(دکترای اقتصاد و استاد دانشگاه اصفهان)
هم‌راستای پنجمین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری دربارۀ جامعۀ ایران
1. مهم‌ترین ویژگی جامعه ایران در تاریخ معاصر چیست؟
تاریخ معاصر را اگر از مشروطیت در نظر بعد بگیریم، مهم‌ترین ویژگی‌های جامعه ما را می‌توان شامل این موارد دانست:
- جامعه‌ای کمال‌گرا، که به دستاوردهای کوچک قانع نیست و همواره انتظار دارد با یک جهش به دستاوردهای بزرگ برسد.
- دارای انتظارات غیرواقعی از حکومت: با همان نگاه کمال‌گرایانه دولت‌ها را ارزیابی میکند و از آن‌ها انتظارات غیرواقعی دارد.
- بی‌اعتماد به دولت (پایین بودن سرمایۀ اجتماعی میان جامعه و دولت): در عین حالی که از دولت انتظارات بزرگ دارد اما به آن بی‌اعتماد است و حاضر به مشارکت و همکاری با آن در جهت تحولات سازنده نیست و منافع خود را با دولت در یک راستا نمی‌بیند.
- فاقد مهارت گفتگو: جامعه‌ای که مهارت لازم را برای گفت‌وگوی جمعی درباره مسائل خویش ندارد.
- نقدناپذیر: اصولاً نقد برای او یک ضد ارزش است و به همین خاطر در مهارت نقد کردن و نقد شدن هیچ سرمایه‌گذاری نکرده است.
- خودبزرگ بین: ارزیابی این جامعه از ارزش‌ها و جایگاه خودش غیرواقعی و فراتر از قابلیت‌ها و داشته‌های آن است.
- رانت‌طلب: صد سال ورود درآمد نفت، این جامعه را به یک جامعه رانت‌طلب تبدیل کرده است.
- پوپولیست: عوام‌گرایی در ایران دو سویه است، هم سیاستمدارانش عوام‌گرا هستند و هم جامعه به سرعت قابلیت برافروختگی عوام‌گرایانه دارد. هیجانات ناشی از عوام‌گرایی در ایران بسیار آسیب‌زا بوده است.
- ناصبور: این جامعه خودبزرگ بین و کمال‌گرا در عین حال تمایل دارد خیلی سریع به اهداف و خواسته‌هایش برسد.
این مجموعه ویژگی در یک صد سال گذشته دست به دست هم داده و بیشتر کوشش‌ها و پویش‌های جمعی و عمومی جامعه ایران را برای عبور از وضعیت توسعه نیافتگی به شکست کشانده است.
2. مهم‌ترین تغییرات اجتماعی ایران معاصر از دید شما کدام است؟
- گسترش سریع و فراگیر شهرنشینی،
- باسوادی فراگیر،
- گسترش شدید تحصیلات عالی و حضور اجتماعی زنان،
- کاهش شدید و سریع نرخ زادآوری جمعیت،
- کاهش شدید مرجعیت نهادهای دینی،
- گسترش و پذیرش و نفوذ شدید فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی.
3. چه مفهومی مهم‌ترین خصوصیت تغییرات اجتماعی ایران را وصف میکند؟
- تغییر الگوی توزیع قدرت (اجتماعی، اقتصادی و سیاسی) به نفع زنان و
- افول مرجعیت نهادهای دین.
4ـ روندهای اصلی تغییرات اجتماعی کنونی ایران کدام‌اند؟
- جامعه ایران به سرعت به سمت پذیرش سکولاریزم در حال حرکت است.
- جامعه ایران به سرعت در حال ادغام فرهنگی با جامعه جهانی (جهان توسعه یافته) است.
- «کسب رفاه» در حال تبدیل شدن به «ارزش محوری» در جامعه ایران است.
- مشروعیت‌زدایی از حکومت پررنگ‌ترین فرایند سیاسی زنده در بین نخبگان ایرانی است.
- تعارضاتی که روندهای بالا بین جامعه و حکومت ایجاد میکند زمینه را برای گسترش بالقوه خشونت در ایران آماده میکند. بنابراین خشونت‌گرایی نیز یکی از روندهای مهم و پنهان در ایران امروز است.
5ـ برای شخص شما کدام خصوصیت این تغییرات، امید‌آفرین و کدام، بیم‌آفرین هستند؟
امیدآفرین‌ها:
- تغییر الگوی توزیع قدرت به نفع زنان،
- گسترش زمینة پذیرش سکولاریزم،
- محوری شدن ارزش «کسب رفاه»،
- افول مرجعیت نهاد دین،
- گسترش باسوادی،
- گسترش نفوذ فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی،
- کاهش نرخ زادآوری جمعیت.
بیم آفرین‌ها:
- مشروعیت‌زدایی از حکومت،
- روندهای تعمیق بالقوه خشونت،
- سرعت ادغام فرهنگی با جامعه جهانی،
- رشد سریع شهرنشینی.
مصاحبه‌کننده همکار: آقای محمدرضا ذوالفقاری
مدیر بخش اقتراح: آقای حسین نوری‌نیا
- توضیحات
- دسته: اقتراح درباره تحوّلات ایران
- آخرین به روز رسانی در 10 ارديبهشت 1401