279ناصر فکوهی*
انجمن جامعه شناسی ایران بزرگترین نهاد مدنی علوم اجتماعی در کشور است که امروز پس از چند دهه تلاش و فعالیت، توانسته حاصل کار خود را به صورت گستره‏ی بزرگی از برنامه‏های علمی را در چارچوب گروه‏های علمی- تخصصی خود و با قدم گذاشتن عملی در راه کاربردی کردن علوم اجتماعی در کشور و به نمایش گذاشتن توانمندی‏ های علوم اجتماعی در گره گشایی از مسائل جدی‏ای که ایران در حال حاضر با آن روبرو است،‏ نشان دهد. برگزاری ده‏ها همایش تخصصی در زمینه ‏هایی بسیار متفاوت و حتی در عرصه‏های فن‏آورانه که تا کمتر از یک دهه ی پیش‏، تقریبا هیچ‏کس از حضور و تاثیر گذار بودن تفکر اجتماعی در آنها دفاع نمی‏کرد و این حضور را جدی نمی‏گرفت و درگیر شدن انجمن در مباحث و تبادلاتی سازنده با اغلب دستگاه ‏های اجرایی کشور، گواهی بر این مدعاست.

این درحالی است که امروز انجمن از لحاظ استراتژیک موقعیتی جدید را تجربه می‏کند که به گمان ما، سه هدف اساسی باید در آن دنبال شود: نخست حرکتی هر چه قدرتمندتر و نشان دادن صداقتی هر چه بیشتر برای گردآوردن تمام علوم اجتماعی در یک نهاد مدنی و تاکید بر این نکته ‏ی بدیهی در تاریخ این علوم که مرزبندی‏ هایی که امروز متاسفانه در سطح دانشگاه‏ها و حتی در سطح نهادهای علمی- مدنی شاهد آنها هستیم، مرزبندی ‏هایی تصنعی هستند: امر اجتماعی امری تام و کل‏گراست که نیاز به دیدگاهی وسیع و جمع شدن تمام ظرفیت‏ها دارد، آن هم زمانی که با جامعه‏ ای به پیچیدگی و با مشکلات کشور ما و در عین حال، با جامعه‏ ای با پتانسیل‏های بالا نظیر ایران روبرو هستیم. دومین هدف استراتژیک، حرکت به سوی ایجاد ارتباط و هم‏گامی و همراهی با نهادهای بین‏ المللی علمی است که تنها راه حضور هر چه پررنگ‏تر جامعه شناسی و سایر علوم اجتماعی ایران در عرصه‏ های جهانی است. این خواست که بارها و بارها از سوی مقامات رسمی کشور مطرح شده و در مشروعیت آن جای هیچ شکی نیست، بدون تردید قابل دستیابی است اما راه آن دقیقا از تقویت روابط بین‏ المللی در تمام سطوح علمی می‏گذرد. این روابط علمی که امروز در رشته ‏های علوم طبیعی و حتی برخی رشته‏ های دیگر نظیر تاریخ و باستان‏ شناسی به عمل در آمده، هنوز در عرصه‏ ی علوم اجتماعی به واقعیت بدل نشده است. و سرانجام سومین و شاید مهم‏ترین هدف استراتژیکی که انجمن جامعه شناسی می‏تواند و باید در سال‏های آینده دنبال کند، تقویت حضور خود در استان‏های کشور و تمرکززدایی از فعالیت‏ها در تهران است. نباید فراموش کرد که یکی از مهم‏ترین مولفه ‏های توسعه‏ یافتگی در جهان امروز که کشور ما نیز در بسیاری از عرصه‏ ها برخلاف سایر کشورهای جهان سوم در آن با موفقیتی نسبی روبرو بوده است، تمرکززدایی و پراکنش منطقی و توزیع عادلانه ‏ی فعالیت‏ها و امکانات در سطح کل کشور و پرهیز از تراکم ‏های بیش از اندازه‏ی امکانات و امتیازات در یک کلان‏شهر است. ما امروز خوشبختانه در کشوری زندگی می‏کنیم که دارای چندین کلان‏شهر است و بسیاری از امکانات در آن از تمرکز صرف در مرکز سیاسی‏اش خارج شده ‏اند اما موقعیت کنونی‏، بدون شک با موقعیت مطلوب فاصله‏ ی زیادی دارد. حال چنان‏چه بحث خود را به عرصه‏ ی علوم اجتماعی بکشانیم، بی‏شک فاصله‏ ی ما با وضعیت مطلوب باز هم بیشتر و به جرات می‏توان گفت بسیار دورتر از حداقل ‏هایی است که می‏توان با برنامه‏ ریزی مناسب در میان مدت به آن دست یافت.
فعال شدن واحدهای استانی انجمن که خواسته‏ای مشروع‏، چه از جانب خود این واحدها و چه از جانب هیات مدیره‏ ی انجمن و وزارت علوم است، باید هر چه بیشتر وارد مرحله‏ای عملی شود. این استراتژی می‏تواند از طریق تعیین حداقل‏ هایی از فعالیت برای هر واحد و برگزاری هرچه بیشتر بخشی از فعالیت‏های مرکزی در سطح استان‏ها به تحقق درآید. امروز هزاران دانشجو و پژوهشگر در تمام رشته ‏های علوم اجتماعی در سراسر ایران مشغول به تحصیل، تدریس و تحقیق علمی هستند اما تصویری که از فعالیت‏های واحدهای استانی وجود دارد، کمتر با این موقیعت انطباق دارد. از این‏رو فعال‏تر شدن و برجسته شدن نقش و اهمیت این وا حدها باید به عنوان یک هدف استراتژیک اساسی برای انجمن مطرح باشد. خوشبختانه تمام واحدهای انجمن جامعه شناسی با این دیدگاه هماهنگی دارند و خود نسبت به پتانسیل‏ های بالایی که در سطح استان‏های کشور وجود دارد، واقفند. بنابراین چشم‏ اندازی که پیش روی انجمن قرار دارد، آن است که بتواند این اراده‏های یکسان و هم‏سو را با یکدیگر هماهنگ کرده و این پتانسیل‏ها را به فعل درآورد. آرزوی ما آن است که در دوره‏ی جدید فعالیت‏های انجمن بتوانیم گام‏ هایی مثبت در این زمینه برداریم و در این راه امیدواریم و اطمینان داریم که واحدهای استانی می‏توانند سطح علمی و توانایی‏های عملی خود را به خوبی با عملی کردن آنها در قالب‏های علمی به واقعیت بدل نمایند.

* عضو هیات مدیره و مسوول هماهنگی دفاتر استانی انجمن جامعه‏ شناسی ایران