(دکترای جامعه‌شناسی و استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی)

هم‌راستا با پنجمین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری دربارۀ جامعۀ ایران

1ـ مهم‌ترین ویژگی جامعه ایران در تاریخ معاصر چیست؟

به سادگی نمی‌توان مهم‌ترین ویژگی را با توجه به درهم تنیدگی عوامل نام برد. اما در نگاهی کلی و با توجه به رابطه میان عوامل متعددی که در جامعه وجود دارد می‌توان از شکاف میان درخواست‌‌های حکومتی و بی‌توجهی به نیاز‌‌های امروزی و مطالبات افراد جامعه نام برد. افراد در جامعه تمایل به داشتن زندگی معمولی همراه با رفاه نسبی و استفاده از امکانات جامعه را دارند و مطالبات خود را در مورد مسایل اقتصادی، آلودگی هوا، کمبود‌‌های بهداشتی و آموزشی و مانند آن بیان می‌‌کنند که توجهی به آن‌ها نمی‌شود. از طرف دیگر، تدوین قوانین و تاکید و تشویق سنت‌‌های عقب‌مانده و مردسالارانه در مورد زندگی خانوادگی و فردیت زنان با نگاهی مردسالارانه، نه تنها متناسب با شرایط زندگی امروزی نیست بلکه با نگاهی به گذشته تنظیم شده است. بی‌توجهی به مطالبات و نگاه رو به عقب باعث ایجاد مشکلاتی می‌‌شود که در حال حاضر وجود دارد.

2. مهم‌ترین تغییرات اجتماعی ایران معاصر از دید شما کدام است؟

با توجه به مسالۀ فقر و تورّم می‌توان از تأثیر فقر شدید و کاهش طبقۀ متوسط نام برد. البته باید در نظر داشت که فقر باعث ایجاد مجموعه‌ای از رفتار‌‌ها می‌‌شود که یا نابهنجار هستند مانند بزهکاری، از میان رفتن امنیت که نمونه‌‌های آن در خیابان‌‌ها و سرقت از منازل مشاهده می‌‌شود، و یا همراه با دیگر عوامل اجتماعی تاثیر خود را بر روی زندگی خانوادگی و فردی به صورت تاخیر در ازدواج، کاهش فرزندآوری و افزایش طلاق می‌‌گذارد که از دید مسئولان به عنوان نابهنجاری در نظر گرفته می‌‌شوند و برای رفع آن «نابهنجاری» از طریق تأکید بر امکانات دیگر مانند صیغه و چند همسری، مشکلات دیگری برای زندگی به وجود می‌آید.

اما مهم‌ترین تغییری که در آینده نزدیک می‌‌توان به اشاره کرد نابودی محیط زیست و تخریب منابع طبیعی مانند جنگل، رودخانه و دریاچه و سایر عوامل طبیعی است که همراه با پدیده گرم شدن جهانی زمین به تغییرات بزرگ اجتماعی مانند مهاجرت و تحرّک جغرافیایی و تغییرات دیگری خواهد انجامید.

3. چه مفهومی مهم‌ترین خصوصیت تغییرات اجتماعی ایران را وصف می‌کند؟

شکاف میان درخواست‌‌های مسئولان و بی‌توجهی آنان به مطالبات اجتماعی و تاکید بر هنجارهای رو به عقب باعث در این زمینه قابل توجه است و موجب بروز مشکلاتی خواهد شد. گروه‌‌هایی از جامعه با تجمعاتی درخواست‌های خود را عمدتاً در حوزۀ امور اقتصادی و به تازگی در مورد محیط زیست بیان می‌‌کنند که توجهی به آن‌ها نشده است. از طرف دیگر، افراد جامعه به صورت فردی در برابر تصمیم‌‌های دولت مقاومت می‌‌کنند که نتیجه آن بیش‌تر در حوزۀ تصمیم‌گیری‌‌های عرصۀ خصوصی و فردی مشاهده می‌‌شود. اما از آن جا که این تصمیم‌‌ها از طرف افراد متعددی در جامعه صورت گرفته، تبدیل به ابعاد گسترده‌ای می‌‌شود که بر زندگی فردی و خانوادگی تأثیر می‌‌گذارند.

4. روندهای اصلی تغییرات اجتماعی کنونی ایران کدام‌اند؟

در این جا می‌‌توان به افزایش آگاهی افراد در مورد زندگی اجتماعی و مطالبات خود اشاره کرد. این افزایش آگاهی تنها به تحصیلات دانشگاهی مرتبط نیست و در میان گروه‌‌های مختلف اجتماعی دیده می‌‌شود. با افزایش آگاهیِ افراد جامعه در مورد حقوق خود و مقاومت در برابر ایدئولوژی‌‌های نامناسب برای زندگی، با مطالبه‌گری افراد جامعه رو به رو هستیم. به عنوان مثال، باید از دو گروه کنشگران اجتماعی، زنان و دوستداران محیط زیست نام برد که هر چند تحت فشار هستند اما به صورت فردی و جمعی دست به اقداماتی در جهت بهبود شرایط موجود می‌‌زنند.

5. برای شخص شما کدام خصوصیت این تغییرات، امید‌آفرین و کدام بیم‌آفرین‌اند؟

وضعیّت موجود اقتصادی در حال حاضر مهم‌ترین تغییرات را در زندگی به وجود آورده است که به دنبال آن رفتار‌‌های نابهنجار اجتماعی افزایش می‌‌یابد. رفتار‌‌هایی مانند افزایش بزهکاری، از میان رفتن امنیت اجتماعی، خشونت بیش از حد در جامعه، کودک همسری و مشکلات دیگر که ناشی از این شرایط است، می‌‌تواند برگشت جامعه به یک حالت نامناسب را نشان دهد. هر چند که صدمات ناشی از تغییرات اقتصادی بسیار بالا هستند، اما در صورت اقدامات صحیح در طول زمان قابل بهبود هستند. آن چه که بیم‌آفرین است تخریب و نابودی محیط زیست است که ترمیم آن در کوتاه‌مدت غیر ممکن است. اگر همین روند فعلی ادامه یابد، با مناطق غیر قابل سکونت مواجه خواهیم شد که در اثر مهاجرت ساکنان این مناطق به نقاط دیگر، اثرات اجتماعی و هم چنین زیست محیطی بر آنان وارد خواهد کرد.

اما، با توجه به رشد آگاهی که در میان گروه‌‌های اجتماعی و اقدامات آنان هر چند در سطح گروه‌های کوچک و یا حتی فردی در جهت بهبود شرایط زندگی فردی خود و یا زندگی اجتماعی، و کنشگران حوزه‌‌های مختلف اجتماعی، مایۀ امید است. زیرا هر چند این اقدامات در ابتدا جنبۀ فردی دارند و یا در گروه‌‌های کوچک شکل می‌گیرند، ولی به تدریج جنبۀ عمومی پیدا می‌کند که نشانه‌ای از توجه مردم به شرایط اجتماعی زندگی خود است.

 

---

مصاحبه‌کننده همکار: آقای محمدرضا ذوالفقاری
مدیر بخش اقتراح: آقای حسین نوری‌نیا

 

 

• < قبلی
• بعدی >