(دکترای جرم‌شناسی، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی)
هم‌راستای پنجمین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری دربارۀ جامعۀ ایران
1. مهم‌ترین ویژگی جامعه ایران در تاریخ معاصر چیست؟
شاید در میان انبوه بحران‌‌ها و پیچیدگی‌های کنونی جامعۀ ایران تأکید بر یک ویژگی دشوار و یا حتّی خطا باشد. اما با اغماض می‌توان توسعه‌نیافتگی را صورت کلی مهم‌ترین ویژگی جامعۀ ایران دانست. فارغ از تظاهر توسعه‌نیافتگی در اقتصاد، اجتماع و سیاست و فرهنگ، علّت غایی مسائل و مشکلات ایران را می‌توان استبداد یا فقدان نظام دمکراتیک دانست. بنابراین از زاویۀ دید علّت‌شناختی مهم‌ترین ویژگی جامعة ایران استبدادزدگی است. به این ترتیب، امروز انبوهی از بحران‌‌های کوچک و بزرگ حیات اجتماعی جامعۀ ایران را تهدید می‌کنند که هر یک بخشی از ویژگی‌های این جامعۀ را شکل می‌دهد، و استبدادزدگی عام‌ترین ویژگی است که می‌توان برای این جامعه برشمرد.
2. مهم‌ترین تغییرات اجتماعی ایران معاصر از دید شما کدام است؟
بهطور کلّی دامنة تغییرات اجتماعی ایران در پنج دهۀ اخیر و به‌ویژه در سالهای پس از انقلاب 57 و بهطور خاص در سالهای پس از جنگ، بسیار گسترده و عمیق بوده است. اما مهم‌ترین این تغییرات را می‌توان در تغییر نگرشها و ارزشهای ایرانیان بهطور کلی نشان داد. البته بهطور خاص تغییر در نگرش نسبت به نهادهای مهم و اثرگذار از جمله نهاد دین و مذهب، قدرت و دولت از اهمیّت ویژه برخوردار است؛ زیرا بسیاری از گره‌‌ها و موانع پیش روی جامعۀ ایران به سوی توسعه و دمکراسی با نگرش نسبت به این نهادها مرتبط است.
3. چه مفهومی مهم‌ترین خصوصیّت تغییرات اجتماعی ایران را وصف می‌کند؟
با یک مفهوم نمی‌توان ابعاد گسترده و پیچیدۀ تغییر را در ایران توضیح داد. بنابراین، اجازه دهید بگوییم جامعۀ ایران سکولارتر، تکثّرگراتر، جنبشی‌تر و اراده‌گراتر شده است. تحت تاثیر این تغییرات شاهد جابه‌جایی گروه‌‌های مرجع هستیم که خود به‌تنهایی نشان‌دهندۀ چرخش‌های تاریخی و مهمی است که مختصّات جامعة ایران را دگرگون کرده‌اند.
4. روندهای اصلی تغییرات اجتماعی کنونی ایران کدام‌اند؟
تمایل عمومی به سوی فردی‌تر و اخلاقی‌تر شدن نقش دین و مذهب (سکولاریزم) بیشتر شده است. همچنین گرایش به تحمل و پذیرش غیر و دیگری (پلورالیسم) نیز بیش از گذشته رشد کرده است. علاوه بر این، انبوه نارضایتی در جامعۀ ایران در قالب کنشهای اعتراضی بازتاب یافته (وضعیت جنبشی) است؛ زیرا جامعة ایران بهتدریج از قَدَر‌گرایی فاصله گرفته و اراده‌گراتر شده است. این روند می‌تواند اثرات بسیار مهمّی در تحوّلات آتی داشته باشد.
5. برای شخص شما کدام خصوصیت این تغییرات، امیدآفرین وکدام بیم‌آفرین است؟
اگر امید عبارت باشد از تصویری ذهنی از وضعیّت مطلوب که راه تحقق آن برای فرد امیدوار روشن است، به نظر من همة این تغییرات امیدآفرین هستند و می‌توانند به از میان برداشتن بسیاری از موانع توسعه‌نیافتگی جامعۀ ایران کمک کنند. با وجود این، باید نگران دو پدیدۀ گرایش به خشونت و پوپولیسم در آیندۀ تحوّلات ایران بود؛ زیرا می‌توانند همۀ نقاط امید به آینده را تبدیل به سراب کنند، یا انرژی حاصل از آن را هدر دهند.
مصاحبه‌کننده همکار: آقای محمدرضا ذوالفقاری
مدیر بخش اقتراح: آقای حسین نوری‌نیا
- توضیحات
- دسته: اقتراح درباره تحوّلات ایران
- آخرین به روز رسانی در 11 خرداد 1401