چگونه خصوصی سازی و کالایی شدن بدن به سلامت جامعه آسیب می‌زند؟

نشست نقد و بررسی کتاب «سلامت سوسیالیستی در مناظره با نئولیبرالیسم» اثر مزدک دانشور به کوشش گروه فرهنگ و جامعه انجمن جامعه شناسی ایران و با همکاری موسسه انسان شناسی با حضور نویسنده کتاب، بابک زمانی (متخصص مغز و اعصاب، دبیر انجمن مغز و اعصاب و رئیس انجمن سکته مغزی)، جبار رحمانی (عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی) و زهره انواری (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران) روز یکشنبه هشتم اسفند ماه 1400 از ساعت 12 تا 14 به‌صورت مجازی برگزار شد.

در ابتدای نشست مزدک دانشور (نویسنده کتاب) با بیان این‌که این کتاب حاصل ۱۰سال کار من روی این مباحث است گفت: در این کتاب سعی کرده‌ام با یک نگاه بین رشته‌ای به این‌که چگونه خصوصی‌سازی و کالایی شدن بدن و همچنین مفهوم تجدد به سلامت جامعه آسیب می‌زند بپردازم.

وی در ادامه افزود: خوشحالی‌ام این است که تلاش می‌کنم با رویکردی فرهنگی اندیشه‌هایی را توضیح دهم که در جریان اجتماعی و فرهنگی به روندهای سلامت و درمان شهروندان صدمه می‌زند. یعنی فقط در حد تئوری و نظریه باقی نمی‌ماند بلکه به صورت عملی هم به این موضوع پرداخته شده است.

در ادامه بابک زمانی متخصص مغز و اعصاب درباره این کتاب گفت: اشکالات بسیار جدی در کتاب مشاهده کردم که مهم‌ترین مشکل این است که نویسنده اطلاع زیاد دقیقی از سیستم سلامت کشور ندارد و اطلاعات آن متکی بر مطالعات میدانی نیست و به تجربیات شخصی اشاره نمی‌شود. در کتاب به جای تجارب بیشتر از تئوری‌های کلی مقابله با سرمایه‌داری و لیبرالیسم که این روزها زیاد گفته می‌شود، استفاده شده است.

به گفته زمانی، سوای از این‌که با سرمایه‌داری موافق یا مخالف باشیم، در کشور ایران قوانین سرمایه‌داری نادیده گرفته می‌شود. یعنی فرماسیون سرمایه‌داری که در همه جای دنیا وجود دارد در اینجا وجود ندارد. در واقع این سیستم یک سیستم سرمایه‌داری نیست بلکه ملوک الطوایفی یا برده‌داری است. حتی کمترین حقوقی که برای کارگران مصوب شده است به یک پزشک که دوره رزیدنت خود را می‌گذراند پرداخت نمی‌شود و کمک‌ هزینه به آنها پرداخت می‌شود. وقتی دستمزد وجود نداشته باشد و وقتی فردی کاری انجام می‌دهد و دستمزدی متناسب با آن کار را دریافت نمی‌کند در این شرایط چگونه می‌توان گفت این سیستم سرمایه‌دارانه است؟

زمانی افزود: نکته مهم دیگر که در برنامه طرح تحول سلامت مطرح است، نادیده گرفتن کار پزشکی است، در سیستمی که به عنوان نئولیبرالیسم در کتاب مطرح شده و نقد شده است، رقمی که برای کار پزشک در نظر گرفته شده است یک صدم کشورهای سرمایه‌داری است. در صورتی‌که این متناسب با برده‌داری است. باید توجه کرد که زمانی که این دستمزد متناسب نیست آن کار از بین می‌رود. در کتاب این موضوع مهم نادیده گرفته شده است.

رئیس انجمن سکته مغزی یادآور شد: الان یک جوان متخصص داخلی که در یک کلینیک ویژه فعالیت می‌کنند در عین حال که دارد مریض می‌بیند و کارهای طباطبت انجام می‌دهد نرخی که این سیستم برای کار این پزشک در نظر گرفته است، بسیار پایین است که به نظر برده‌داری است نه سرمایه‌داری. همچنین تصور نمی‌کنم سیستمی که در شوروی سابق بود یک سیستم سوسیالیستی درست بود که در کتاب به آن پرداخته شده است.

زهره انواری عضو هیئت علمی دانشگاه تهران یکی دیگر از سخنرانان این نشست با بیان این‌که برخلاف دکتر زمانی من خوشحالم که این کتاب منتشر شده، گفت: چون جریان نئولیبرالیسم چندین سال است که در کشور ما آغاز شده و در همه عرصه‌ها وارد شده است. یعنی بعد از دهه شصت بود که رویکرد توسعه‌گرا و خصوصی‌سازی در ایران آغاز شد و همه دولت‌ها هم این رویکرد را داشته‌اند. البته این تغییر روند خاص ایران نبود، بلکه در همه جای دنیا وجود داشت.

وی افزود: دکتر اباذری یکی از نخستین افرادی بود که این جریان را نقد کرد و یک تنه توانست یک جریان ایجاد کند که می‌توان آن را در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران دید. در این کتاب در راستای نقد این جریان در عرصه سلامت و پزشکی به خوبی اشاره شده است که در این عرصه تا کنون کتاب نداشتیم.

انواری در ادامه به فصول کتاب اشاره کرد و گفت: فصل نخست طرح تحول سلامت را به بوته نقد گذاشته شده است. ادعای نویسنده این است که تحقیقاتش میدانی است که شاید به دلیل پزشک بودن فهم خوبی از این طرح داشته است. مواردی مانند کرونا و ... مطرح شده است. در ادامه نگاهی به این‌که پزشک در جایگاه مقدس نشسته است مطرح شده است و نهایتا فصل به بحث خشونت ساختاری و عامدانه اشاره شده است که در آن خشونت دستاورد نئولیرالیسم دیده می‌شود.

عضوهیئت علمی دانشگاه تهران افزود: در بحث بیماری ایدز بیشتر به خود بیماری پرداخته شده و از بحث نقد نئولیبرالیسم فاصله گرفته شده است. در نهایت هم بحث دندانپزشکی که تخصص نویسنده است اشاره شده است.

وی یادآور شد: از آنجایی که من پزشک نیستم و از بیرون به این مسئله نگاه می‌کنم با نویسنده همراه‌تر هستم. اما نقدم این است که همانطور که در یکی از فصل‌ها که به پزشکی مدرن و همچنین وام‌ها و... اشاره می‌کنید و درواقع به گونه‌ای با دادن پول، پزشکی مدرن را به مردم ارائه می‌کند، نگاه نئولیبرالیسم هم یک نسخه پیچیده برای همه جاها نیست و در هر جامعه‌ای که وارد می‌شود تاثیرات خودش را دارد. و به این صورت نیست که صد درصد پیاده شده باشد ودر جامعه ایران با عواملی آمده و در جاهایی عقب‌گرد هم کرده است.

انواری در ادامه افزود: مثلا در بحث تک نرخی کردن ارز که از دولت آقای هاشمی مطرح بوده اما این کار هنوز انجام نشده است و ناتمام مانده است. بحث پزشکی هم درست است که نگاه لیبرال بر این عرصه حاکم است، اما کامل نیست و ای کاش در کتاب این مسئله بیشتر باز می‌شد و به مخاطب ارائه می‌شد. و وضعیت ما در عرصه پزشکی را شفاف‌تر نشان می‌داد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: این نگاه به صورت جهانی توجه شده است و بهتر بود ایرانی‌تر نگاه می‌کردید و وضعیت را برای ما شفاف‌تر می‌کردید که می‌توانستیم بفهمیم در کجاییم که در نهایت بتوانیم تصمیم بگیرم. مثلا در بجث دارو که مافیای دارو وجود دارد، کجای نظام لیبرال است، مگر در نظام لیبرال همه چیز را دیکته می‌کنند؟ درصورتی‌که در این‌جا همه چیز دیکته می‌شود. همچنین در ساختار کتاب نیز برخی از جاها به صورت مکرر تکرار شده است که باید در ویرایش‌های بعدی تصحیح شود.

جبار رحمانی عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم نیز در این نشست با اشاره به این‌که ادعای این کتاب به همه پزشکان برنمی‌گردد گفت: کتاب تمرکزش بر بخشی از پزشکانی است که در نهاد قدرت هستند و به همه پزشکان تعمیم ندارد و باید زحمات پزشکانی که تلاش می‌کنند را دید. در واقع بخشی از پزشکان را مورد نظر دارد که با اتکا به قدرت پزشکان سنتی و همچنین پزشکان خارجی را به تدریج حذف کرده است. موضوع کتاب خوب یا بد بودن این پزشکان نیست بلکه نهاد پزشکی است که در موجب بسیاری از مسائل پزشکی شده است.

وی افزود: وقتی وارد نهاد پزشکی می‌شویم برای دریافت خدمات خوب باید کلی هزینه پرداخت کنیم. دوم این‌که من یک ابژه درمان می‌شوم و در فرایند درمان از حقوق اجتماعی ودانشی‌ام محروم می‌شوم. که البته این کار سیستم است و نه یک فرد خاص. اگر پزشکان صادق که با صداقت کار می‌کنند را کتار بگذاریم، نهاد سلامت دارد طبقاتی می‌شود و نهاد سلامت و پزشکان نشان داده‌اند که در هم بندی با نهاد قدرت خیلی خوب توانسته‌اند بازی کنند.

وی یاداور شد: این کتاب به خوبی اقلیتی را که سیستم سلامت را در دست گرفته است و اکثریتی که شاید در این سیستم متضرر می‌شوند و نادیده گرفته شده‌اند را نشان می‌دهد. در واقع این کتاب باب گفت‌وگو را در عرصه سلامت باز می‌کند که بسیار نیاز و مفید برای جامعه است. ایده کتاب در واقع منافع خصوصی و گروه‌های کوچک است. یعنی جهان تخصصی و جهان اجتماعی که آدم‌ها در آن درگیر سلامت هستند. این کتاب سعی کرده است که بین این دو جهان پلی ایجاد کند و باب گفت‌وگو را باز کند.

در ادامه نشست مزدک دانشور به برخی از پرسش‌ها پاسخ داد و گفت: در صفحه ۴۵به بحث رزیدنت‌ها اشاره کرده‌ام و این امر را در آنجا نشان داده‌ام. همچنین درباره کلی بودن تعاریف بیشترین تمرکزم روی طرح تحول سلامت بوده نه پزشک خانواده.

وی افزود: درباره ایرانیزه شدن با دکتر انواری موافقم اما تلاش کرده‌ام با کمک بوردیو نشان دهم که در کشورهایی که ساختارهای دولت‌ی قوی‌تری دارند مانند فرانسه، لیبرالیسم پیش نمی‌رود و خصوصی‌سازی جلویش گرفته می‌شود چون ساختارمند است.

دانشور یادآورشد: اما این‌که چرا به انحصاراتی که در درمان وجود دارد نپرداخته‌ام، من به تغییر روابط بین پزشک و بیمار در شرایط خصوصی‌سازی شده پرداخته‌ام. باید دیگران به بخش‌های دیگر بپردازند. درست است ما مافیای دارو داریم یا اصلا چرا اینقدر داروخانه داریم؟ ما کارهای نکرده زیاد داریم که من در این کتاب به بخش درمان و پزشکان تمرکز داشته‌ام. من پزشکان را قربانی این ساختار می‌دانم و نه بوجود آورنده آن، چون برای زندگی در این ساختار باید حق دیگران را بخورند. در واقع مجبور بودن کاری است که سرمایه‌داری می‌کند و برده‌داری نهایتاً شما را داغ می‌زند. جامعه‌شناسان و انسان‌شناسان باید وارد این عرصه شوند و همچنین پزشکان به عرصه اجتماعی وارد شوند تا بتوانند مبنایی برای مقاومت در برابر نئولیبرالیسم ایجاد شود.

بابک زمانی نیز در انتهای این نشست با اشاره به این‌که نرخ‌گذاری کالاها باید در دست بازار باشد و این اهمیت دارد گفت: وقتی حاکمیت به این امر می‌پردازد در واقع این سیستم یک سیستم سرمایه‌دارانه نیست بلکه سیستمی مانند شوروی سابق است که فکر می‌کند می‌توان از بالا نرخ را تغییر داد. این یک نوع اقتصاد سرمایه‌داری دولتی ستمگرانه است تا یک اقتصاد سرمایه‌داری.

---

منبع: خبرگزاری مهر، 9 اسفند ماه 1400 (کدخبر :5435720)

 

• بعدی >