پرویز اجلالی
پس از آن که ویروس کووید 19 ایران را مبتلا کرد و شمار مبتلایان به سرعت روبه افزایش گذاشت، هیأت مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران هم مثل بقیه ایرانیان نگران الزامات و نیازهای مبارزه با این ویروس خطرناک در شرایط تحریم اقتصادی شدید کشور از سوی دولت ایالات متحده آمریکا بود و تصمیم گرفت از همکاران خود در سرتاسر جهان برای لغو این تحریم‌ها کمک بخواهد. ما برای امتحان فقط به چند انجمن مهم نامه فرستادیم. همدردی همکاران جامعه‌شناس با مردم ما در رابطه با تحریم شدید اقتصادی در شرایط همه گیری ویروس، شگفت انگیز بود. با وجود این که همه انجمن‌های علمی در همه جهان از فعالیت سیاسی منع شده‌اند، انجمن بین‌المللی جامعه شناسی صراحتاً خواهان لغو تحریم یک جانبه دولت ایالات متحده بر علیه سه کشور ایران، ونزوئلا و کوبا شد و انجمن جامعه‌شناسی اروپا نیز لغو تحریم‌ها را درخواست کرد. متاسفانه هیأت مدیره برخلاف توصیه برخی اعضا تقاضا را برای انجمن‌های جامعه‌شناسی دیگر کشورها نفرستاد و گرنه قطعاً با حمایت وسیع این انجمن‌ها روبه رو می‌شدیم. داستان فقط به انجمن‌ها ختم نشد. برخی از جامعه‌شناسانی که در کنفرانس‌های بین المللی با استادان ایرانی و انجمن آشنا شده بودند به طور شخصی ایمیل می‌فرستادند و نگران وضع مردم در شرایط بیماری می‌شدند. پیش از این هم بسیاری از روشنفکران مطرح جهان در مخالفت با تحریم اظهار نظر کرده بودند.
اندک زمانی پس از انتشار بیانیه انجمن با کمال تعجب با مخالفت چند تن از همکاران و دوستان عزیزی که همیشه همراه ما بودند روبه روشدیم. ابتدا از این مخالفت‌ها و به‌ویژه از تضاد آشکاری که با همراهی همکاران بین‌المللی ما داشت، شگفت زده شدیم. اما پس از چندی تامل متوجه شدیم که از دو موضع متفاوت با این بیانیه مخالفت شده است.
موضع اول معتقد بود که "صدور این بیانیه کنشی سیاسی است و انجمن جامعه‌شناسی نباید دست به کنش سیاسی بزند". چنین دیدگاهی آن هم از سوی کسانی که خود را جامعه‌شناس می‌خواندند اصلاً برای ما قابل فهم نبود. آیا کمبودها و مشکلاتی که مردم ایران و به‌ویژه طبقه کارگر و سایر اقشار کم درآمد از آن به شدت رنج می‌برند فقط به ناکارایی حکومت مربوط می‌شود؟ آیا تحریم‌ها هیچ تاثیری در رنج مردم ندارد. آیا کمبود یا دیر رسیدن دارو به بیمارانی که از دیابت و سرطان و نارسایی قلبی و ریوی و سایر بیماری‌های مهلک رنج می‌برند به تحریم مراودات بانکی مربوط نیست؟ آیا این که دولتی که بخش بزرگی از درآمدش ناشی از فروش نفت است نتواند نفت خود را بفروشد و طییعتاً نتواند از مردم بیکار و بیمار حمایت کند به تحریم مربوط نیست؟ این که مردمی در شرایط کرونا نتوانند دارو یا غذای موردنیاز خود را به دست آورند و با خطر شدت گرفتن بیماری و مرگ رو به رو شوند به تحریم ارتباط ندارد؟ آیا تحریم به تعطیلی بسیاری ازفعالیت‌های اقتصادی نمی‌انجامد و نتیجه‌اش این نمی‌شود که بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده ایرانی، یعنی فرزندان و برادران و خواهران کوچکتر ما، با هزاران آرزو و توانایی بهترین سال‌های عمر خود را بیکار و ازدواج نکرده درخانه پدری بگذرانند؟ آیا خواستار قطع مکانیسمی شدن که یک دولت حتی بدون کسب وفاق جهانی برعلیه مردمی اعمال کرده و این همه رنج برایشان فراهم آورده عملی انسانی است یا سیاسی؟ هیچکدام از اشخاص و انجمن‌هایی که از لغو تحریم‌ها حمایت کرده بودند این ابراز همدردی را امری سیاسی نشناخته بودند. در ذهن همه از جمله ما این یک همدردی انسانی بود. همه انجمن‌های علمی از فعالیت سیاسی منع شده‌اند از نظر همه ما این بیانیه‌ها در چارچوب مسئولیت اجتماعی انجمن‌ها و افراد قرار می‌گرفت. مسئولیتی که امروزه حتی برای کارخانه‌های تولیدی هم کاملاً شناخته شده می‌باشد چه رسد به یک نهاد فرهنگی همچون انجمن علمی.
گروه دوم از این لحاظ با فراخوان ما مخالف بودند که فکر می‌کردند انجمن جامعه‌شناسی به اندازه کافی سیاسی نیست. این گروه می‌گفتند چرا انجمن برای مسأله تحریم‌ها نامه فرستاده که او را در کنار حکومت قرار می‌دهد ولی برای موقعیت‌های دیگری مثل حوادث آبان ماه 98 و یا برخی حوادث دیگر که در مقابل قدرت قرارش می‌دهد اعلام نظر نکرده است. در پاسخ این گروه از دوستان و همراهان باید بگویم نخست این که شکل اصلی اعلام نظر دریک انجمن علمی بیانیه دادن نیست. انتظاری که از انجمن علمی می‌رود تحلیل است نه اعلام موضع. در انجمن جامعه‌شناسی این تحلیل‌ها در نشست‌های گروه‌های علمی-تخصصی انجام می‌شود و ما در همه حوادث مهم در نشست‌های گروه‌ها سخنرانی داشته‌ایم، نقد جدی کرده‌ایم و به عنوان یک انجمن علمی مسئولیت اجتماعی خود را انجام داده‌ایم. در یادداشتی که جناب آقای دکتر سراج زاده، رئیس انجمن در صفحه نقد و گفتگوی وب سایت انجمن نوشته‌اند به این موارد اشاره شده است. استفاده از شکل بیانیه محدود به مواردی است که قصد ما اعلام تقاضای معینی در حدود وظایف انجمن درمسأله‌ای که به حوزه جامعه‌شناسی و یا جامعه‌شناسان مربوط می‌شود از نهادی حکومتی و یا غیرحکومتی است. مثل موردی که اخیراً تقاضای اجرای کامل پیمان نامه حقوق کودک را کردیم و یا همین مورد مکاتبه با انجمن بین‌المللی و یا موضوع اصلاح برنامه درسی و یا مسأله دکتر سید امامی.
انتظار ما از جامعه‌شناسانی که در این مکان جغرافیایی زندگی می کنند این است که محدودیت‌های قانونی و غیرقانونی که انجمن‌هایی مثل ما با آن روبه روهستند را درک کنند و اهمیت بقای انجمن‌های علمی و تاثیری که بر رشد فکری جوانان وطن دارند را فراموش نکنند. درگیری بیش ازحد با مسائل مبتلا به و مناقشه آمیز روز که بیشتر وظیفه کنشگران مدنی و سیاسی است نباید به تداوم کار اصلی ما که آموزش و ژرف اندیشی در باب مسائل و کمک به گسترش بینش جامعه‌شناسانه در جامعه هست آسیبی برساند.
از دوستان منتقد خودمان می‌پرسیم بینی و بین اله خواستار قطع تحریم‌ها شدن عمل سیاسی است یا مستقیم یاغیرمستقیم از تداوم تحریم‌ها دفاع کردن؟
شاد باشید
اخبار مرتبط:
- موضوع نقد: نامه انجمن جامعه‌شناسی ایران به انجمن‌های دیگر درباره لغو تحریم‌های علیه ایران
- مکاتبه انجمن جامعه‌شناسی ایران با چهار انجمن جامعه‌شناسی دنیا دربارۀ نگرانی از ادامه تحریم‌ها در وضعیت پاندمی کووید 19
- بیانیۀ انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی در پاسخ به انجمن جامعه‌شناسی ایران (وب سایت انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی)
- بیانیۀ انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی علیه تحریم‌های آمریکا و حمایت از نامۀ انجمن جامعه شناسی ایران
- واکنش مثبت روسای انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی و انجمن جامعه‌شناسی اروپا به نامه انجمن جامعه‌شناسی ایران