گرد آوری و ترجمه: علی موسی ­نژاد*

سخن مترجم

خودکشی در کنار بیماری‌های قلبی و عروقی و تصادفات، یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر مرگ و میر در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه است. با توجه به این امر، بیش از یک دهه پیش، انجمنی در سطح بین‌المللی با حمایت همه جانبه سازمان بهداشت جهانی شکل گرفت و یک روز به عنوان روز جهانی «پیشگیری از خودکشی»[1] اعلام گردید.

انجمن، هر سال سمیناری را به مناسبت این روز برگزار می‌کند و فرصتی را برای صاحب نظران و محققان و دیگر علاقه مندان فراهم می‌کند تا یافته‌های تحقیقی و نظرات کارشناسانه خود را ارائه نمایند. با عنایت به وضعیت خودکشی در کشور ما و به ویژه وضعیت نگران کننده آن در برخی استان­های نابرخوردار و توسعه نیافته، در نوشته حاضر تلاش بر آن است که انجمن مذکور معرفی شود و همچنین؛ بیانیه­ امسال انجمن ترجمه شود و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.

معرفی اجمالی انجمن

انجمن بین‌المللی پیشگیری از خودکشی(یاسپ)[2] یک سازمان غیر انتفاعی است که به منظور انجام فعالیت­های علمی پیرامون خودکشی و تلاش در راستای تحقق اهدافی؛ از قبیل بالا بردن آگاهی درباره­ مسائل مربوط به خودکشی و رفتار انتحاری سراسر جهان، فراهم کردن یک فضای مشترک برای همه­ افراد و گروه­هایی که در زمینه­ خودکشی فعالیت می­کنند، پیش­گیری و مداخله در بحران به منظور به اشتراک گذاشتن و تبادل دانش، مهارت­ها و تجربیات و تحکیم همکاری­ها، تشویق افراد به تبادل تجربه، دانش و مهارت­های کسب شده در کشورها و مناطق مختلف جهان به منظور اقدام مؤثرتر در زمینه­ خودکشی، ترویج اندیشه­ تأسیس سازمان­های ملی به منظور پیشگیری از خودکشی، تسهیل ترویج گسترده­تر اصول پیش­گیری از خودکشی به صورت کارآمد در میان گروه­های حرفه­ای و عموم مردم و ترویج برنامه­های تحقیقاتی به ویژه آنهایی که از طریق همکاری­های بین­المللی قابل پیگیری هستند، تأسیس شده است.

امروزه، دایره­ فعالیت­های «یاسپ» ­چنان گسترش یافته است که طیف وسیعی از افراد، سازمان‌های غیردولتی، اجتماع­ها و کشورها را همچون شبکه­ای با اهداف مشترک به یکدیگر متصل ساخته است. «یاسپ» که بیش از پنجاه کشور عضو دارد، از سوی سازمان بهداشت جهانی[3] به رسمیت شناخته شده و مورد حمایت مالی قرار می­گیرد. یکی از فعالیت­های مهم یاسپ، اعلام روز دهم سپتامبر(نوزدهم شهریور) به عنوان روز جهانی پیشگیری از خودکشی است. انجمن هر سال به این مناسب، کنگره­ای را برگزار می­کند و فرصت مناسبی را برای اندیشمندان، محققان و حتی علاقه­مندانی که عضوی از اعضای خانواده یا دوستان خود را بر اثر خودکشی از دست داده­اند، فراهم می­کند تا نتایج تحقیقات، دانش و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و به راهبردهایی به منظور پیش­گیری، مداخله و درمان خودکشی دست یابند. کنگره­ امسال انجمن از 24 تا 28 سپتامبر در شهر اُسلو نروژ برگزار می­شود و سازمان بهداشت جهانی و اداره­ بهداشت نروژ، حمایت مالی آن را بر عهده دارند. کمیته­ علمی کنگره را نوزده استاد از کشورهای نروژ، ایرلند، آمریکا، استرالیا، بریتانیا، پاکستان، اوگاندا، دانمارک، اروگوئه، چین، ایتالیا، کانادا و هند تشکیل می­دهند. در فراخوانی که با امضای دکتر لانی برمن[4]( رئیس انجمن) و دکتر لارس مالم[5]( استاد روان­پزشکی و خودکشی­شناسی مرکز ملی تحقیق و پیش­گیری از خودکشی در دانشگاه اسلو و رئیس کنگره) در وب ­سایت[6] انجمن منتشر شده، سی و پنج مورد زیر به عنوان محورهای پیشنهادی جهت نگارش مقاله اعلام شده­اند:

شیوع­شناسی، عوامل خطر اجتماعی، عوامل قومی و فرهنگی، جنسیت، قانون و اخلاق، مهاجرت و اقلیت­ها، مذهب و فلسفه، عوامل روان­شناختی، تصویربرداری عصبی، عوامل ژنتیک، زیست­شیمی، عوامل محافظت­کننده، پیری/سال­مندی، کودکان و نوجوانان، مدرسه و محیط کار، رسانه­ها و اینترنت، ارتش و پلیس، بازماندگان خودکشی، تمایلات جنسی، خودآزاری غیرانتحاری، افسردگی و اضطراب، اسکیزوفرنیا/اختلالات روانی، اختلال ناشی از سانحه، سوءمصرف مواد مخدر، اختلالات شخصیت، مفاهیم و مجموعه اصطلاحات تشخیصی، روش­های ارزیابی خطر، مداخله در بحران، راهبردهای ملی، روان­درمانی، داروشناسی روانی، تیمارداشت بازماندگان[7]، زنجیره­ مراقبت، محدودیت دسترسی به وسایل و بالاخره، برنامه­های آموزشی.

علاوه بر فراخوان مذکور که اهّم موارد آن در سطور قبل مطرح شد، دست­اندرکاران انجمن هم­چنین؛ بیانیه­ زیر را با محوریت شعار امسال انجمن(داغ ننگ[8]، مانع عمده­ی پیش­گیری از خودکشی) منتشر کرده­اند.

بیانیه­ «یاسپ» به مناسبت روز جهانی پیش­گیری از خودکشی

بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی و آخرین برآوردها درباره­ بار بیماری­ها[9]، خودکشی یک مشکل عمده­ بهداشت عمومی در کشورهای با درآمد بالا و یک مشکل در حال شکل­گیری در کشورهای با درآمد کم و متوسط است. خودکشی، یکی از علل اصلی مرگ و میر در جهان به ویژه در میان جوانان است. سالانه تقریباً یک میلیون نفر(معادل یک خودکشی در هر 40 ثانیه) بر اثر خودکشی می­میرند. تعداد افرادی که هر سال بر اثر خودکشی جان خود را از دست می­دهند، از مجموع تعداد مرگ­های ناشی از دیگرکشی[10] و جنگ بیش­تر است. این آمار تکان­دهنده، اقدام به خودکشی غیر­مرگ­بار را که بسیار بیش­تر از مرگ و میر ناشی از خودکشی (خودکشی موفق) است، شامل نمی­شود. بخش قابل توجهی از کسانی که جان­شان را بر اثر خودکشی از دست می­دهند، از بیماری روانی رنج می­برند. برآوردهای اخیر نشان می­دهد که بار بیماری ناشی از بیماری­های روانی، بیست­وپنج درصد کل بیماری را در دو دهه­ آینده در جهان تبیین می­کند و آن را تبدیل به مهم­ترین رده در بحث بیماری­ها( حتی مهم­تر از سرطان یا بیماری­های قلبی) می­کند. با این حال، تعداد قابل توجهی از افراد مبتلا به بیماری­های روانی که بر اثر خودکشی می­میرند، در آستانه­ مرگ به خدمات بهداشتی و اجتماعی دسترسی ندارند. در بسیاری موارد، خدمات کافی برای کمک به افرادی که در زمان بحران نیاز به کمک دارند، وجود ندارد. این عدم دسترسی به مراقبت­های مناسب، یکی از عوامل متعددی است که داغ ننگ مرتبط با بیماری روانی و فکر خودکشی[11] و رفتار انتحاری را تقویت می­کند. این نوع داغ ننگ که در بسیاری از جوامع ریشه­ عمیق دارد، به دلایل مختلف به وجود می­آید. یکی از علل آن، فقط فقدان آگاهی است. با ارائه­ طیف وسیعی از برنامه ­های آموزشی اجتماع­­­ محور[12] که معطوف به گروه­های خاص در جامعه (بر اساس سن، میزان تحصیلات، تعلق مذهبی و غیره) هستند، می­توان به طور مستقیم در راستای حل این مسأله تلاش کرد. هدف چنین برنامه­هایی، افزایش آگاهی عمومی نسبت به ویژگی­ها و شیوه­ درمان افراد دارای بیماری روانی و/یا رفتار انتحاری و درباره­ منابع درمانی موجود به منظور کمک به افراد دارای این مشکلات است. اما صرفا آگاهی عمومی برای مبارزه با داغ ننگ کافی نیست. نگرش­های منفی درباره­ افراد دارای بیماری­ روانی و/ یا افکار یا تکانه­ های خودکشی[13] – پیش­داوری[14]- در بسیاری اجتماع­ها رایج است. این نگرش­های منفی معمولاً با آموزش دادن افراد درباره­ی بیماری­های روانی و رفتار انتحاری تغییر نمی­کند. در واقع، بسیاری از متخصصان سلامت که برقرار کردن رابطه با افراد دارای بیماری روانی یا فکر خودکشی را دشوار می­دانند، معمولاً دارای نگرش­های منفی و مبتنی بر پیش­داوری درباره­ چنین بیمارانی هستند. این امر می­تواند به عدم ارائه­ خدمات و حمایت­های مطلوب برای افراد دچار بحران منجر شود. تغییر نگرش­های مبتنی بر پیش­داوری، مستلزم تلاش درازمدت به منظور تغییر ارزش­های فرهنگی اساسی اجتماع و همزمان با آن؛ تلاش برای تغییر هنجارهای مورد استفاده­ی متخصصان مراقبت­های بهداشتی در درمان است. داغ ننگ همچنین؛ یک انگیزه­ی اساسی برای اعمال تبعیض[15]( اعمال محدودیت­های نامناسب و غیرقانونی بر آزادی افراد دارای بیماری یا رفتار انتحاری) است. این محدودیت­ها می­تواند در سطوح شخص، اجتماع یا نهاد صورت گیرد. یک نمونه­ فوق­العاده در این زمینه عبارت است از جرم­انگاری[16] رفتاری انتحاری که هنوز در بسیاری از کشورها وجود دارد. تبعیض می­تواند افراد متأثر از بیماری روانی و/ یا فکر یا رفتار انتحاری را از اینکه در صدد کمک گرفتن از متخصصان باشند یا پس از درمان در یک مرحله از بیماری یا بحران به نقش­های اجتماعی طبیعی خود برگردند، بازدارد یا دل­سرد کند. بی­تردید، جرم­انگاری رفتار انتحاری می­تواند یک عامل بازدارنده­ قوی در کمک­طلبی افرادی باشد که در هنگام بحران شدیدا نیاز دارند بتوانند بی­آنکه مورد محاکمه یا مجازات قرار گیرند، به مراقبت­ها و حمایت­ها دسترسی داشته باشند. در سطح دولت یا اداری، داغ ننگ می­تواند بر تخصیص منابع تأثیر بگذارد. در کشورهای با درآمد بالا و کشورهای با درآمد کم و متوسط، شرایط انگ­ خورده؛ از قبیل بیماری روانی و رفتار انتحاری، اگرچه اثر بسیار زیادی بر سلامت کلی اجتماع می­گذارند، اما بودجه­ بهداشتی و رفاهی بسیاری کم­تری در مقایسه با آنچه لازم است، به آن­ها اختصاص داده می­شود. علاوه بر آن؛ تلاش­ها در زمینه­ گردآوری کمک­ها برای حمایت از طرح­های بهداشت عمومی در این زمینه به دلیل عدم علاقه­ اجتماع­ها، دولت­ها، و سازمان­های مالی بین­المللی که تحت تأثیر داغ ننگ قرار می­گیرند، اغلب شکست می­خورند. تلاش برای مبارزه با داغ ننگ از طریق انجام برنامه­های گسترده­ آموزشی همگانی، اثربخشی محدودی در کاهش داغ ننگ مرتبط با بیماری روانی و خودکشی داشته است. روش­های ابتکاری جدید که بیش­تر معطوف به گروه­های هدف خاص هستند یا به طور خلاقانه از رسانه­های اجتماعی نوظهور استفاده می­کنند، باید گسترش یابند و آزمون شوند. با انکه مبارزه با داغ ننگ دشوار و پیچیده است اما؛ اشخاص، سازمان­ها و دولت­ها متعهد به دو هدف هستند: یکی، بهبود کیفیت زندگی[17] افرادی که بر اثر بیماری روانی و اندیشه­پردازی خودکشی در رنج هستند و دیگری، کاهش بار عظیم خودکشی بر خانواده­ها و اجتماع­هایی که قدرت انتخاب ندارند. به استثنای مواردی که فرد با داغ ننگ رویارو می­شود و آن را به چالش می­کشد، داغ ننگ هم­چنان یک مانع عمده فراروی درمان بیماری روانی و پیش­گیری از خودکشی خواهد بود. روز جهانی پیش­گیری از خودکشی، فرصت ویژه­ای است تا دوباره انرژی جمعی­مان را جهت پرداختن به این مسأله اساسی متمرکز کنیم. تغییر نگرش­های فرهنگی درباره­ بیماری روانی و رفتار انتحاری مستلزم آگاهی علمی درباره­ نیروهای متعددی است که بر هنجارهای اجتماع و تلاش­های هماهنگ طیف گسترده­ای از افراد ذی­نفع در اجتماع در یک دوره­ زمانی طولانی تأثیر می­گذارد. روز جهانی پیش­گیری از خودکشی، یک زمان ایده­آل برای تشویق افراد به فعالیت در راستای تحقّق هدفِ گسترشِ روش­های ابتکاری جدید به منظور از میان برداشتن داغ ننگ است. برنامه­های جامع محلی و ملی برای پیش­گیری از خودکشی تا زمانی که داغ ننگ به طور جدّی مورد توجه قرار نگیرد، به پتانسیل کامل خود دست نمی­یابند. امسال، انجمن بین­المللی پیشگیری از خودکشی در روز جهانی پیشگیری از خودکشی، نخستین فعالیت اصلی خود را به منظور افزایش آگاهی عمومی درباره­ خودکشی و پیش­گیری از آن در سراسر جهان و کاهش داغ ننگ مرتبط با آن اجرا می­کند. طی ماه­های آینده، جزئیات بیش­تری درباره­ این فعالیت در وب­سایت انجمن بین­المللی پیشگیری از خودکشی به طور منظم منتشر خواهد شد.

*عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی – واحد ایلام

[1] - World Suicide Prevention Day

[2] - International Association for Suicide Prevention(IASP)

[3] - World Health Organization (WHO)

[4] - Lanny Berman

[5] - Lars Mahlum

[6] - WWW.IASP.INFO

[7] -Postvention

[8] - Stigma

[9] - Burden of Disease

[10] - Homicide

[11] - Suicidal Ideation

[12] - Community- Based Educational Programs

[13] - Suicidal Impulses

[14] - Prejudice

[15] - Discrimination

[16] - Criminalization

[17] - Quality of Life