سیدحسین سراج زاده*
فعالیتهای علمی، پژوهشی و اجتماعی جامعه شناسان و پژوهشگران و کنشگران علوم اجتماعی، کنش هایی مداوم و بدون وقفه است؛ اما مهر ماه که آغاز فعالیت های سالانه آموزشی است، یک نقطه عطف سالانه در همه کنش های علمی و بهار دانش و پژوهش است.
از طرف هیات مدیره انجمن جامعه شناسی ایران آغاز سال تحصیلی 97-98 را به همه همکاران ارجمند دانشگاهی و دانشجویان عزیز و به ویژه به اعضا و کنشگران فعال انجمن جامعه شناسی ایران تبریک می گویم، و امیدوارم این سال تحصیلی، سال پرباری در فعالیت های آموزشی، پژوهشی و اجتماعی آنان باشد و اجتماع علمی و جامعه ایران از آن بهرمند گردد.
وظیفه خود می دانم در آستانه سال تحصیلی جدید، از سه استاد گرانقدر و همکاران فقیدمان شادروانان دکتر سیدکاووس سیدامامی، دکتر سیدمحمدامین قانعی راد، و دکتر محمدعلی مرادی یاد کنم که در سال تحصیلی گذشته از میان ما رفتند. هر سه از کنشگران فعال انجمن جامعه شناسی ایران و فعال در حوزه عمومی و جامعه مدنی بودند؛ و به ویژه دکتر قانعی راد، به عنوان رئیس دو دوره انجمن جامعه شناسی ایران، نقش برجسته ای در رشد و توسعه انجمن و گسترش جامعه شناسی حوزه عمومی داشت. روانشان شاد و یادشان گرامی باد.
امسال در حالی سال تحصیلی را آعاز می کنیم که جامعه ایران با شرایطی پرمخاطره و مسائل و چالش های بزرگی در عرصه های اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و روابط بین الملل رو بروست. تلاش برای برون رفت از این شرایط و کوشش برای کاهش و حل مسائل اجتماعی یک مسئولیت ملی همگانی است و در این بین دانشگاهیان و به خصوص عالمان اجتماعی مسئولیت خطیری دارند.
خروج دولت ترامپ از برجام و آغاز دوباره تحریم های یکجانبه ی ظالمانه آمریکا علیه ایران، به موافقت نامه برجام، که آغازی در راه کاهش تنش های نظام سیاسی ایران با جامعه بین المللی بود، ضربه سنگینی زده و کشور را در یک موقعیت دشوار اقتصادی و سیاسی قرار داده است. این وضعیت به رشد التهاب ها و بی ثباتی های اقتصادی دامن زده، بر شتاب آنها افزوده و منجر به افزایش ناگهانی قیمت ها و اختلالات شدید در نظام اقتصادی کشور شده و معیشت را برای مردم به خصوص اقشار میانی و فرودست جامعه بسیار دشوار و طافت فرسا کرده است. در کنار این شرایط جدید، کشور هم چنان با مسائل و دشواری های بزرگ پیشین خود دست به گریبان است؛ مشکلاتی همچون آلودگی های محیط زیستی، کاهش بحرانی منابع آب و کم آبی، افزایش مسائل اجتماعی مثل اعتیاد، بیکاری، فقر و شکاف های عمیق طبقاتی، فساد اداری، ناکارآمدی، تشدید شکاف بین جریان ها و گرایش های سیاسی درون حاکمیت و کاهش سرمایه اجتماعی حکومت و ... که در طول سالیان متمادی اندک اندک عمیق تر و شدیدتر شده اند، و در حال حاضر در ترکیب با شرایط جدید خصلت مخرب تری یافته اند.
با آنکه خروج آمریکا از برجام در تشدید این مشکلات بسیار تاثیرگذار بوده است، اما نباید علت های داخلی را نادیده گرفت. از دی ماه سال 96 که اعتراضات گروه هایی از مردم در حدود 90 شهر کشور رخ داد، شمار زیادی از جامعه شناسان و عالمان علوم اجتماعی و صاحبنظران و کنشگران سیاسی و حتی کارشناسان و مدیران دولتی، با صراحتی بیش از قبل درباره ریشه های بحران ها و مشکلات جامعه ایران و راه های برون رفت از آن ها سخن گفته اند. وجه مشترک و جنبه اجماعی اکثر بحث ها و تحلیل ها این است: بر خلاف تحلیل های سیاسی یکجانبه ای که همواره علت های خارجی را عامل اصلی مسائل و مشکلات جامعه می دانند، علت اصلی شرایط بحرانی کنونی بیش از هر چیز در اتخاذ رویکردهای غیرکارشناسانه، ایدئولوژیک و غیر واقع بینانه، و غیر دموکراتیک در مدیریت و حکمرانی جامعه ریشه دارد. برای برون رفت از این وضعیت راه های مختلفی پیشنهاد شده که نوعاَ متمرکز بر اعمال اصلاحات و تغییرات اساسی در رویکردها و رویه های مدیریتی و حکمرانی است؛ و هشدار داده شده که حتی امروز هم برای اعمال این اصلاحات بسیار دیر است و تأخیر بیش از این جامعه را با تهدیدها و مخاطرات جدی روبرو می کند.
در این شرایط خطیر ما به عنوان جامعه شناس، در عین اینکه وظیفه داریم مخاطرات پیش رو را بر اساس شواهد متقن، شناسایی و با صراحت و شجاعت بیان کرده و برای آنها راه حل ارائه کنیم، لازم است به چند نکته مهم هم توجه داشته باشیم:
انجمن جامعه شناسی ایران تلاش می کند در راستای مسئولیت علمی خود و در چارچوب امکاناتی که در اختیار دارد، محلی برای گفتگوهای علمی سازنده درباره مسائل جامعه ایران باشد و در این مسیر، مثل گذشته، به همراهی و همکاری اجتماع علمی جامعه شناسی، صاحبنظران و فعالان جامعه مدنی و کارشناسان و صاحبنظران دستگاه های مدیریتی و اجرایی امیدوار است
امید است، با بهرمندی از همه ظرفیت های ملی و مردمی و با استفاده از دیدگاه های کارشناسانه و با اتخاذ نظام تصمیم گیری دانش محور و مردم سالارانه، جامعه ایران بتواند از شرایط دشوار کنونی به سلامت عبور کند. لازمه این کار بر اساس اجماع صاحبنظران، همان طور که پیشتر اشاره شد، اعمال اصلاحات و تغییرات اساسی در رویکردها و رویه های مدیریتی و حکمرانی است، که امید است تا دیر نشده اعمال و اجرا شود.
*عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی و رئیس انجمن جامعه شناسی ایران