سیدحسین سراج زاده*

پنجمین سالی است که در زادروز استاد دکتر غلامحسین صدیقی که به حق بنیانگذار و پدر علوم اجتماعی ایران شناخته می­ شود، همایشی با نام "روز علوم اجتماعی ایران" برگزار می شود. اولین همایش ملی "روز علوم اجتماعی ایران"، آذر ماه سال 1393 به ابتکار شادروان دکتر محمدامین قانعی راد رئیس وقت انجمن جامعه شناسی ایران و با همکاری انجمن­های انسان‌شناسی، جمعیت‌شناسی، و مطالعات فرهنگی و ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. خوشبختانه این همایش به برنامه‌­ای سالانه تبدیل شده است و سال های بعد دانشگاه­‌های شهیدبهشتی (1394)، بوعلی سینای همدان (1395)، و یزد (1396) میزبان و برگزارکننده همایش بودند.

گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی این افتخار را دارد که در یکصدمین سال تاسیس دانشگاه خوارزمی (دارالمعلمین، دانشرای عالی، دانشگاه تربیت معلم سابق) به عنوان اولین موسسه آموزش عالی کشور، با همکاری انجمن جامعه­‌شناسی ایران میزبان و برگزار کننده پنجمین همایش روز ملی علوم اجتماعی است. این همایش همانند سال های قبل با همراهی و حمایت انجمن­‌های انسان‌شناسی، جامعه شناسی آموزش و پرورش، جمعیت‌شناسی، رفاه اجتماعی، علوم سیاسی، مددکاران اجتماعی، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، و اتحادیه انجمن های علمی دانشجویی علوم اجتماعی کشور برگزار می شود؛ و از حمایت و همراهی اداره مطالعات اجتماعی شهرداری تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، پژوهشکده مطالعات فرهنگی اجتماعی وزارت علوم، و سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران برخوردار بوده است.

با توجه به سابقه طولانی دانشگاه خوارزمی در امر تربیت معلم کشور، موضوع همایش امسال، "مسائل و چالش های علوم اجتماعی در ایران" انتخاب شد؛ و انجمن های مشارکت کننده مسئولیت سازمان دادن نشست هایی درباره مسائل و چالش های آموزش در رشته تخصصی خود را به عهده گرفتند. در این نشست ها در ظرف دو روز، استادان و صاحبنظران رشته های مختلف علوم اجتماعی، به بحث و گفتگو درباره مسائل آموزش در رشته­های خود، که البته می تواند مسائل مشترک سایر رشته ها هم باشد، می پردازند.

خوشبختانه، با وجود برخی دیدگاه های ناسازگار نسبتا قدرتمند با علوم اجتماعی، موقعیت علوم اجتماعی در کشور تاحد زیادی تثبیت شده است. رشته های دانشگاهی، آموزش و پژوهش، و تالیفات و ترجمه های علوم اجتماعی رشد و توسعه کمی و کیفی داشته اند، بر شمار انجمن های علمی علوم اجتماعی افزوده شده و همکاری و هم افزایی قابل ملاحظه ای داشته اند. از نیمه دوم دهه 80 که کار ارزیابی عملکرد انجمن ها صورت می گیرد، انجمن جامعه شناسی ایران انجمن برتر حوزه علوم انسانی بوده است، و از همه مهمتر، امروز اجماع نخبگانی قابل توجهی در بین صاحبنظران دانشگاهی، حوزه عمومی و مدیران سطوح مختلف اجرایی شکل گرفته است که در مواجهه با مشکلات و مسائل اجتماعی عمیق و گسترده جامعه ایران، ضرورت دارد به علوم اجتماعی رجوع شود و رویکرد و بینش جامعه شناختی می تواند نقش مهمی ایفا کند.

این اقبال به علوم اجتماعی، با افزایش انتظار از این علوم هم همراه است و وظیفه عالمان و کنشگران علوم اجتماعی را سنگین تر می کند. علوم اجتماعی علاوه بر آنکه در پی شناخت جهان اجتماعی هستند، همواره حامل یک مسئولیت اجتماعی برای بهبود زندگی اجتماعی هم بوده اند و بر اساس همین مسئولیت، رویکردی انتقادی (معتدل یا رادیکال) نسبت به وضع موجود داشته اند. نگرش انتقادی علاوه بر اینکه ساختارهای نابرابر و غیرانسانی جامعه را به چالش می کشد، و برای بهبود زندگی مردم راه حل ارائه می کند، متوجه خود علوم اجتماعی هم بوده است. یعنی نسبت به وضع موجود خود نگاهی انتقادی دارد. به نظر می­رسد همین نگاه انتقادی توانسته نوعی خودآگاهی در پی داشته باشد و علم اجتماعی را توانمندتر و در عرصه عمومی و مدیریتی تاثیرگذارتر کند.

از آنجا که در هر علمی، آموزش اصلی ترین فرایند برای تثبیت، توسعه، و افزایش قابلیت های آن برای پاسخگویی به نیازهای جامعه است، برگزاری این کنفرانس با موضوع "مسائل و چالش های آموزش علوم اجتماعی در ایران"، فرصت خوبی است که صاحبنظران این رشته ها برای شناخت نقاط قوت و توانمندی ها، و نیز دشواری ها و کاستی های آموزش علوم اجتماعی در ایران گفتگو کنند؛ و روش‌های کارآمدتر کردن آموزش علوم اجتماعی برای پاسخ دادن به نیازهای امروز جامعه ایران و ایفای مسئولیت اجتماعی این علوم را بشناسند و به اشتراک بگذارند. ضروری است که محتوا و روش های آموزش علوم اجتماعی در راستای وظایف نقشی چهارگانه و مکمل زیر بازاندیشی و بازسازی شوند:

• مفهوم سازی و نظریه پردازی برای شناخت و فهم جامعه ایران و مسائل آن،
• اتخاذ رویکردی انتقادی نسبت به ساختارها و رویه های تبعیض آمیز و غیرانسانی در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی،
• کاربردی کردن دانش اجتماعی درجهت تبیین مسائل و مشکلات جامعه ایران و بسط مهارت های سیاستگذارانه و تقویت پیوند آکادمی و نهادهای مدیریتی جامعه،
• افزایش دانش و مهارت مردم مدارانه برای ارتباط با حوزه عمومی و پویش های اجتماعی برای بهبود زندگی مردم و اشاعه بینش جامعه شناختی در سپهر عمومی**

از همه کنشگران و دوستداران دانش اجتماعی دعوت می‌­شود با شرکت در پنجمین همایش ملی "روز علوم اجتماعی ایران"، که به مراسمی نمادین برای بزرگداشت علوم اجتماعی ایران تبدیل شده است، پیوندهای خود با اجتماع علمی را استوارتر سازند؛ به تقویت اجتماعات علمی این حوزه و تثبیت جایگاه رشته های مرتبط با آن کمک کنند؛ و در جریان گفتگوهایی که درباره آموزش علوم اجتماعی در می گیرد قرار گرفته و در آنها مشارکت نمایند. (برنامه زمانی نشست‌ها و سخنرانی‌ها را اینجا ببینید)

و پایان سخن اینکه، برگزاری پیاپی این همایش نشان از آن دارد که اختصاص روزی به نام علوم اجتماعی ایران، که برای تثبیت جایگاه علوم اجتماعی ایران و تقویت هویت علمی استادان، پژوهشگران و دانشجویان این رشته ها بسیار با اهمیت است، در آکادمی و اجتماع علمی علوم اجتماعی به میزان قابل ملاحظه ای پذیرفته شده است. در جریان نشست های کمیته علمی و رؤسای انجمن­‌های علمی همکار در این کنفرانس، پیشنهاد شده که انجمن­ها برای ثبت این روز در تقویم رسمی کشور اقدام کنند، که این امر با حمایت همه انجمن ها پیگیری خواهد شد و امید است در آینده نزدیک به نتیجه برسد.

 

---

*دبیرعلمی همایش، مدیرگروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی و رئیس انجمن جامعه شناسی ایران

** در تعریف این نقش ها از گونه شناسی جامعه شناسی مایکل بوروی، شامل جامعه شناسی حرفه ای، انتقادی، سیاستی، و مردم مدار الهام گرفته ام (بورووی، مایکل (1386) جامعه شناسی مردم مدار، ترجمه نازنین شاه رکنی، مجله جامعه شناسی ایران، 8 (1): 168-201.

 

اخبار مرتبط:

• پنجمین همایش روز علوم اجتماعی
• چهارمین همایش روز علوم اجتماعی و بزرگداشت دکتر مسعود چلبی
• سومین همایش ملی روز علوم اجتماعی
• دومین همایش روز علوم اجتماعی در ایران
• اولین همایش ملی روز علوم اجتماعی

 

• < قبلی
• بعدی >