(دکترای جامعه‌شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی)
هم‌راستای پنجمین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری دربارۀ جامعۀ ایران
1. مهم‌ترین ویژگی جامعه ایران در تاریخ معاصر چیست؟
اگر تاریخ معاصر را بازه زمانی یکصد سال اخیر در نظر بگیریم، به باور من مهم‌ترین ویژگی جامعه ایران «هراس از مدرنیته» است که در هر دوره و زمانی بهنحوی ظهور و بروز پیدا کرده است. واکنش اکثریّت جامعۀ ایرانی مقابل این دستاورد بشری منفی و یا منفعلانه بوده است. گاهی از آن به عنوان «فرنگی و فرنگی‌مآب» یاد شده و یا در مفهوم «غرب و غربزدگی» نمود و بروز پیدا کرده است. این نوع برخورد با مُدرنیته و ترس و واهمه از آن موجب عقب‌ماندگی تدریجی جامعۀ ما شده است. این در حالی است که برخی کشورهای آسیایی مثل ژاپن و کره و مالزی و سنگاپور و ... با این پدیده سنجیده و عقلانی‌تر برخورد کرده و از آن در جهت توسعه و پیشرفت کشورشان سود برده‌اند. از همان سالهای نخست، ظهور مدرنیته که دستاورد بشری – به دست غربی‌ها - بود، ما با این پدیده به صورت مشکوک برخورد کردیم و اکثریّت جامعه از نمادها و نمودهای آن هراس داشتند؛ برای مثال، با مجلس قانون‌گذاری مخالفت میشد و یا با وسایل ارتباط جمعی مثل روزنامه، رادیو، تلویزیون، ماهواره و فضای مجازی از سوی بخش سنتی جامعه ایران مخالفت میشد و از آن هراس داشتیم و داریم. البته عناصری همیشه بودند که با مدرنیته عقلانی برخورد می‌کردند اما در اقلیت بوده و در مصاف با اکثریّت سنتی «ضدّ مدرنیته» توان مقابله نداشتند. به نظر می‌رسد در سالهای اخیر، گسترۀ این «هراس» در بخش‌هایی از جامعه کاهش پیدا کرده و نسل امروز مدرنیته را امری جهانی دانسته و معادل غربزدگی نمی‌دانند.
2. مهم‌ترین تغییرات اجتماعی ایران معاصر از دید شما کدام است؟
به باور من سه تغییر مهم در چند دهۀ اخیر در ایران رخ داده‌اند:
اول، مهاجرت از روستا به شهر و گسترش شهرنشینی و فرهنگ شهری. حتی بسیاری از روستاها به واسطۀ وجود شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی، در برخی ابعاد از فرهنگ و امکانات شهری برخوردارند.
دوم، افزایش تحصیلات به‌ویژه تحصیلات تکمیلی به واسطۀ گسترش دانشگاه‌های مختلف در ایران پس از انقلاب اسلامی. گسترش بی‌رویۀ دانشگاه‌ها به باور کارشناسان، گرچه بعضاً موجب کاهش کیفیّت دانشگاه شده، اما باز هم در بسیاری از تحولات سیاسی، اجتماعی دهه‌های اخیر نقشی تاثیرگذار داشته است.
دو عامل افزایش تحصیلات عالیه و رشد شهرنشینی تغییر سوم «کاهش نرخ باروری و کاهش رشد جمعیت» را به‌وجود آورده‌اند. نکته قابل توجه این است که روند کاهشی جمعیت و گسترش شهرنشینی در ایران شبیه کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته است.
3. چه مفهومی مهم‌ترین خصوصیّت تغییرات اجتماعی ایران را وصف می‌کند؟
مهم‌ترین خصوصیّت تغییرات اجتماعی در ایران معاصر به باور من بهشکل خیلی بطیء و زیرپوستی، گسترش تدریجی نوعی «سکولاریزم» در میان اقشار و لایه‌های مختلف جامعۀ ایران است که از چند دهه قبل شروع شده و در حال گسترش است. به نظر می‌رسد این پدیده در تحوّلات اجتماعی آیندۀ ایران نقشی تاثیرگذار داشته باشد. این نوع باور هم در بین دانشگاهیان، هم حوزوی‌ها هم دیگر بخش‌هایی از جامعه در حال گسترش است.
4. روندهای اصلی تغییرات اجتماعی کنونی ایران کدام‌اند؟
ـ بالارفتن تحصیلات مردم، بویژه تحصیلات زنان؛
ـ حضور و فعّالیّت اجتماعی روزافزون و قدرتمند زنان، به‌رغم همۀ محدودیّت‌ها و موانع موجود؛
ـ بالا رفتن سن ازدواج؛
ـ کاهش فرزندآوری و کاهش بُعد خانوار؛
ـ آشنایی روز افزون با جوامع دیگر و بالا رفتن آگاهی و اطّلاعات عمومی، بهواسطۀ مسافرت به سایر کشورها و یا حضور در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی؛
5. برای شخص شما کدام خصوصیت این تغییرات، امید‌آفرین و کدام، بیم‌آفرین‌اند؟
برای شخص من حضور اجتماعی زنان است که می‌تواند نویدبخش جامعه‌ای پویا در آیندۀ ایران باشد. همان نقشی را که زنان پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای صنعتی و توسعه‌یافتۀ اروپا بازی کردند.
در مقابل،احساس بی‌آینده‌گی، فرسودگی و ناامیدی در بین جوانان بهواسطۀ گسترش فقر و سقوط تدریجی طبقۀ متوسّط به طبقۀ محروم، یکی از نگران‌کننده‌ترین دغدغه‌های جامعۀ ایران است که باید برای آن چاره‌ای اندیشیده شود.
مصاحبه‌کننده همکار: آقای محمدرضا ذوالفقاری
مدیر بخش اقتراح: آقای حسین نوری‌نیا
- توضیحات
- دسته: اقتراح درباره تحوّلات ایران
- آخرین به روز رسانی در 07 خرداد 1401