به نام خداوند جان و خرد
خدمت خانم ها و آقایان حاضر در این نشست، استادان، صاحبنظران، پژوهشگران، دانشجویان و همه علاقمندان به موضوعات اجتماعی و جامعه‌شناختی سلام عرض می کنم و ورود شما عزیزان بزرگوار و فرهیخته را به این همایش دو روزه که به صورت مجازی برگزار می‌شود خوش آمد می گویم.
پنجمین همایش پژوهش اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران، یکی از همایش‌های دوره‌ای انجمن جامعه‌شناسی ایران است که از سال 1389 آغاز شد و همزمان با برنامه‌های هفته پژوهش در هفته آخر آذر یا هفته اول دی ماه برگزار می‌شده است. این همایش که ابتد دوسالانه و اکنون سهسالانه شده است، امسال به خاطر شرایط شیوع کووید 19 با تاخیر و به صورت برخط (آنلاین) برگزار می‌شود. همایش در هردوره علاوه بر موضوع اصلی، یک بخش ویژه دارد که متناسب با شرایط ایران به یکی از مهمترین مسائل جامعه اختصاص یافته است.
هیات مدیره انجمن جامعه شناسی ایران بر آن شد تا موضوع پنجمین همایش پژوهش اجتماعی وفرهنگی در جامعه ایران "پایداری و ناپایداری در جامعۀ معاصر ایران" باشد. همچنین با توجه به اینکه یک سال است که جهان و از جمله ایران درگیر پاندمی کووید 19 است، موضوع بخش ویژه همایش هم به "کووید-19 و جامعۀ ایران" اختصاص یافت.
اما چرا "پایداری و ناپایداری در جامعۀ معاصر ایران"؟
در جهان پر مخاطره و در خاورمیانه پرآشوب امروز، جامعه ما با مشکلات و بحران‌های سهمگینی دست به‌گریبان است که زندگی روزمره را برای مردم به خصوص فرودستان سخت وطاقت فرسا کرده است.
شواهد آماری و گفتگوهای جاری در بین مردم، صاحبنظران، سیاستمداران و رسانه ها همه حاکی آن است که مشکلات و مسائل اجتماعی گسترده، مزمن و عمیق شده اند:
تورم و بیکاری، فقر و تهیدستی به مرزهای فاجعه آفرینی رسیده است،
انواع نابرابری ها و تبعیض های اجتماعی از نوع طبقاتی، جنسیتی، منطقه ای و قومیتی، دینی و مسلکی مردم را آزار می‌دهد و شکاف های و فاصله های اجتماعی را تشدید می کند،
مشکلات و بحران های بزرگ زیست محیطی به مرزهای فاجعه باری رسیده
ناکارآمدی و فساد اداری، قانون گریزی و بی اعتمادی و نا امیدی، چشم انداز تیره و تاری از حل مشکلات مزمن ترسیم می کند که می تواند تهدیدی برای پایداری جامعه باشد.
با وجود این، دینامیسم زندگی جمعی بر بستر مشترکات تاریخی و فرهنگی این سرزمین و بر اساس دلبستگی عمیق به ماندگاری و توسعه کشور موجب شده تا در برابر مشکلات همه جانبه و عمیق کوشش ها و تکاپوهای نفس گیری برای پایداری و بقا و پشت سرگذاشتن مشکلات جریان داشته باشد.
این کوشش‌ها و تقلاها موجب شده تا در طول یک سده گذشته جامعه شاهد رویدادهای تاریخی بزرگی باشد که با انقلاب مشروطیت آغاز شده بود، و با مدرنیزاسیون اقتدارگرای پهلوی، نهضت ملی شدن صنعت نفت، مبارزات ضداستبدادی منتهی به انقلاب اسلامی، پایداری ملی و مذهبی در برابر جنگ هشت ساله و تحریم و جنگ اقتصادی، پویش‌ها و اعتراضات سیاسی و اجتماعی برای حفظ نظام انتخاباتی، مردم سالاری و حاکمیت قانون و ادامه یافته است. این‌ها همه نشان‌دهنده ظرفیت‌های جامعه ایران برای بقا و پایداری است و در دوره معصر دگرگونی‌های همه جانبه و تحولات شگرفی را هم در مسیر توسعه و مدرن شدن کشور داشته اند.
در عین حال، با وجود همه این جنبش ها و پویش ها و حتی انقلاب ها، مسائل اجتماعی بزرگ و حل ناشده ای مثل ضعف حاکمیت قانون و بی اعتمادی به دولت و نظام حکمرانی و ناکارآمدی آن در حل موثر مشکلات اجتماعی یک قرن و بیشتر قدمت دارند و با مسائل تازهای هم همراه شده است.
واقعیت هایی که امروز پیش رویماست و در بالا بدان ها اشاره شد، حاکی از آن است که در کنار نیروهای تهدید کننده و فرساینده توان پایداری وتوسعه جامعه، استعدادها و ظرفیت‌های بزرگی برای پایداری و پشت سر گذاشتن بحران‌ها وجود دارد.
انتخاب موضوع "پایداری و ناپایداری در جامعۀ معاصر ایران" برای این همایش، فرصتی است تا اجتماع علمی نسبت به موضوع حساس شود، دستاوردهای پژوهشی و تاملات صاحبنظران اجتماعی درباره این موضوع بسیار با اهمیت و حیاتی برای جامعه ایران ارائه شود، پرسش های پژوهشی تازهای شکل بگیرد و با کوشش‌های علمی، نظری و روشنفکرانه درباره ظرفیت‌های و نیروهای پایداری و ناپایداری، بر ذخیره دانایی جامعه ایران افزوده شود و کوشش‌ها، پویش‌ها و جنبش‌های دانایی محور و خردمندانه برای برون رفت از مشکلات تقویت شود.
رسالت و نقش جامعه شناسان
جامعه شناسی به عنوان یک علم مدرن، بر مبنای دو ارزش بنیادین در دنیای جدید شکل گرفته و توسعه یافته است. و آن دو ارزش عبارتند از خردگرایی و انسان‌گرایی.
خردگرایی علمی بر شناخت روشمند و مبتنی شواهد عینی تاکید دارد و انسان‌گرایی با تاکید بر برابری همه انسان ها بر آن است تا یک زندگی خوب و آسوده و شکوفا برای همه انسان ها و همه جوامع فراهم آید.
بر اساس این دو ارزش بنیادین، بنیانگذاران جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسان معاصر کوشیده اند تا مسائل و مشکلات جوامع خود را به صورت روشمند بشناسند و برای برون رفت از آنها راه حل‌هایی ارائه کنند. بر اساس همین ارزش ها جامعه‌شناسی‌های تکنیکی، تفهمی وتاریخی، و انتقادی ورهایی بخش شکل گرفته است تا هم جهان زندگی اجتماعی به صورت روشمند و با شواهد تجربی آزمون پذیر شناخته شود و هم چشم اندار جامعه‌ای انسانی تر، اخلاقی تر و عادلانه تر ترسیم شود و در آن جهت حرکت شود.
به این اعتبار جامعه‌شناسی، دانش کوشش‌های خردمندانه علمی برای ایجاد یک زندگی اجتماعی شکوفا و عادلانه است.
ما امروز بیش از هر زمانی نیازمند خرد و بینش جامعه‌شناختی هستیم تا:
- واقعیت‌های موجود جامعه را به گونه ای روشمند و معتبر بشناسیم نه با سوگیری‌های ایدئولوژیک و وهم آلود،
- چشم اندازهای واقع بینانه از برابری و رهایی و همبستگی و یکپارچگی اجتماعی ترسیم کنیم نه چشم اندازهای رویاپردازانه و ایدآلیستی و تقویت کننده شکاف‌ها و گسیختگی‌های اجتماعی،
- و روش‌های واقع بینانه، کم هزینه و پربازده برای حل مسائل و حرکت به سوی چشم اندازهای ترسیم شده اتخاذ کنیم نه روش‌های ناکارآمد و پر هزینه که سرمایه‌های اقتصادی اجتماعی را برباد می دهد و به جای حل یک مشکل ده‌ها مشکل دیگر تولید می کند.
با چنین درکی از نقش و رسالت جامعه‌شناسی است که یک تقسیم کار دانش اجتماعی و جامعه شناسی شکل می گیرد:
- جامعه‌شناسی آکادمیک، به تولید روشمند دانش تکنیکی و نظریه‌های تفهمی و تاریخی برای شناخت جامعه می‌پردازد،
- جامعه‌شناسی انتقادی، وضع موجود را نقد می‌کند چشم اندازهای رهایی‌بخش و راه های واقع بینانه آزادی و رهایی را ترسیم می‌کند،
- جامعه‌شناسی سیاستگذار، خرد و بینش جامعه شناختی را به حوزه سیاستگذاری می‌برد تا دولت و د ستگاه های مدیریتی تصمیمات خردمندانه و کارشناسانه برای تدبیر امور بگیرند
- و جامعه شناسی مردم مدار خرد و بینش جامعه شناسانه را به حوزه عمومی می برد و در همکاری با نیروهای جامعه مدنی، هم کنشگر تغییر و تحول به سمت آزادی ورهایی و جامعه ای انسانی تر و اخلاقی تر می شود؛ و هم مسائل و ارزش های حوزه عمومی را به آکادمی می آورد تا موضوع پژوهش و نظریه پردازی و شناخت شوند.
با چنین رویکردی به جامعه شناسی، انجمن جامعه شناسی ایران انتظار دارد این همایش میدانی برای عرضه پژوهش‌ها و تاملات جامعه شناختی درباره مسأله پایداری و ناپایداری جامعه ایران باشد و گام‌هایی در جهت تولید و ترویج دانش جامعه شناختی درباره این موضوع مهم بردارد تا مبنایی برای کنشگری مسئولانه همه بخش‌های جامعه ایران (دولت، حوزه عمومی و دانشگاه) در مسیر تقویت پایداری و توسعه و شکوفایی جامعه ایران و بهبود زندگی مردم باشد.
در پایان سخنم لازم می‌دانم از همه کسانی که در برگزاری این همایش مشارکت داشتند و برای آن زحمت کشیدند تشکر کنم.
از سخنرانان محترم مدعو، آقایان دکتر ساری حنفی استاد دانشگاه آمریکایی بیروت و رئیس انجمن بین‌المللی جامعه شناسی، دکتر همایون کاتوزیان استاد دانشگاه آکسفورد، دکتر پرویز پیران استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر آصف بیات استاد دانشگاه ایلینوی امریکا، و دکتر کاوه بیات تاریخ نگار ایرانی، که دعوت انجمن جامعه شناسی ایران را برای سخنرانی در این همایش پذیرفتند بسیار سپاسگزارم.
همچنین از استادان، پژوهشگران و صاحبنظران، مدیران گروه‌های علمی تخصصی انجمن و انجمن های علمی همکار و سازمان‌ها و موسسات پژوهشی، و نیز اعضای محترم کمیته علمی و داوران که با ارسال مقاله‌ها، سازماندهی نشست‌ها، ارزیابی چکیده‌ها به همایش غنا بخشیدند تشکر می‌کنم.
همکاران ارجمند آقایان دکتر رضا امیدی دبیر علمی همایش، و دکتر پیام روشنفکر دبیر علمی بخش ویژه تلاش‌ها و دقت‌های علمی زیادی در جهت هر چه بهتر برگزارشدن همایش داشتند که از آنان صمیمانه تشکر کنم.
خانم سمیه مومنی و آقای دکتر هادی درویشی به عنوان دبیران اجرایی و دستیاران دبیر علمی، کوشش‌های خستگی‌ناپذیری داشته‌اند که قدرشناس همکاری صمیمانه آنها هستم. همچنین خانم‌ها ژیلا آور، فاطمه عزلتی مقدم، و اعظم فلاح و آقای حمزه کشوری در این همایش هم مثل همه همایش‌های انجمن مددکارمان بوده اند. به علاوه ارجگزار همکاری همه دوستان و دانشجویانی که در برگزاری همایش به نوعی یاری رسانده اند و نام آنان در صفحه شناسنامه کتاب چکیده مقاله‌ها آمده است هستم.
در برگزاری این همایش از حمایت و همکاری انجمن‌های علمی و موسسات و نهادهای پژوهشی، که نام آنها در کتاب چکیده مقاله‌ها آمده است، برخوردار بوده‌ایم. از مدیران محترم آنها به خاطر دغدغه‌های علمی و پژوهشی و حسن همکاری‌شان بسیار سپاسگزارم به ویژه از دوست ارجمند دکتر حسین میرزایی و همکاران‌شان به خصوص آقایان مهندس قاسمی و مهندس مرتضوی که برای برگزاری مجازی این همایش همت بلند و همکاری متعهدانه‌ای داشتند.
این اولین تجربه انجمن جامعه شناسی ایران در برگزاری یک همایش بزرگ به صورت غیرحضوری و با استفاده از فضای مجازی است و ممکن است با نارسایی‌هایی روبرو باشد. پیشاپیش از همه کاستی‌ها عذرخواهی می‌شود.
امید است این همایش به دانش و بینش اجتماعی ما در خصوص موضوعات مطرح شده بیافزاید، پیوندها و روابط علمی و انجمنی‌مان را تقویت کند، و به اعتلای جایگاه جامعه‌شناسی و اثربخشی اجتماعی آن کمک کند.
سیدحسین سراج زده
رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران
ششم اسفند 1399
- توضیحات
- دسته: یادداشت روز
- آخرین به روز رسانی در 06 اسفند 1399