سید حسین سراج‌زاده[*]
چندین سال است که اردیبهشت ماه برای جامعه‌شناسان و کنشگران علوم اجتماعی ایران، ماه ویژه‌ای است. مجمع عمومی دوسالانه انجمن جامعه‌شناسی ایران سال‌هاست به صورت منظم در ماه اردیبهشت برگزار می‌شود و معمولاً با همایشی درباره یکی از مسائل اجتماعی ایران و یا مسائل علوم اجتماعی ایران همراه است. این رویداد، فرصتی را فراهم می‌کند تا اندیشمندان و کنشگران این عرصه، از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های مختلف سرتاسر کشور، در یک اجتماع علمی و صنفی گرد هم آیند، درباره دغدغه‌ها و مسائل مشترکشان هم‌اندیشی و گفت‌وگو کنند، با دوستان، همکاران، و هم‌کلاسی‌های از هم جدا افتاده تجدید دیدار کنند و با همکاری، همدلی و امیدواری، آینده اجتماع علمی خود را که بخشی از هویت علمی و حرفه‌ای‌شان است، رقم زنند و به آن شکوه و رونق بخشند.
علوم اجتماعی ایران طی سال‌های گذشته، رشد کمی و کیفی قابل ملاحظه‌ای داشته است. درباره رشد کمی، ارائه همین شاهد کفایت می‌کند که امروز در اکثر دانشگاه‌های جامع کشور، در تهران و شهرستان‌ها، رشته‌های علوم اجتماعی در مقاطع مختلف دایرند و سالانه چند هزار دانشجو و دانش‌آموخته دارند. درباره رشد کیفی، به گمان من، با وجود نارسایی‌ها و کاستی‌هایی که وجود دارد، موارد زیر را می‌توان نشانه‌هایی از رشد کیفی علوم اجتماعی ایران به حساب آورد:
· افزایش انتشار کتاب‌های تألیفی و ترجمه‌ای در علوم اجتماعی.
· تمایزیافتگی رشته‌ای علوم اجتماعی در دانشگاه‌ها و دایر شدن رشته‌های جمعیت‌شناسی، انسان‌شناسی، مطالعات فرهنگی، مطالعات زنان، ارتباطات اجتماعی و ... در مقاطع مختلف.
· توسعه تحصیلات تکمیلی (مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا) که منجر به افزایش فعالیت‌های پژوهشی در این رشته‌ها شده است.
· تنوع و تمایزیافتگی انجمن‌های علمی علوم اجتماعی، به طوری که علاوه بر انجمن جامعه‌شناسی ایران، انجمن‌های انسان‌شناسی، جمعیت‌شناسی، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، علوم سیاسی و ... نیز تأسیس شده و به فعالیت مشغولند.
· ظاهر شدن تمایزهای رویکردی و روش‌شناسانه و شکل‌گیری بحث و گفت‌وگوهای انتقادی؛ در این خصوص یکی از جدی‌ترین آنها، گفت‌وگوهای انتقادی میان رویکردهای روشی کمی و کیفی و نیز جامعه‌شناسان آکادمیک و عمل‌گرا است.
· ورود جدی به مرحله "خود اندیشی" و نقد و ارزیابی عملکرد، قابلیت‌ها و نارسایی‌های رشته‌ها و رویکردهای مختلف علوم اجتماعی در پاسخ دادن به نیازهای جامعه ایران.
· ورود بیش از پیش جامعه‌شناسان و اندیشمندان علوم اجتماعی به مباحث مهم و اساسی جامعه ایران و بحث و گفت‌وگو و چاره‌اندیشی درباره این مسائل و موضوعات، با وجود موانع و محدودیت‌های درونی و بیرونی.
این رشد کمی و کیفی علوم اجتماعی ایران پاسخی بوده است به ضرورت‌ها و نیازهای جامعه در حال تحول ایران و در حالی رخ داده است که دست کم در دوره‌هایی، گفتمان سیاسی و فرهنگی غالب نه تنها نقش تسهیل‌کننده نداشته، بلکه محدودیت‌آفرین هم بوده است. در این رشد کمی و کیفی، تک‌تک دانش‌آموختگان و کنشگران علوم اجتماعی و به خصوص استادان و پیش‌کسوتانی که در عرصه‌های مختلف، در محیط‌های آکادمیک و یا خارج از آن، جهد و کوشش علمی کرده‌اند، سهم و نقش داشته‌اند. با وجود این، اجتماع علمی- صنفی آنها دارای نقشی ویژه و حائز اهمیتی است.
انجمن‌های علمی، به عنوان سازمان‌های مردم نهاد، تا حدی فارغ از محدودیت‌های بوروکراتیک هستند و با علاقه و انگیزه‌های علمی و حرفه‌ای و با تلاش داوطلبانه اعضای خود، نقش مهمی در رشد کیفی دانش و استواری جایگاه آن دارند. انجمن جامعه‌شناسی ایران، به عنوان باسابقه‌ترین، فراگیرترین، و گسترده‌ترین انجمن علمی در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی کشور، با بنیان درست و استواری که پیش‌کسوتان و بنیان‌گذاران آن نهادند، و با اهتمام و همدلی همه اعضا و همکاران، تا کنون توانسته نقش موثری در رشد و رونق اجتماع علمی جامعه‌شناسان ایفا کند و این افتخار را داشته است که در سال‌های اخیر از نظر میزان فعالیت‌های علمی در بین انجمن‌های علمی علوم انسانی و اجتماعی، به عنوان انجمن برتر شناخته شود. به نظر می‌رسد چند ویژگی در کسب این موقعیت و موفقیت نقش اساسی داشته‌اند:
· دموکراتیک بودن؛ انتخابات انجمن بر طبق اساسنامه به صورت منظم برگزار شده است، در حالی که همه کنشگران علوم اجتماعی واجد شرط عضویت پیوسته، حق انتخاب کردن و انتخاب شدن داشته‌اند.
· پرهیز از تمرکزگرایی؛ همه علاقمندان و داوطلبان می‌توانند در قالب گروه‌های علمی- تخصصی مورد علاقه خود، به فعالیت بپردازند و این گروه‌ها، در چارچوب اساسنامه انجمن، به صورت مستقل برای فعالیت‌های سالانه خود برنامه‌ریزی می‌کنند.
· گستردگی منطقه‌ای؛ فعالیت‌ها و عضویت‌های انجمن محدود به تهران نیست و ایجاد دفاتر استانی خودگردان باعث شده تا همکاران ما در نقاط مختلف کشور با اجتماع علمی خود در ارتباط باشند.
· اعتدال و میانه‌روی؛ هیأت‌های مدیره انجمن در مسائل و موضوعات مناقشه برانگیز، چه در درون اجتماع علمی و چه در ارتباط با محیط سیاسی اجتماعی بیرونی؛ همواره خط مشی متعادلی را دنبال کرده‌اند که بازنمای گرایش میانه و غالب در بین کنشگران علوم اجتماعی بوده و با پرهیز از افراط و تفریط، اجماع اعضا و کنشگران علوم اجتماعی را بازتاب داده و انجمن را از مسائل حاشیه‌ای و اختلافات شقاق‌آفرین دور نگاه داشته است.
· گشودگی؛ فضای انجمن جامعه‌شناسی ایران برای گفت‌وگوهای علمی به روی همه دانشگاه‌ها، گرایش‌ها، رویکردها و نسل‌های جامعه‌شناسی ایران گشوده بوده است و همه به نوعی در انجمن حضور داشته‌اند. نوع مباحث و ترکیب شرکت کنندگان در نشست‌ها و اجتماعات عمومی و گروه‌های تخصصی موید این ادعاست.
· پیوستگی روابط اجتماع علمی؛ انجمن دارای نشست‌های منظم و مداوم است، به صورت پیاپی مجله‌ها و خبرنامه‌های خود را منتشر می‌کند و به اعضا می‌رساند و از طریق سایت و پست الکترونیک، اطلاع‌رسانی منظم هفتگی دارد.
انجمن‌های علمی هم بازنمای شرایط و ویژگی‌های رشته علمی مربوطه‌اند و هم عملکردشان بر آن رشته‌ها تأثیر می‌گذارد. اگر انجمن جامعه‌شناسی ایران، یکی از موفق‌ترین، پرکارترین و استوارترین انجمن‌های علمی بوده است، این نشانه آن است که کنشگران علوم اجتماعی و در نتیجه، جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی ایران، در مقایسه با سایر رشته‌ها از رشد و پختگی بیشتری برخوردارند و در این وضعیت، تک‌تک کنشگران علوم اجتماعی سهم و نقش داشته و باز هم می توانند موثر باشند.
برگزاری همایش "علوم اجتماعی در ایران: دستاوردها و چالش‌ها" در روزهای 29 و 30 اردیبهشت ماه امسال و هم‌زمان با آن، برگزاری مجمع عمومی انجمن جامعه‌شناسی ایران برای انتخاب اعضای هیأت مدیره دوره هفتم، فرصتی است تا بار دیگر اندیشمندان، کنشگران و علاقمندان علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی گرد هم آیند، درباره مسائل علوم اجتماعی هم‌اندیشی و چاره‌جویی کنند، روابط اجتماع علمی خود را گسترش دهند و با مشارکت موثر، در انتخابات هیأت مدیره انجمن، بر استواری، رونق و شکوفایی اجتماع علمی خویش بیافزایند.
در واپسین روزهای اردیبهشت ماه، چشم به راه مشارکت و حضور یکایک کنشگران و علاقمندان علوم اجتماعی در اجتماع علمی خود هستیم.
[*] رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران
- توضیحات
- دسته: یادداشت روز
- آخرین به روز رسانی در 16 اسفند 1394