نشست حلقه مطالعات مسائل اجتماعی زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران با تمرکز بر پژوهشی درباره «آسیب‌شناسی طرح تجمیع زنان سرپرست خانوار در مسکن مهر» دوشنبه ۲۶ آذرماه 1397 در سالن کنفرانس انجمن برگزار شد.

در این نشست، فاطمه دهخدایی، کارشناس ارشد حقوق و عضو حلقه زنان، به ضرورت تمرکز بر مسائل زنان تک‌ سرپرست خانواده، محمدعلی طالبی، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور و عضوحلقه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران، به بحث در مورد جزییات پژوهشی که در این‌باره صورت گرفته بود، پرداختند. همچنین سید قاسم محسنی، رئیس گروه مطالعه و توسعه حمایت‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور و معاون دکتر فریبا درخشان ‌نیا (مدیرکل امور زنان) نیز که به نمایندگی از وی در جلسه حاضر شده بود، به اقدامات بهزیستی در این‌باره اشاره کرد.

فاطمه دهخدایی گفت: ضرورت توجه به زنانی که تنها سرپرست خانواده هستند و جمعیت آنها رشد قابل توجهی را در چندین سال اخیر داشته است، مساله‌ای حائز اهمیت است. از جمله مهمترین چالش‌ها و مسائلی که این زنان با آن مواجه هستند، مسائل اقتصادی و مشکلات پیرامونی آن از جمله؛ بیکاری، مشاغل با دستمزد کم، تهیه مسکن و مسائلی این‌گونه هستند.از این رو، حمایت از این گروه از زنان، همانگونه که در برنامه‌های نهاد زنان سازمان ملل متحد نیز آمده است، امری ضروری است تا آنها نیز از حمایت‌های حقوق بشری، زندگی بدون تبعیض و بی‌عدالتی برخوردار شوند. زیرا زنانی که تنها سرپرست خانوار هستند، از جمله آسیب‌پذیرترین بخش کم‌درآمد جامعه بوده و تلاش برای افزایش توان اقتصادی آنان و حمایت همه‌جانبه برای تحقق حقوق انسانی آنها، بی‌شک لازم است.

دهخدایی افزود: با توجه به وجود تبعیض جنسیتی و شکاف جنسیتی حاکم در بیشتر زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی و به دلیل محدودیت‌های اجتماعی و عرفی که جامعه بر این زنان تحمیل می‌کند، آنها بیشتر با خطر فقر روبه‌رو هستند و می‌توان گفت زنان تک‌سرپرست خانوار و زنانی که به تنهایی زندگی می‌کنند، اغلب در جایگاه «فرودستِ فرودست اقتصادی» هستند که بایستی به نحوی سازمان‌یافته مورد حمایت همه ‌جانبه قانونی قرار گیرند. از طرف دیگر با توجه به طرح شدن مساله جهانی «زنانه شدن فقر» و رشد کمی جمعیت این گروه از زنان، مسائل و مشکلات آنها به ویژه مسائل مربوط به اشتغال و بیکاری، درحال تبدیل شدن به یک مساله اجتماعی عمومی است که باید تمام ابعاد آن مورد بررسی قرار گیرد و موانعی که برای دسترسی به منابع و فرصت‌های برابر با آنها مواجه هستند شناسایی و در راستای مدیریت و حل مشکلات آنها اقدام شود.

او سپس خاطر نشان کرد: زنان تنها سرپرست خانواده، اغلب بیشتر با خطر فقر روبه‌رو هستند چرا که اکثرا در بخش غیر رسمی بازار کار، اشتغال داشته و به جهت عدم مهارت و گاهی کم‌تجربگی و سواد کمتر، به مشاغلی با دستمزد کم می‌پردازند که این امر ضرورت توجه به مساله اشتغال این گروه زنان را دوچندان می‌کند. این مساله بر سایر بخش‌های زندگی آنان از جمله مسکن تاثیرگذار خواهد بود و امروز شاهد هستیم که زنان از جمله حاشیه‌نشینان اقتصادی هستند، با این تفاسیر، حمایت‌های همه جانبه از آنان در قالب طرح‌های سازمان‌یافته ضروری است.این جلسه به این موضوع اختصاص یافته و در ادامه به بررسی یکی از طرح‌های حمایتی از این زنان، در مسکن مهر خواهیم پرداخت.

در ادامه نشست محمدعلی طالبی با اشاره به پژوهشی که در این‌باره از سوی نیروی انتظامی خراسان جنوبی به انجام رسیده است، گفت: موضوع آسیب‌شناسی طرح تجمیع زنان سرپرست خانوار تحت حمایت سازمان‌های بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی(ره) در مسکن‌های مهرشهر بیرجند به‌عنوان طرح پژوهشی توسط دفتر تحقیقات کاربردی نیروی انتظامی خراسان جنوبی در سال ۹۷ اجرا شده است. در این طرح ضمن بررسی ۱۳۰نفر از زنان سرپرست خانوار در مهرشهر که بیش از ۸۰ درصد آنها تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) بودند نتایج ذیل به دست آمد که به گفته خود زنان هر دوی سازمان‌ها در کاهش آسیب‌های اجتماعی زنان موثر بودند. از آنجا که مسکن به‌عنوان یک نیاز اولیه برای زنان مطرح بوده است هیچ‌کدام از این زنان نگران برچسب خوردن و تجمیع در یک محله خاص نبودند. اکثراین زنان در بازه سنی ۴۰ تا ۵۰ سال قرار دارند و به لحاظ سواد سطح سواد از ابتدایی تا فوق دیپلم هستند. با توجه به رویکرد پیشگیرانه نیروی انتظامی این زنان اعلام کرده‌اند نیروی انتظامی در آسیب‌های اجتماعی مختلف نقش پیشگیرانه برای آنها داشته است.

این عضو حلقه زنان بیان کرد: مهرشهر بیرجند از محلات پرجمعیت و پر آسیب، با بافت جمعیتی متفاوت و تراکم جمعیتی بالا به خصوص در رده سنی جوانان است. مهرشهر در گذشته با عنوان دهل کوه و یکی از نقاط روستایی بود که در سال ۱۳۹۱ به شهر بیرجند الحاق شده است. در سال ۱۳۸۵ این منطقه جمعیتی برابر با ۶۹۶ نفر داشته است که این جمعیت در سال ۱۳۹۱ برابر با ۵۸۰۴ نفر و با نرخ رشد ۳۹/۱ بوده است. مهرشهر، هم اکنون از محلات شهر بیرجند محسوب می‌شود که در جهت شمال جغرافیایی و جنوب اقتصادی آن واقع شده است. این منطقه که قدمت چندانی ندارد، جمعیت قابل توجهی از اهالی بیرجند و همچنین مهاجران به شهر را در خود جای داده است. در میان جمعیت این منطقه، زنان سرپرست خانوار نیز ساکن هستند. طبق آمار، از این تعداد زنان ۱۶۰ نفر تحت حمایت سازمان بهزیستی و ۲۳۵ نفر نیز از حمایت کمیته امداد امام خمینی(ره) برخوردارند. البته زنان سرپرست خانوار دیگری که تحت حمایت سایر نهادهای خصوصی (مثل خیریه‌ها) و دولتی (مانند سازمان‌های بازنشستگی لشکری و کشوری و تامین اجتماعی) در این محل زندگی می‏کنند که آمار دقیقی از آنها در دست نیست. تجمیع این گروه‏ها به‌خصوص در بخش کمیته امداد امام خمینی(ره) در این محل عمدی و بر اساس تسهیل خرید زمین و مسکن مهر بوده است در حالی‌که زنان تحت پوشش بهزیستی غالباً یا به علت پایین بودن اجاره یا نرخ مسکن به این محله مهاجرت کرده و به‌صورت پراکنده زندگی می‏کنند.

او با بیان تعریفی از زنان سرپرست خانوار گفت: مقوله زنان سرپرست خانوار پدیده‏ای است که در آن یک زن بدون حضور یا حمایت یک مرد، سرپرستی خانوار را به عهده می‌گیرد و مسئولیت اداره اقتصادی خانواده و تصمیم‌گیری‌های عمده را بر عهده دارد. به عبارتی دیگر، طلاق، فوت، اعتیاد همسر، از کارافتادگی همسر، زندانی شدن همسر، رها شدن توسط مردان مهاجر یا بی‌مبالات، علل به وجود آورنده پدیده زنان سرپرست خانوار است. بر مبنای تعریف سازمان بهزیستی، زنان سرپرست خانوار، زنانی هستند که عهده‌دار تأمین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوار هستند.

این مدرس دانشگاه افزود: در حال حاضر تعداد قابل توجهی از زنان سرپرست خانوار در مهرشهر زندگی می‌کنند. محله‌ای که در گذشته به عنوان یک نقطه روستایی بود و امروز جزئی از شهر شده است. با وجود چالش‌های امنیتی شکل‌گیری یک محله نوپا، دلایل متعددی همچون وجود مسکن ارزان، وجود اقوام و آشنایان، تجمیع زنان سرپرست خانوار توسط ارگان‌ها و ... باعث شده است تا تعدادی از این زنان در منطقه مهرشهر سکنی گزینند. زنان سرپرست خانوار به‌عنوان یکی از اقشار مهم و البته آسیب‌پذیر و به‌عنوان جزیی از منابع انسانی هستند که در معرض آسیب‌های فراوانی هستند و در صورت عدم حمایت و توجه، خود نیز می‌توانند زمینه بروز مشکلات متعدد شوند. ماحصل حمایت و رسیدگی به این گروه، بهبود و تغییر مثبت زندگی‌شان، بهبود شاخص‌های توسعه انسانی و رفع مشکلاتشان خواهد بود. طبق تحلیل مسیر انجام شده برای فرضیه ارتباط نهادهای حمایتی با آسیب‌های اجتماعی و وضعیت اجتماعی زنان سرپرست خانوار ساکن در منطقه مهرشهر نتایج فرضیه این پژوهش نشان داد که نهادهای حمایتی می‌توانند در کاهش آسیب‌های اجتماعی و افزایش امنیت اجتماعی این افراد نقش داشته باشند. لذا هرچه نهادهای حمایتی دولتی و غیردولتی به وظایف خود بیشتر و بهتر عمل کنند وضعیت امنیت اجتماعی این زنان بهبود بخشیده خواهد شد و چالش‏های امنیتی محله در خصوص این افراد کمتر خواهد شد که این مستلزم همگرایی معاونت اجتماعی نیروی انتظامی با این نهادها و همگرایی بهتر در جهت انجام برنامه‌های ترکیبی برای این قشر خواهد بود.

طالبی در پایان سخنانش افزود: تنها در آسیب خودکشی با توجه به عرصه‌های پنهان آن، نقش کمرنگ‌تری برای نیروی انتطامی بیان شده است. از جمله پیشنهادات طرح می‌توان به همگرایی تمام دستگاه‌های اجرایی برای کاهش آسیب درمحلات جدید با توجه به بافت ناهمگون فرهنگی این محلات، که اقشار مختلف در کنار گروه‌های گوناگون مهاجران روستایی و شهری سکونت دارند، باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین آموزش مناسب برای خودباوری و تعامل بهتر اجتماعی در جامعه و آگاه‌سازی عمومی در جامعه برای برخورد آگاهانه سایر اهالی با این زنان است.

سخنران سوم این جلسه، سید قاسم محسنی بود. او گفت: حدود 220 هزار خانوار تحت پوشش بهزیستی هستند که برای آنان حمایت های خوبی انجام می‌دهیم اما این راه به ترکستان می رود. به این خانواده ها مستمری ماهیانه می دهیم و آذرماه 97 از 50 هزار تومان به 90 هزار تومان رسید. به خانوار یک نفره 150 هزارتومان تا 550 هزار تومان هزینه بلاعوض تعلق می‌گیرد تا بتوانیم آنها را از فقر مطلق بیرون بیاوریم. در کنار مستمری بحث تحصیل است که تمام دانش آموزان تحت پوشش را که 77 هزار دانش آموز است حمایت می کنیم. سعی می کنیم دانشجویان را نیز به سوی رشته های مورد نیاز بهزیستی بفرستیم و حمایت مضاعفی از رشته های همسو با بهزیستی و اشتغال زایی انجام می‌دهیم.

معاون مدیر کل امور زنان در خصوص اشتغال بیان کرد: در بحث اشتغال یکی از فعالیت ها با توجه به تجربیات چند ساله این است که به «شبه اشتغال» نپردازیم. هر سالی یک شعاری انتخاب می شد و برنامه ای از اشتغال انجام می شد. بهزیستی تنها مشاغلی را پوشش نمی دهد که تعاونی یا فراگیر باشد بلکه همه فرصت هایی را که برای اشتغال وجود دارد حمایت کرد است. از آنجا که مددجویان ما مهارت لازم را ندارند طرح آماده سازی شغلی را ایجاد کردیم. جامعه هدف ما به خصوص زنان سرپرست خانوار است که مهارت کافی را ندارند. بنابراین طرحی با عنوان آماده سازی شغلی را در چند استان به صورت پایلوت اجرا کردیم که آن را در صورت موفقیت گسترش می دهیم. برای شروع کسب و کار و دانش کسب و کار را به آنها آموزش داده می‌شود و تمرین کنند که با عنوان بوم کسب و کار که آنها براساس آن می آموزند چطور کار خود را شروع و ادامه دهند. آماده سازی شغلی بسیار مهم است و از حلقه های مفقوده این بحث است. اگر مددجو شاغل بود اما درآمد نداشت به او آموزش های لازم داده می شود.

این سخنران ادامه داد :پس از آموزش کارفرمایی، خوداشتغالی و تعاونی را مشخص می کنند و سرمایه ای در اختیار آنها قرار می گیرد و وام بلاعوض با توجه به فعالیت آنها در اختیارشان قرار می گیرد.اگر مددجویی نتواند از این فعالیت ها انجام دهد گروه های همیار برای آنها در نظر گرفته می شود که با دیگر زنان شروع به فعالیت اقتصادی می کند و زمانی که کار اقتصادی انجام دهند وام 30 میلیونی به آنها تعلق می گیرد. گروه های همیار می توانند تبدیل به تعاونی شوند که تسهیلات دیگری به آنها داده می شود. دوره های آموزشی برای مددکاران برگزار می شود که به صورت منطقه ای یا ویدئو کنفرانس برگزار می کنیم.

سید قاسم محسنی در خصوص طرح جدید این سازمان گفت: طرح دیگری که برای زنان سرپرست خانوار در 21 استان است "طرح تامین مالی خرد" است که سرمنشاء آن محمد یونس در بنگلادش و مالزی است که آنان را از فقر نجات داده و رویکرد بانکداری پیوندی است. از مشکلات مددجویان ما نداشتن وثیقه و ضامن است. الان بانک کشاورزی بدون وثیقه و ضامن، وام پرداخت می کند اما شرط گذاشته است که سرمایه اجتماعی جایگزین شود. مثلا 15 تا 25 زن یک محله با هم جمع شوند و پس انداز ماهیانه داشته باشند و به هم وام بدهند و وقتی توانستند به بانک کشاورزی ثابت کنند که این فعالیت را انجام می دهند، بانک به گروه ها سر می زند و ارزیابی می کند و براساس شاخص ها اگر تایید شوند وام می‌دهد. در حدود 50 هزار از زنان کم در آمد و خودسرپرست در حدود 100 میلیارد تومان بدون وثیقه و ضامن وام گرفته اند که 99.5 درصد افرادی که وام گرفته اند آن را برگردانده اند.

این سخنران گفت: درخصوص مسکن هم دفتر ما در سازمان بهزیستی، دبیرخانه ستاد مسکن ایجاد کردیم که برای معلولان و زنان سرپرست خانوار، بیش از 77 هزار مسکن تحویل خانواده ها شده است. در مسکن مهر در برخی از استان ها به صورت تجمیعی کار شده اما در حال حاضر سیاست سازمان این نیست که مسکن تجمیعی ایجاد کند. مسکن انبوه خاص و ویژه، مساله ساز است و نیروی انتظامی باید حاضر باشد وهدف سازمان بهزیستی این است که مسکن را پراکنده بسازد و بین واحدها باشد. در ساخت مسکن نیز از خیران مسکن ساز استفاده کردیم که برای مددجویان مسکن می سازند. در بحث مسکن همچنین ودیعه مسکن داریم که دولت ودیعه می دهد تا مساله مسکن آنها حل شود، اما تا سقف 6 میلیون تومان است که مقدار ناچیزی است و به حدود 1000 نفر کمک کردیم که بسیار ناچیز است. مشکل مسکن را هنوز داریم و خواهیم داشت. مسکن اجتماعی در دنیا مورد توجه قرار دارد. این یارانه در دنیا وجود دارد و در ایران هم وجود دارد که اصناف و انجمن ها در حال ساخت مسکن هستند؛ مثل فرهنگیان و ارتشی ها. اما بهترین حالت این است که از طریق اصناف و انجمن ها باشد که آسیب های ویژه زنان سرپرست خانوار وجود نداشته باشد.

سید قاسم محسنی گفت در پایان بحث خود اظهار کرد: از نظر جامعه شناسی باید این مورد مهم را مطرح کرد که چطور است که مردم کشورهای فرانسه و انگلیس اگر سرپرست خانواده دچار مشکل شود فقیر نمی شود، اما در ایران فقیر شده و استراتژی ما به سمت دیگری می رود؟ جواب این سوال این است که آخرین رویدادی که در فرانسه رخ داده افرادی به دلیل مشکلات شان به خیابان آمدند و اصناف به میان آمدند. در ایران آخرین صنفی که اعتراض کرد کامیون داران بودند، چقدر به اتحادیه کامیون داران آموزش دادند که اگر این مشکل را داشتید با چه روشی باید درباره آن صحبت کرد. در ایران نبود نظام تامین اجتماعی باعث فقر شده است. چرا این نظام در ایران پیاده نمی شود و دلیل آن نبود اتحادیه و صنف است. زنان سرپرست خانوار عمدتا در خانه های مردم کار می کنند یا شغل های دیگری دارند. مشاغل غیررسمی ایران را چرا نباید رسمی کرد و فقط اراده می‌خواهد. تکلیفی به استاندار می دهند که شغل غیررسمی نباید داشته باشد. این ظرفیت ها را داریم. با 30 نفر اتحادیه و صنف ایجاد می شود و می تواند بیمه افراد را تامین کند. دوم اینکه آموزش می بینند. دوره های آموزشی برگزار می کنند. یکی از چالش های مهم ما دراین بحث این است که مشاغل غیررسمی به رسمی تبدیل شود و اتحادیه و صنف داشته باشند.

 

 

 

 

• < قبلی
• بعدی >