مسعود چلبی
اجازه دهید سخن خود را با این سئوال آغاز کنم که به راستی انجمن جامعه شناسی ایران چه مشکلی را میتواند برای علم جامعه حل کند و یا برای رشد و ارتقاء کیفی آن چه اقدامی میتواند انجام دهد؟

برای پاسخگویی به این سئوال، ابتدا لازم است به این سئوال مهم پاسخ دهیم که مشکلات اصلی علوم اجتماعی از جمله جامعه شناسی چیست؟

قبل از پاسخگویی به این سئوال اخیر لازم است به یاد آوریم که در جهان معاصر خرده نظام علمی هر جامعهای یکی از خرده نظامهایی است که میتواند در اداره و مدیریت جامعه و تحول و توسعه آن نقش بسزایی ایفا کند.

متأسفانه نظام علمی کشور در وضع چندان مطلوبی نیست. در این میان علوم اجتماعی از جمله جامعه شناسی دارای مشکلات بیشتری هستند. اهم این مشکلات عبارتند از اینکه این علوم نسبتاً غیرمولد هستند. نهادینه نشده اند و از یک اجتماع علمی قابل قبول برخوردار نیستند. شبکه روابط اجتماعی در میان عمل ورزان رشته ضعیف است و از یک وفاق فعال حداقلی در زمینه اخلاق علمی و در زمینه شناختی برخوردار نیستند. به دلایل عدیده از جمله نبود اجتماع علمی قوی، ضعف هنجاری در شبکه روابط اجتماعی این رشته نتوانسته آن طور که شایسته است به پرورش شخصیتهای مطلع، متفکر، مبتکر و مسئول بپردازد.

آنچه که مربوط به بعد نرم افزاری علم از جمله علم جامعه است، مسأله نهادینه سازی علم است. در جهان معاصر، در میان عوامل مختلفی که در نهادینه سازی علم جدید نقش داشته اند، چهار عامل نقش مهم ایفا نموده اند. اینها عبارتند از: دانشگاهها (یا بخشهای علمی در هر دانشگاه)، آزمایشگاههای تحقیقاتی، پروژههای پژوهش جمعی و بالاخره انجمنهای علمی.

از میان این چهار عامل شاید بتوان ادعا نمود که انجمنهای علمی حداقل در پارهای موارد نسبت به دانشگاهها نه تنها سابقچه دیرینه تری در نهادینه سازی علم داشتهاند، بلکه در امر نهادینه سازی به لحاظ ماهیت و منطق درونی نقش مؤثرتری را ایفا نمودهاند.

با توجه به واقعیات تاریخی در مورد نقش نهادسازی انجمنهای علمی در تاریخ معاصر جهان لازم است نگاه مجددی به ماهیت، نقش و منطق این تشکل یعنی انجمن علمی داشته باشیم.

روشن است که یک انجمن علمی از نوع انجمنهای داوطلبانه است. این نوع سازمان غیرانتفاعی است. روابط درونی و بیرونی آن از نوع روابط گفتمانی انجمنی است این روابط به اصطلاح نه سرد است همچون بوروکراسیها و نه گرم است همچون گروههای اولیه، ضمن اینکه سازماندهی و مدیریت آن نیز مبتنی بر اصول بوروکراسی است.

منطق درونی این نوع تشکل اصل سازگاری منطقی یا عقلانیت صوری عامگرایانه است. اخلاق غالب در این نوع سازمان از نوع اخلاق مسئولیت است که صبغه برهانی آن نیز برجسته است.
یک انجمن علمی نهادی فرهنگی ـ اجتماعی است.

نقش و هدف محوری انجمن علمی، نهادینه سازی علم و ایجاد و حفظ اجتماع علمی و هویت حرفهای و توزیع و انتشار علم است و نقش جانبی آن تولید علم است.

براساس چنین پنداشتی هیأت مدیره انجمن جامعه شناسی ایران، پنج هدف عمده را براری انجمن تدوین و تصویب نمود. این اهداف عبارتند از:
1ـ ترویج و تولید علم جامعه
2ـ تدوین، تصریح و ترویج قواعد علمی، اجتماعی و اخلاقی در رشته جامعه شناسی
3ـ ترویج هویت حرفهای و تقویت تعهد علمی
4ـ ارتقاء ارزشی و شأن علمی و اجتماعی جامعه شناسی
5ـ بسط و غنی سازی روابط انجمن در اجتماع علمی و جامعه

براساس این اهداف هیأت مدیره سیاستهای اجرایی جهت نیل به آنها تنظیم کرد که فهرست آن به صورت مکتوب در اختیار علاقمندان است.
در دورة دو سالهای که پشت سر گذاشته ایم بعضی از این سیاستها برای اجراء عملیاتی شدهاند لکن هنوز در مرحله آغازین راه هستند.

لذا برای اداره راه، با توجه به اینکه اینجانب جزء هیأت مؤسس انجمن جامعه شناسی ایران هستم و سه دوره عضو هیأت مدیره انجمن بوده ام، به خود اجازه میدهم تا به صورت مشروط، پیشنهادهایی را در مورد خط مشی آتی انجمن، فهرست وار مطرح کنم:

1ـ با توجه به ماهیت انجمن علمی و منطق درونی آن، توصیه میشود که انجمن توجه ی ویژه به بعد علمی کار خود مبذول دارد و حتی المقدور از درگیر شدن در مسائل روزمره سیاسی پرهیز نماید.

2ـ با توجه به اینکه نهاد انجمن یک نهاد اجتماعی ـ فرهنگی است و اینکه از آن انتظار میرود که به ایجاد و برپایی اجتماع علمی اقدام نماید، لازم است که انجمن محل و صل اجتماعی اصحاب علوم اجتماعی با باورهای نظری و روش متفاوت باشد و نه محل فصل و انتشقاق اجتماعی.

3ـ پیشنهاد میشود انجمن روابط خود را با گروههای جامعه شناسی دانشگاههای کشور و سایر نهادهای آموزشی و پژوهش تقویت نماید و همزمان کمک کند تا ارتباطات علمی اعضا با یکدیگر و با انجمن گسترش یابد.

4ـ پیشنهاد میشود، انجمن با همکاری اعضاء خود و گروههای اجتماعی دانشگاههای کشور به تدوین قواعد اخلاق تحقیق بپردازد.

5ـ از انجمن انتظار میرود با وسواس فراوان به تقویت و ارتقاء کیفی نشریات خود به ویژه مجله جامعه شناسی ایران که ملموسترین محصول انجمن است بپردازد به طوری که حتی المقدور استانداردهای بین المللی رعایت شوند.
6ـ انجمن ارتباطات علمی خود را با سایر انجمنهای داخلی و بین المللی گسترش دهد.

7ـ به لحاظ تاریخی، انجمنهای علمی تظاهر دیرینه ترین اجلاسها هستند که در آن دانشمندان یکدیگر را ملاقات میکنند و یافته های پژوهشی خود را عرضه میدارند و به مباحثات علمی مهم میپردازند. لذا لازم است انجمن در این راستا کوشش نماید تا محلی مأنوس برای حداقل طرح متناوب کارهای اصیل وعالمانه و رواج مباحثات علمی بشود. به علاوه لازم است در انجمن مقالات دست اول و جدید خوانده و مورد بحث و بررسی و نقد قرار گیرند و یافتهها و شواهد علمی جدید عرضه شوند.

8ـ انجمن میتواند به صورت گزینشی و حساب شده اقدام به اجراء پروژههای پژوهشی جمعی نماید که این خود محملی برای نهادینه سازی علم نیز هست.

9ـ انجمن لازم است کوشش نماید تا به سهم خود علم جامعه یعنی جامعه شناسی را مسأله مدار (مسأله پرداز)، تحلیلی و کاربردی نماید.

10ـ از انجمن انتظار میرود که با برگزاری نشستهای اجتماعی و مراسم علمی ـ اجتماعی به صورت متناوب به تقویت روابط همدلانه در میان عمل ورزان رشته اعم از اساتید، پژوهشگران، دانشجویان و اعضاء انجمن مبادرت ورزد.

• < قبلی
• بعدی >