دومين نشست تخصصي دفتر دانشگاهي انجمن جامعه شناسي لرستان توسط كارگروه حوزه هاي جامعه شناسي با عنوان «بوم و توسعه: امكانات و محدوديت‌ها» در خانه تشكلهاي مردم نهاد ميراث فرهنگي (بلديه سابق ) خرم آباد برگزار شد.

مدیر دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان در این نشست با بیان اینکه اگر در ادبيات علمي دقت كنيم؛ واژه بوم بيشتر معناي محيط زيستي دارد؛ گفت: بيشتر متخصصان واژه ی اكولوژي را بوم شناسي ترجمه كردند؛ حتي اگر واژه بوم را بخواهيم معادل واژه كاميونيتي بگيريم به نظر م يرسد اين برگردان حاوي سوءبرداشت هايي است كه نياز است دقت بيشتري در انتخاب واژگان صورت گيرد.

مجتبی ترکارانی افزود: با توجه به اين موضوع من ترجيح مي دهم تا زماني كه تدقيق مفهومي و كار نظري خوبي صورت نگرفته؛ همان ترمها و عبارات جا افتاده مانند جماعت، اجتماع محلي و توسعه جماعت محور و يا اجتماع محور بجاي واژه هايي مانند بوم وتوسعه بوم آورد و بوم گرايي استفاده كنم.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه توجه ما به بوم يا اجتماع محلي را مي توان نوعي نگاه به درون ناميد كه در مقابل نگاه به بيرون قرار مي گيرد؛ اظهار کرد: در يك تقسيم بندي ساده براي رسيدن به توسعه دو نوع نگاه و نگرش به بيرون و ديگري نگاه به درون نسبت به جامعه وجود دارد.

وی بیان داشت: دیدگاه و نگرش به بیرون معتقد است كه ما بايد نگاه كنيم كه در دنياي بيرون از چه مدل ها و نظريه هايي براي تغيير جامعه استفاده شده و سعي كنيم براي تغيير و توسعه جامعه خود از آن ها استفاده كنيم و اين تقريباً همان چيزي است كه نظريات نوسازي مي گويند. ضرورت دارد ما نگاهمان را به درون برگردانيم

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان با بیان اینکه نگاه به درون معتقد است نگاه به بيرون و مدل هاي غربي توسعه و نسخه هاي جديدتر آن مانند جهاني شدن مشكلات و ناكامي هاي زيادي براي ما به ارمغان آورده و ما را نسبت به هويت و ميراث فرهنگي خود بيگانه كرده است؛ خاطرنشان کرد: از منظر این رویکرد ضرورت دارد ما نگاهمان را به درون جامعه بومی مان برگردانيم و با نگاه به جامعه خود و واقعيت هاي آن مدلي را بر مبناي خواست ها و ارزش هاي خود طراحي كنيم.

مجتبی ترکارانی افزود: در اين نوع نگاه ديدگاه ها و تجربيات، الگوهاي ديگران خيلي اهميتي ندارد و تنها بايد به واقعيت هاي جامعه بومي خود توجه كنيم؛ اين نوع نگاه تقريباً نزديك به ديدگاههایي است كه تحت عنوان نظريه وابستگي و جديداً تحت عنوان نظريات پسااستعماري و پسا توسعه اي مطرح شده است. این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: فصل مشترك همه اين ديدگاه ها با وجود نگرش متفاوت در بين آن ها، نوعي طرد الگوهاي بيروني وغربي و اصالت دادن به مدل هاي بومي و ملي مي باشد.

وی اظهار کرد: اگر اين نگرش هاي دسته دوم را تحت عنوان كلي بومي گرايانه نام گذاري كنيم؛ مي توان ادعا كرد در ايران قبل از انقلاب اين موضوع تحت عناوين مختلفي مانند بازگشت به خويشتن، غربزدگي شريعتي و جلال آل احمد و عناوين ديگري توسط شايگان و فرديد مطرح شده و بعد از انقلاب نيز تحت عنوان بازگشت به اسلام ناب و جامعه مدني اسلامي، توسط متفكران ديگري مطرح شده است.

لرستان نتوانسته خود را با تغييرات شتابناک هماهنگ كند

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان با بیان این پرسش که اگر ما بخواهيم در جامعه اي چون لرستان به توسعه دست پيدا كنيم؛ با توجه به وجود تجربيات تاريخي محلي و واقعيت هاي حاكم بر جهان جهاني شده به كدام نوع نگاه بيشتر نياز داريم و هر كدام از رويكردهاي بيرون و درون چه مشكلاتي را در بردارند و اين ديدگاه چه امكاناتي را در روبروي ما قرار مي دهد؛ تصریح کرد: بنده معتقد هستم كه اين دونوع نگاه به صورت ناب يافت نمي شوند و در عمل به صورت تركيبي وجود دارند؛ چيزي كه مورد توجه ما مي باشد رويكردي است كه نگاه به درون غلبه دارد و كم توجهي به بيرون مشاهده مي شود كه مي تواند حامل مشكلاتي براي توسعه ما باشد.

مجتبی ترکارانی گفت: نگاه به درون و به عبارتي بومي گرايي يك نوع ايدئولوژي است كه نوعي اصالت، ارزش و اهميت براي بومي، جامعه محلي و دانش بومی و راه حل هاي بومي قايل است و سعي مي كند راه حل ها و الگوهاي تغيير جامعه را تنهابا توجه به جامعه بومي تعيين كند و نسبت به تجربيات و مدل هاي ديگران بي توجه است و خود را استثنایی در ایران و حتی جهان مي داند.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه واقعيت اين است كه جوامع محلي به خصوص در جهان جهاني شده امروز نمي توانند خود را از جهان جدا تصور كنند و این جوامع فاقد توان و قدرت تولید علمی وسازمانی يك مدل بومي هستند؛ اظهار کرد: جامعه لرستان با توجه به تأخيري كه در فرايند توسعه داشته و نتوانسته خود را با تغييرات شتابناك ساختار ملي و جهاني هماهنگ كند؛ از اين جهت وضع بدتري دارد و بنابراين چنین انتظاراتی از چنين جامعه بومي واقع بينانه نيست.

وی خاطرنشان کرد: ما براي توسعه جامعه محلي مان به نوعي نگاه به بيرون همراه با درون نگري نيازمنديم؛ يعني ما بايد بتوانيم با استفاده از علم روز و زبان و منطق حاكم بر دنيا را بشناسيم و با استفاده از اين ابزارها و ديدگاه ها به شناخت مسايل محلي مان پرداخته و با توجه به منابع و امكانات و توانايي محلي اولويت هاي توسعه اي مان را مشخص كنيم؛ اين راه حل ها و مدلها گرچه متناسب با جامعه بومي طراحي مي شوند؛ ولي لزوماً از جامعه بومي استخراج نشده و مي توانند متعلق به جامعه ديگري هم باشند؛ به عبارتی نیاز نیست ما دوباره چرخ را ما اختراع کنیم!

غلبه تفكرات بومي گرايانه ما را منزوي تر می کند

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان با بیان اینکه همچنان كه مدل هاي توسعه اي خرد و كلان را در جامعه پياده مي كنيم؛ نمي توانيم در جهت معكوس با حركت ساختار جهاني حركت كرد؛ بیان داشت: مخالفت با روند جهاني شدن با احيا هويت هاي محلي و مقاومت در مقابل ما را به سمت انزواي بيشتر سوق خواهد داد.

مجتبی ترکارانی اظهار کرد: جامعه لرستان در طول قرن ها به خاطر شرايط خاص جغرافيايي، سياسي و فرهنگي يك جامعه منزوي و خودبسنده و بسته بوده كه امكان تعامل و ارتباط مناسب با بيرون را نداشته؛ بنابراين غلبه تفكرات بومي گرايانه مي تواند ما را منزوي تر می نمايد.

این مدرس دانشگاه افزود: به اين منظور ما با ترجمه زبان و فرهنگ محلي لرستان به يك زبان عام مشترك ملي و جهاني بهتر مي توانيم فرهنگ محلی مان را مطرح و حفظ كنيم تا اصرار كردن بر اصالت و ارزش هاي خاص و استثنايي آن فرهنگ؛ بنابراين رسالت ما در دنياي امروز بايد پيوند دادن فرهنگ محلي با سطوح ملي و جهاني و پيدا كردن يك زبان مشترك با جوامع ديگر باشد نه تاكيد بر ويزگي هاي تمايزبخش و استثنايي و خاصي كه ميتواند تفرقه افرين و تقابل زا باشد.

وی يكي ديگر از مشكلات بومي گرايان در جامعه لرستان را توجه بيش از حد به هويت هاي محلي اعم از قومي و خاص گرايانه وطايفه گرايی دانست و تصریح کرد: به نظر مي رسد گروهي از نخبگان جوامع لرنشين فعال كردن هويت قومي لرها را راه حلی براي توانمند كردن جامعه خود به منظورتغيير مي دانند؛ در حالي كه واقعيت اين است توجه به هويت محلي بدون توجه به سازگاري آن با هويت هاي ملي و جهاني در جامعه اي كه جريانهاي جهاني شدن به قول اپادوراي پيوندهاي مختلفي در سطح جهان ايجاد كرده؛ مي تواند مشكل ساز باشد.

لرستان در حال حركت به سمت جامعه اي متكثر

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان اظهار کرد: علاوه برآن افراد وگروه ها در دنياي امروز صاحب ابعاد متكثر هويتي شده اند و هویت خود را با ابعادی نظیر مصرف، فراغت، شغل ، سكونت ،تكنولوژي ،سبک زندگی و زبان تعریف می کنند.

مجتبی ترکارانی با بیان اینکه تقليل دادن همه این ابعاد هويتي مدرن به يك بعد و آن هم هویت قومی یا زبانی مي تواند به تكواره شدن هويت بيانجامد؛ بیان داشت: اين هويت هاي تكواره باعث گرایش به خشونت و فرقه گرايي خواهد شد؛ همان چيزي كه الان در خاورميانه و آفريقا و اروپا قابل مشاهده است. این استاد دانشگاه با بیان اینکه در لرستان نيز در سالهاي اخير به مدد توسعه نيم بند آن در حال حركت به سمت جامعه اي متكثر است و از اين رو نمي توان هويت ساكنانش را تنها به هويت قومي و محلي فروكاست؛ خاطرنشان کرد: به مدد پيشرفت هاي شغلي، حرفه اي و سبك زندگي و تكنولوژيكي هويت ها تغيير كرده اند و افراد خود را با معناهاي ديگري تعريف مي كنند.

وی افزود: تلاش در جهت القای يك نوع هويت، باعث تحميل همان چيزي در سطح محلي مي شود كه ما جهاني شدن را به يكسان سازي آن هويت بر تمام جهانيان متهم مي كنيم؛ بنابراين هويت يك تيغ دو لبه است كه در كاركردن با آن بايد به جنبه هاي مختلف مانند سازنده و غير سازنده آن توجه كرد و هويت هاي غير سازنده باعث ايجاد موانعي بر سر راه توسعه مي شوند.

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان تصریح کرد: در پايان اين نكته قابل ذكر است كه ما در عين حال كه نمي توانيم نگاهي تقدس آميز به مفاهيمي مانند بوم و بومي و جامعه محلي داشته باشيم؛ نبايد به تحقير فرهنگ بومي و محلي و سرزنش قربانياني كه خود قرباني هستند بپردازيم؛ بلكه با نقد بومي گرايي درخود و بسته راه را براي پيوند با سطوح بالاتر فراهم كنيم. زيرا تنها راه ناگريز ما پيدا كردن يك زبان مشترك ملي و جهاني مي باشد.

درآمد سرانه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از هم دورتر شده

عضو انجمن جامعه شناسی لرستان در ادامه ی این نشست گفت: توسعه را می توان تغییرات کمابیش برنامه ریزی شده ای تعریف کرد که قصد دارد شئون مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و... یک جامعه را به وضعیتی مطلوب نزدیک کند.

ابراهیم خدایی افزود: اولین نظریه ای که از سال های بعد از جنگ جهانی دوم بر این برنامه ریزی غالب شد و هنوز هم تا حدّ زیادی غلبه دارد؛ اندیشه نوسازی (مدرنیزاسیون) بود، نوسازی کشورها را به دو گروه توسعه یافته و در حال توسعه تقسیم کرد.

سردبیر پایگاه خبری لور با بیان اینکه کشورهای توسعه یافته گروه اندکی بودند که از نظر شاخص هایی مثل درآمد سرانه، تولیدات صنعتی، شهرنشینی و.. شرایط بهتری داشتند؛ اظهار کرد: فرض بنیادین نوسازی این بود که کشورهای در حال توسعه از تجربه موفق کشورهای توسعه یافته درس بگیرند و با دنباله روی از کشورهای توسعه یافته شکاف میان خودشان و این کشورها را پر کنند.

دانشجوی دکتری توسعه روستایی دانشگاه تهران با بیان اینکه بعد از چند دهه پیروی کشورهای در حال توسعه از الگوهای نوسازی، شکاف نه فقط کم نشد؛ بلکه اتفاقاً شرایط بدتر شد؛ بیان داشت: توسعه در کشورهای در حال توسعه دستاوردهایی در زمینه های مختلف داشت؛ اما مسأله اصلی آن شکاف میان توسعه یافته و در حال توسعه بود که نه فقط کم نمی شد؛ بلکه بیشتر شد و امروز به جایی رسیده است که درآمد سرانه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از هم دورتر شده؛ به طوری که تولیدات صنعتی نه فقط در کشورهای در حال توسعه بیشتر نشده؛ بلکه این کشورها بیش از پیش وابسته شده اند و همان صنایع سنتی خودشان را هم از دست داده اند.

وی خاطرنشان کرد: در توضیح عدم کامیابی نظریه نوسازی، دیدگاه های گوناگونی مطرح شده که بیشتر این دیدگاه ها موافق بودند که الگوی نوسازی متناسب با کشورهای در حال توسعه نبوده و با بسترهای گوناگون فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و.. این کشورها سازگار نیست.

دیوار مهربانی در سپیددشت، صحنه مشمئز کننده ای از جهانی انگاری

عضو انجمن جامعه شناسی لرستان اظهار کرد: نظریه های بعدی سعی کردند به جای تمرکز بر توسعه اشیاء فیزیکی، جاده ها و ساختمان ها بیشتر به «انسان» بپردازند، به جای قرّه شدن به «دانش رسمی» از «دانش بومی» هم غافل نشوند، به جای جستجوی مدام «قوانین جهان شمول» از نظریه های محلی برای مکان یا زمان خاص استفاده کنند، به مسایلی همچون محیط زیست، مشارکت مردمی و... هم توجه کنند.

ابراهیم خدایی با بیان اینکه منظور بنده از «بوم» همان Community است که همزمان به "محل" و "اجتماع" اشاره دارد و شامل "سرزمین و مردم" می شود، Community Development را نمی توانیم توسعه محلی ترجمه کنیم؛ تصریح کرد: این تعریف به اجتماع، مردم و فرهنگ هم اشاره دارد، نمی توانیم آن را توسعه اجتماعی هم ترجمه کنیم زیرا به وجهه محلی بودن اشاره ندارد و لذا پیشنهاد من این است که با معادل قرار دادن کمیونیتی و بوم آنر ا توسعه بوم آورد، یا بوم محور یا بوم مدار ترجمه کنیم.

سردبیر پایگاه خبری لور افزود:در «توسعه بوم آورد»، توسعه ای که محصول «بوم» یاهمان «کمیونیتی» است، اهمیت بسیار زیادی به «انسجام و نهادمندی» داده می شود و پیوندهای اجتماعی، سرمایه اجتماعی و اعتماد و امثال آن از لوازم ضروری توسعه است، زیرا این رویکرد، توسعه را «رقابتی میان بوم ها» می داند، در این رقابت هر بوم می کوشد «ظرفیت سازی» کند و سرمایه ها (ی انسانی، اقتصادی و...) را جذب کند و کمتر اجازه فرار سرمایه ها از بوم خودش را بدهد.

دانشجوی دکتری توسعه روستایی خاطرنشان کرد: رویکرد بوم محور در تلاش است نوسازی جهانی انگار، بی هویت، دولت سالار و فردگرای رایج در جامعه ما (که شاید ارتباطی با روح نظریه نوسازی هم نداشته باشند؛ بلکه نوسازی در جوامعی مثل ایران و لرستان چنین دستاوری داشته است نه در مهد خودش) را با تأکید بر سه اصل «محلّی نگری»، «اجتماع محوری» و «هویت طلبی» تعدیل کند.

عضو انجمن جامعه شناسی لرستان با اشاره به اینکه چندی پیش ایده ای تحت عنوان "دیوار مهربانی" مخصوصا به واسطه شبکه های مجازی گسترده شد و در بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک چنین دیوارهایی به راه افتاد، اظهار کرد: باور جهانی پشت این دیوارعمل خیر "کمک به هم نوع" بود، اما شیوه عملی این باور متناسب به شهرهای بزرگی بود که در آن ها غالبا غنی و فقیر همدیگر را نمی شناسند و ارتباطی با هم ندارند، ولی به خاطر این جهانی انگاری افراطی جامعه ما، حتی «سپیددشت» لرستان هم صاحب دیوار مهربانی شد، اما دیواری که بیش از آن که نمادی از مهربانی باشد صحنه مشمئز کننده ای از جهانی انگاری و تقلید را به تصویر می کشد.

توسعه، رقابت بوم هاست

ابراهیم خدایی با بیان این پرسش که در سپیددشت ما از قدیم مگر کمک به هم نوع نداشته ایم؛ تصریح کرد: در این شهر کوچک همه مردم هم را می شناسند، اگر فقیر یا ثروتمندی باشد فامیل یا همسایه بقیه مردم است، «کاسمسا» و نذری و کمک و دستگیری همیشه در این شهر بوده است، چه نیازی به دیوار مهربانی در این میان هست که حالا لباس های مندرس، پاره و کهنه را به آن بیاوزند و اسباب خنده و تأسف شوند؟

سردبیر پایگاه خبری لور بیان داشت: اگر نیک بنگریم آموزش و پرورش ما هم همین قدر مضحک است، در تمام برنامه های سال های تحصیل ما فقط یک درس جانبی و فرعی به اسم "جغرافیای استان" محلی نگر است، چرا ما از ادبیات، تاریخ و هنر بوم خود چیزی به دانش آموزان نمی آموزیم؟

دانشجوی دکتری توسعه روستایی تأکید کرد: برای این که فرماندار شهری لک نشین بتواند حوزه استحفاظی اش را خوب اداره کند باید انگلیسی بداند یا لکی؟ غالبا ما برای چنین مسئولیتی از اشخاص لیسانس و فوق لیسانس استفاده می کنیم که انگلیسی خوانده اند، اما حتی دو ساعت هم لکی نخوانده اند!

عضو انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: در جامعه ما توسعه را غالبا یا دولتی می بینند یا فردی! اما کارگزار اصلی توسعه اجتماعات و بوم ها هستند. در جامعه ما اجتماعات سنتی مثل طایفه و... از هم می پاشند و کارکرد توسعه ای نمی یابند؛ از این سو نهاد مدنی مدرن هم شکل نمی گیرد. توسعه مثل امتحان کنکور نیست که نمرات فردی باشد، توسعه رقابت بوم هاست.

هویت طلبی باعث می شود سرمایه ها کمتر کوچ کنند

ابراهیم خدایی با بیان اینکه توسعه در غرب هم هیچ وقت هویت گریز نبوده است، اما در اینجا ما بیشتربه کارکرد ویژه هویت برای توسعه و تقویت بوم خودمان نیاز داریم؛ بیان داشت: یک نفر فرانسوی شاید فرانسه را هم دوست نداشته باشد و بازهم در فرانسه بماند؛ زیرا امکانات مادی و رفاهی بالایی دارد، اما لرستان چطور می تواند مانع کوچ نخبگانش شود؟ یک راهش هویت است، اگر حسّ تعلق خاطر به بوم وجود داشته باشد یک جوان تحصیل کرده در سرزمین خودش با حقوق کمتری نسبت به بوم های دیگر احساس خوشبختی بیشتری می کند.

سردبیر پایگاه خبری لور، توسعه را رقابت بوم ها دانست و افزود: لازم است هر بوم مردمش را بسیج کند و با هر وسیله ای آن ها را به خود جذب کند، هویت طلبی باعث می شود سرمایه ها (مخصوصا سرمایه های انسانی) کمتر کوچ کنند و حتی اگر کوچ کنند باز هم به بوم خود خیر برسانند نه این که پشت سرشان را نگاه نکنند.

دانشجوی دکتری توسعه روستایی خاطرنشان کرد: به خاطر مسائلی همچون «بی اطلاعی برنامه ریزان، مدیران و مجریان از ویژگی های محلّی (نیازها، داشته ها)، از هم پاشیدگی و بحران نهادهای اجتماعی سنتی و شکل نگرفتن نهادهای مدنی مدرن و در نتیجه فقر سرمایه اجتماعی، فرار نخبگان و سرمایه ها و فقدان تعلق خاطر به بوم» که نقش زیادی سرگردانی توسعه در لرستان دارند و محصول «جهانی انگاری، دولت سالاری، فردگرایی و هویت گریزی» هستند، تصور می شود یک جنبش بوم گرا بتواند با تمرکز بر سه اصل «محلّی نگری»، «اجتماع محوری» و «هویت طلبی» شرایط بهتری برای دست یابی به توسعه در لرستان ایجاد کند.

در پايان این نشست، سخنرانان به پاسخ پرسش هاي حضار در این زمینه پرداختند.

منبع: آسوبان 27 تیر1395 (لرستان در حال حركت به سمت جامعه ای متكثر/ توسعه، رقابت بوم هاست)

• < قبلی
• بعدی >