گرد آوری و ترجمه: علی موسی نژاد*
سخن مترجم
خودکشی در کنار بیماریهای قلبی و عروقی و تصادفات، یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر مرگ و میر در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه است. با توجه به این امر، بیش از یک دهه پیش، انجمنی در سطح بینالمللی با حمایت همه جانبه سازمان بهداشت جهانی شکل گرفت و یک روز به عنوان روز جهانی «پیشگیری از خودکشی»[1] اعلام گردید.
انجمن، هر سال سمیناری را به مناسبت این روز برگزار میکند و فرصتی را برای صاحب نظران و محققان و دیگر علاقه مندان فراهم میکند تا یافتههای تحقیقی و نظرات کارشناسانه خود را ارائه نمایند. با عنایت به وضعیت خودکشی در کشور ما و به ویژه وضعیت نگران کننده آن در برخی استانهای نابرخوردار و توسعه نیافته، در نوشته حاضر تلاش بر آن است که انجمن مذکور معرفی شود و همچنین؛ بیانیه امسال انجمن ترجمه شود و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.
معرفی اجمالی انجمن
انجمن بینالمللی پیشگیری از خودکشی(یاسپ)[2] یک سازمان غیر انتفاعی است که به منظور انجام فعالیتهای علمی پیرامون خودکشی و تلاش در راستای تحقق اهدافی؛ از قبیل بالا بردن آگاهی درباره مسائل مربوط به خودکشی و رفتار انتحاری سراسر جهان، فراهم کردن یک فضای مشترک برای همه افراد و گروههایی که در زمینه خودکشی فعالیت میکنند، پیشگیری و مداخله در بحران به منظور به اشتراک گذاشتن و تبادل دانش، مهارتها و تجربیات و تحکیم همکاریها، تشویق افراد به تبادل تجربه، دانش و مهارتهای کسب شده در کشورها و مناطق مختلف جهان به منظور اقدام مؤثرتر در زمینه خودکشی، ترویج اندیشه تأسیس سازمانهای ملی به منظور پیشگیری از خودکشی، تسهیل ترویج گستردهتر اصول پیشگیری از خودکشی به صورت کارآمد در میان گروههای حرفهای و عموم مردم و ترویج برنامههای تحقیقاتی به ویژه آنهایی که از طریق همکاریهای بینالمللی قابل پیگیری هستند، تأسیس شده است.
امروزه، دایره فعالیتهای «یاسپ» چنان گسترش یافته است که طیف وسیعی از افراد، سازمانهای غیردولتی، اجتماعها و کشورها را همچون شبکهای با اهداف مشترک به یکدیگر متصل ساخته است. «یاسپ» که بیش از پنجاه کشور عضو دارد، از سوی سازمان بهداشت جهانی[3] به رسمیت شناخته شده و مورد حمایت مالی قرار میگیرد. یکی از فعالیتهای مهم یاسپ، اعلام روز دهم سپتامبر(نوزدهم شهریور) به عنوان روز جهانی پیشگیری از خودکشی است. انجمن هر سال به این مناسب، کنگرهای را برگزار میکند و فرصت مناسبی را برای اندیشمندان، محققان و حتی علاقهمندانی که عضوی از اعضای خانواده یا دوستان خود را بر اثر خودکشی از دست دادهاند، فراهم میکند تا نتایج تحقیقات، دانش و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و به راهبردهایی به منظور پیشگیری، مداخله و درمان خودکشی دست یابند. کنگره امسال انجمن از 24 تا 28 سپتامبر در شهر اُسلو نروژ برگزار میشود و سازمان بهداشت جهانی و اداره بهداشت نروژ، حمایت مالی آن را بر عهده دارند. کمیته علمی کنگره را نوزده استاد از کشورهای نروژ، ایرلند، آمریکا، استرالیا، بریتانیا، پاکستان، اوگاندا، دانمارک، اروگوئه، چین، ایتالیا، کانادا و هند تشکیل میدهند. در فراخوانی که با امضای دکتر لانی برمن[4]( رئیس انجمن) و دکتر لارس مالم[5]( استاد روانپزشکی و خودکشیشناسی مرکز ملی تحقیق و پیشگیری از خودکشی در دانشگاه اسلو و رئیس کنگره) در وب سایت[6] انجمن منتشر شده، سی و پنج مورد زیر به عنوان محورهای پیشنهادی جهت نگارش مقاله اعلام شدهاند:
شیوعشناسی، عوامل خطر اجتماعی، عوامل قومی و فرهنگی، جنسیت، قانون و اخلاق، مهاجرت و اقلیتها، مذهب و فلسفه، عوامل روانشناختی، تصویربرداری عصبی، عوامل ژنتیک، زیستشیمی، عوامل محافظتکننده، پیری/سالمندی، کودکان و نوجوانان، مدرسه و محیط کار، رسانهها و اینترنت، ارتش و پلیس، بازماندگان خودکشی، تمایلات جنسی، خودآزاری غیرانتحاری، افسردگی و اضطراب، اسکیزوفرنیا/اختلالات روانی، اختلال ناشی از سانحه، سوءمصرف مواد مخدر، اختلالات شخصیت، مفاهیم و مجموعه اصطلاحات تشخیصی، روشهای ارزیابی خطر، مداخله در بحران، راهبردهای ملی، رواندرمانی، داروشناسی روانی، تیمارداشت بازماندگان[7]، زنجیره مراقبت، محدودیت دسترسی به وسایل و بالاخره، برنامههای آموزشی.
علاوه بر فراخوان مذکور که اهّم موارد آن در سطور قبل مطرح شد، دستاندرکاران انجمن همچنین؛ بیانیه زیر را با محوریت شعار امسال انجمن(داغ ننگ[8]، مانع عمدهی پیشگیری از خودکشی) منتشر کردهاند.
بیانیه «یاسپ» به مناسبت روز جهانی پیشگیری از خودکشی
بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی و آخرین برآوردها درباره بار بیماریها[9]، خودکشی یک مشکل عمده بهداشت عمومی در کشورهای با درآمد بالا و یک مشکل در حال شکلگیری در کشورهای با درآمد کم و متوسط است. خودکشی، یکی از علل اصلی مرگ و میر در جهان به ویژه در میان جوانان است. سالانه تقریباً یک میلیون نفر(معادل یک خودکشی در هر 40 ثانیه) بر اثر خودکشی میمیرند. تعداد افرادی که هر سال بر اثر خودکشی جان خود را از دست میدهند، از مجموع تعداد مرگهای ناشی از دیگرکشی[10] و جنگ بیشتر است. این آمار تکاندهنده، اقدام به خودکشی غیرمرگبار را که بسیار بیشتر از مرگ و میر ناشی از خودکشی (خودکشی موفق) است، شامل نمیشود. بخش قابل توجهی از کسانی که جانشان را بر اثر خودکشی از دست میدهند، از بیماری روانی رنج میبرند. برآوردهای اخیر نشان میدهد که بار بیماری ناشی از بیماریهای روانی، بیستوپنج درصد کل بیماری را در دو دهه آینده در جهان تبیین میکند و آن را تبدیل به مهمترین رده در بحث بیماریها( حتی مهمتر از سرطان یا بیماریهای قلبی) میکند. با این حال، تعداد قابل توجهی از افراد مبتلا به بیماریهای روانی که بر اثر خودکشی میمیرند، در آستانه مرگ به خدمات بهداشتی و اجتماعی دسترسی ندارند. در بسیاری موارد، خدمات کافی برای کمک به افرادی که در زمان بحران نیاز به کمک دارند، وجود ندارد. این عدم دسترسی به مراقبتهای مناسب، یکی از عوامل متعددی است که داغ ننگ مرتبط با بیماری روانی و فکر خودکشی[11] و رفتار انتحاری را تقویت میکند. این نوع داغ ننگ که در بسیاری از جوامع ریشه عمیق دارد، به دلایل مختلف به وجود میآید. یکی از علل آن، فقط فقدان آگاهی است. با ارائه طیف وسیعی از برنامه های آموزشی اجتماع محور[12] که معطوف به گروههای خاص در جامعه (بر اساس سن، میزان تحصیلات، تعلق مذهبی و غیره) هستند، میتوان به طور مستقیم در راستای حل این مسأله تلاش کرد. هدف چنین برنامههایی، افزایش آگاهی عمومی نسبت به ویژگیها و شیوه درمان افراد دارای بیماری روانی و/یا رفتار انتحاری و درباره منابع درمانی موجود به منظور کمک به افراد دارای این مشکلات است. اما صرفا آگاهی عمومی برای مبارزه با داغ ننگ کافی نیست. نگرشهای منفی درباره افراد دارای بیماری روانی و/ یا افکار یا تکانه های خودکشی[13] – پیشداوری[14]- در بسیاری اجتماعها رایج است. این نگرشهای منفی معمولاً با آموزش دادن افراد دربارهی بیماریهای روانی و رفتار انتحاری تغییر نمیکند. در واقع، بسیاری از متخصصان سلامت که برقرار کردن رابطه با افراد دارای بیماری روانی یا فکر خودکشی را دشوار میدانند، معمولاً دارای نگرشهای منفی و مبتنی بر پیشداوری درباره چنین بیمارانی هستند. این امر میتواند به عدم ارائه خدمات و حمایتهای مطلوب برای افراد دچار بحران منجر شود. تغییر نگرشهای مبتنی بر پیشداوری، مستلزم تلاش درازمدت به منظور تغییر ارزشهای فرهنگی اساسی اجتماع و همزمان با آن؛ تلاش برای تغییر هنجارهای مورد استفادهی متخصصان مراقبتهای بهداشتی در درمان است. داغ ننگ همچنین؛ یک انگیزهی اساسی برای اعمال تبعیض[15]( اعمال محدودیتهای نامناسب و غیرقانونی بر آزادی افراد دارای بیماری یا رفتار انتحاری) است. این محدودیتها میتواند در سطوح شخص، اجتماع یا نهاد صورت گیرد. یک نمونه فوقالعاده در این زمینه عبارت است از جرمانگاری[16] رفتاری انتحاری که هنوز در بسیاری از کشورها وجود دارد. تبعیض میتواند افراد متأثر از بیماری روانی و/ یا فکر یا رفتار انتحاری را از اینکه در صدد کمک گرفتن از متخصصان باشند یا پس از درمان در یک مرحله از بیماری یا بحران به نقشهای اجتماعی طبیعی خود برگردند، بازدارد یا دلسرد کند. بیتردید، جرمانگاری رفتار انتحاری میتواند یک عامل بازدارنده قوی در کمکطلبی افرادی باشد که در هنگام بحران شدیدا نیاز دارند بتوانند بیآنکه مورد محاکمه یا مجازات قرار گیرند، به مراقبتها و حمایتها دسترسی داشته باشند. در سطح دولت یا اداری، داغ ننگ میتواند بر تخصیص منابع تأثیر بگذارد. در کشورهای با درآمد بالا و کشورهای با درآمد کم و متوسط، شرایط انگ خورده؛ از قبیل بیماری روانی و رفتار انتحاری، اگرچه اثر بسیار زیادی بر سلامت کلی اجتماع میگذارند، اما بودجه بهداشتی و رفاهی بسیاری کمتری در مقایسه با آنچه لازم است، به آنها اختصاص داده میشود. علاوه بر آن؛ تلاشها در زمینه گردآوری کمکها برای حمایت از طرحهای بهداشت عمومی در این زمینه به دلیل عدم علاقه اجتماعها، دولتها، و سازمانهای مالی بینالمللی که تحت تأثیر داغ ننگ قرار میگیرند، اغلب شکست میخورند. تلاش برای مبارزه با داغ ننگ از طریق انجام برنامههای گسترده آموزشی همگانی، اثربخشی محدودی در کاهش داغ ننگ مرتبط با بیماری روانی و خودکشی داشته است. روشهای ابتکاری جدید که بیشتر معطوف به گروههای هدف خاص هستند یا به طور خلاقانه از رسانههای اجتماعی نوظهور استفاده میکنند، باید گسترش یابند و آزمون شوند. با انکه مبارزه با داغ ننگ دشوار و پیچیده است اما؛ اشخاص، سازمانها و دولتها متعهد به دو هدف هستند: یکی، بهبود کیفیت زندگی[17] افرادی که بر اثر بیماری روانی و اندیشهپردازی خودکشی در رنج هستند و دیگری، کاهش بار عظیم خودکشی بر خانوادهها و اجتماعهایی که قدرت انتخاب ندارند. به استثنای مواردی که فرد با داغ ننگ رویارو میشود و آن را به چالش میکشد، داغ ننگ همچنان یک مانع عمده فراروی درمان بیماری روانی و پیشگیری از خودکشی خواهد بود. روز جهانی پیشگیری از خودکشی، فرصت ویژهای است تا دوباره انرژی جمعیمان را جهت پرداختن به این مسأله اساسی متمرکز کنیم. تغییر نگرشهای فرهنگی درباره بیماری روانی و رفتار انتحاری مستلزم آگاهی علمی درباره نیروهای متعددی است که بر هنجارهای اجتماع و تلاشهای هماهنگ طیف گستردهای از افراد ذینفع در اجتماع در یک دوره زمانی طولانی تأثیر میگذارد. روز جهانی پیشگیری از خودکشی، یک زمان ایدهآل برای تشویق افراد به فعالیت در راستای تحقّق هدفِ گسترشِ روشهای ابتکاری جدید به منظور از میان برداشتن داغ ننگ است. برنامههای جامع محلی و ملی برای پیشگیری از خودکشی تا زمانی که داغ ننگ به طور جدّی مورد توجه قرار نگیرد، به پتانسیل کامل خود دست نمییابند. امسال، انجمن بینالمللی پیشگیری از خودکشی در روز جهانی پیشگیری از خودکشی، نخستین فعالیت اصلی خود را به منظور افزایش آگاهی عمومی درباره خودکشی و پیشگیری از آن در سراسر جهان و کاهش داغ ننگ مرتبط با آن اجرا میکند. طی ماههای آینده، جزئیات بیشتری درباره این فعالیت در وبسایت انجمن بینالمللی پیشگیری از خودکشی به طور منظم منتشر خواهد شد.
*عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی – واحد ایلام
[1] - World Suicide Prevention Day
[2] - International Association for Suicide Prevention(IASP)
[3] - World Health Organization (WHO)
[4] - Lanny Berman
[5] - Lars Mahlum
[6] - WWW.IASP.INFO
[7] -Postvention
[8] - Stigma
[9] - Burden of Disease
[10] - Homicide
[11] - Suicidal Ideation
[12] - Community- Based Educational Programs
[13] - Suicidal Impulses
[14] - Prejudice
[15] - Discrimination
[16] - Criminalization
[17] - Quality of Life