشمند و منطبق برمعیارهای منطق علمی باشد. همچنین همه به خوبی می­دانیم که در واقع روش­ شناسی تحقیق، تامین کننده و نشان دهندۀ ظرف منطقی و چارچوب نظام­ مندیِ یک پژوهش علمی است. ولی نکته مهمی که در جلسه هیات تحریریه به بحث کشیده شد این بود که تاکید بیش از حدِ منطقی به روش تحقیق دادن- خواه کمی باشد یا کیفی- قابل توجیه نیست. به این معنی که نباید به جنبه روش­ شناسی تحقیق آن­قدر بها داده شود که بر ابعاد هستی شناختی و معرفت­شناختی و ظرایف تحلیلی موضوع مقاله غلبه نماید. به هر حال می­خواهیم این را تاکید کنیم که هیات تحریریه مجله جامعه­ شناسی ایران، از یک سو هیچ تعصب یا گرایش ترجیحی نسبت به این یا آن رویکرد روشی ندارد و از سوی دیگر، تردیدی ندارد که هر روشی که در یک پژوهش به کار گرفته می­شود، ناگزیر باید به اصول بنیادی و عمدۀ آن پای­بند بوده و به ­درستی از آن استفاده شود. با همۀ این­ها، هیات تحریریه (و بی­ تردید، همکاران دانشمندی که مخاطب مجله نیز هستند) از تلاش پژوهشگران محترمی که می­خواهند در باره اهمیت و فلسفه روش و یا معرفی روشی نو و کارآمد، مقاله ­ای ارائه دهند استقبال می­نمایند.

شاید هم بحث روش­ شناسی از این جهت برجسته شده است که بخش عمده­ای از مقالات دریافتی مجله، حاصل پژوهش ­های دانشجویان تحصیلات تکمیلی است و طبیعت پایان­ نامۀ دنشجویی هم به گونه­ای است که به ­خاطر حالت رسمی و مدرَسی بودن آن، گزینش یک روش معین و تمرین و وسواس در کاربست آن روش، عنصری مهم وجدی است، همین موضع تاکیدی بر روش تحقیق در بازتدوین مقالۀ برآمده از پایان­ نامه هم خودنمایی می­کند. بی­ شک چنان­چه اساتید محترم راهنما و مشاور وقت بیشتری داشتند تا در تهیه مقاله نیز نظارت و کمک مناسب این کار به دانشجو می­کردند تا از آن حالت رسمیت صوری وخشکِ «مدرسیِ» پایان­ نامه­ ای به­ درآید، شاید دیگر طرف­داری شدید از این یا آن رویکرد و نقد شدید تر بر این یا آن، به­ خودی خود برطرف می­گردید. و اما در این­جا باز همان فراخوانی را در سطور نخست این یادداشت ذکر شد یادآوری می­نماید که هیات تحریریه انتظار دارد بیش از پیش، مقالاتی مستقل از استادان محترم را دریافت دارد که از دغدغه­ های مقالات تکلیفی و پایان­ نامه­ای فارغ بوده و صرفاً حاصل تجارب نظری و عملیِ پربار و ارزشمند آن همکاران گرامی باشد، تا استفاده علمی بیشتری از دانش آن­ها برده شود.

نکته دیگری که با تاکیدی بیش از گذشته مورد توجه هیات تحریریه قرار گرفته دربارۀ چاپ مقاله­های ترجمه­ شده در مجلۀ جامعه­ شناسی ایران است. گفته می­شود طبق معیارهای موجود، ممکن است چاپ و انتشار مقالات ترجمه ­ای در مجلات علمی- پژوهشی، از اعتبار آن­ها بکاهد. در این­جا وارد این بحث نمی­شویم که گاهی هم ارزش مطالعه یک مقاله کلاسیک، بنیادی و یا نوآورانه که با مهارت موضوعی و ادبی کافی به فارسی برگردانده شده و نیز به رسم نیاکان ما، پاورقی یا حاشیه ­ای توضیحی، تکمیلی و یا انتقادی برآن افزوده شده، کمتر از یک مقاله علمی- پژوهشی نیست. بدیهی است چاپ یک مقاله ترجمه شده از این دست در هر شماره مجله، نه فقط از اعتبار علمی- پژوهشی بودن آن نمی­کاهد که در تولید و پویایی علم ما تاثیر ارزنده خواهد داشت و این هم خود معیاری برای علمی- پژوهشی بودن خواهد شد.

همچنین گاهی اوقات در شماره­ای از مجله، اقدام به معرفی و بررسی یک کتاب (book review) می­شود و چنان که می­دانیم این روشی سودمند و پسندیده است که بیشتر مجلات علمی جهان به آن مبادرت می­ورزند. اکنون از همکاران محترم می­خواهیم تا در این زمینه هم با مجله جامعه­ شناسی ایران همکاری نمایند. حتا در این هیچ اشکالی دیده نمی­شود که در یک شماره مجله، بیش از یک کتاب معرفی و بررسی شود. و مهمتر آن که برخی همکاران محترم که در بارۀ کتاب مورد بررسی و یا دیدگاه نویسنده آن آگاهی بیشتری دارند، علاوه بر معرفی و تلخیص اثر، به نقد (ذکر نقاط قوت و ضعف) آن همت گمارند که بسی سودمندتر خواهد شد و بر کیفیت مجله نیز خواهد افزود.

نکته پایانی این که هیات تحریریه از این امر غافل نیست که گاهی یک مبحث مهم درحوزه­ های مختلف علوم اجتماعی را مبنا قرار داده و یک شماره مجله را تنها به آن موضوع محوری اختصاص دهد. به نظر می­رسد اگر یک شماره ویژه مجله، به موضوعی مهم و ویژه تخصیص داده شود، احتمالاً مورد استقبال و استفاده بیشتری قرار می­گیرد. بنا براین چنان­چه همکاران محترم در این زمینه پیشنهادی دارند یا این که خود می­توانند به عنوان سردبیر مهمان یا داور ویژه به جمع آوری تعدادی مقاله تحت موضوعی واحد و مشخص همت گمارند، موضوع را به هیات تحریریه اطلاع دهند تا پس از کسب موافقت و تفاهم، و انجام فرایند متعارف ارزیابی هیات داوران مجله به چاپ سپرده شود.

به هر حال، تردیدی نداریم که دستیابی به اهداف و آرمان­های فوق، بدون یاری همکاران محترم در سراسر کشور عملی نخواهد بود.

*سردبیر مجله جامعه‌شناسی ایران

• < قبلی
• بعدی >