محمدامین قانعی راد
جامعه شناسی ایران، امروزه پس از چند دهه فعالیت ظرفیت های قابل توجهی برای شناخت مسائل اجتماعی یافته و این رشد نسبی زمینه مناسبی را برای شناخت عمیقتر جامعه فراهم کرده است. انجمن جامعه شناسی ایران در سالهای اخیر توان و ظرفیتهای علمی خود را برای کمک به شناخت بهتر مسائل اجتماعی به کار گرفته و به منظور تحقق این اهداف گروههای علمی ـ تخصصی متعددی را تشکیل داده است که هر یک با برخورداری از همکاریهای اساتید و پژوهشگران موضوعات مبتلابه جامعه را بحث و بررسی میکنند.
انجمنهای علمی به عنوان سالمترین و عالمانه ترین تجمعهای غیردولتی می بایست همچون رکنی مهم در فرآیندهای توسعه همه جانبه کشور و به ویژه توسعه علمی مورد توجه و حمایت قرار گیرند. در حال حاضر به نظر میرسد که از توجه به انجمنهای علمی کاسته شده است و ارزش و اهمیت فعالیتهای آنان برای برخی مسوولین شناخته شده نیست. از سوی دیگر، برخی برخوردهای سیاسی با انجمنهای علمی مشاهده میشود که میتواند آثار زیانباری برای رشد علمی کشور داشته باشد. انجمنهای علمی کانونی برای بحث و گفتگوی صاحبنظران و دانشمندان با دیدگاههای مختلف میباشند و در یک تشکل علمی، معیار و ملاکی به جز "نقد علمی از آثار علمی" مشروعیت و ضرورت ندارد.
رشد علم در دوران مدرن با شکلگیری نهادها و انجمنهای علمی توازی داشته است و این تشکلها در تعریف و تدوین قواعد هنجاری و شناختی فعالیتهای علمی نقش زیادی داشتهاند. انجمنهای علمی از طریق گسترش فضای هنجاری و نظارت بر فعالیت اعضای خود، زمینه توسعه علم و پاسخگویی به نیازهای ملموس جامعه را فراهم میکنند. تشکلیافتگی جامعهشناسان در انجمنهای علمی، تأثیرات مثبتی را در شکل گیری و نهادینه سازی معرفت جامعه شناختی و هدایت کردن این ذخیره معرفتی به سوی نیازهای توسعه پایدار کشور دارد. تقویت انجمنهای علمی و حمایت از فعالیتهای آنان میبایست به عنوان جزء جدایی ناپذیر سیاستها و برنامه های توسعه علمی تلقی شود. انجمنهای علمی اغلب با مشارکت دانشگاهیان و پژوهشگران برجسته تشکیل میشوند و سایر نهادها در برخورد با اعضای این انجمنها باید زبان شایسته ارتباط را بشناسند اعضای انجمن های علمی تنها بر اساس وابستگی رشته ای، درجه تحصیلی و پذیرش اساسنامه ای انجمن ها به عضویت پذیرفته میشود و به جز این شرایط عمومی هیچ نوع گزینش یا نظارت استصوابی بر فرآیند پذیرش وجود ندارد. این اعضا ممکن است به احزاب و جریان های سیاسی متفاوتی نزدیک باشند اما فعالیت انجمنهای علمی از نوع فعالیتهای غیر سیاسی است و به صرف عضویت افرادی با گرایش سیاسی، این سرشت و جوهره تغییری نمیکند. انجمنهای علمی به ویژه در حوزه های علوم اجتماعی نمیتوانند نسبت به مسائل اجتماعی بیتفاوت باشند و تجزیه و تحلیل کارشناسی این مسائل و ارائه راهکارهای مناسب برای بهبود شرایط جمعی در قلمروی تخصص و صلاحیت آنان قرار دارد. برخورد سیاسی با مسائل مختلف امروزه دامن مفاهیم علوم اجتماعی را نیز گرفته است به طوری که در یک نوشته مطبوعاتی مقوله سرمایه اجتماعی به بهانه نقد عملکرد نویسنده ای خاص به شیوهای غیرعلمی و سیاسی مورد نقادی قرار گرفته است.
تلاش در جهت تضعیف انجمنهای علمی به معنای تخریب بنیان های در حال تکوین و نوپای دانش و دانشگاه میباشد. وظیفه انجمنهای علمی حمایت از جایگاه نخبگان دانش است و در عین حال میکوشد تا دستگاه معرفتی رشته علمی را از طریق مسوولیت اجتماعی اهل علم با نیازهای جامعه پیوند دهد. تضعیف جایگاه انجمنهای علمی به معنای سپردن سرنوشت دانش و علم به دیوانسالاری و بوروکراتیزه کردن علم میباشد. انجمنهای علمی به عنوان نهاد مدنی وابسته به تعاملات آزاد اهل دانش، همواره مدافع آزادی و استقلال علم از رویکردهای ابزارگرایانه و کوتاه بینی های رایج هستند. انجمن جامعه شناسی ایران نیز از اعضای خود انتظار دارد که با توجه به اساسنامه انجمن، فعالیتهای علمی خود را در جهت تولید و ترویج دانش اجتماعی و پاسخگویی به نیازهای دانشگاه و جامعه متناسب با ظرفیتها و امکانات موجود گسترش داده و دانش خود را در خدمت رشد و تعالی مردم و کشور قرار دهند.