تقلیل مسئولیت اجتماعی به امور خیریه، گاهی تبدیل به معامله بین قدرتها می‌شود

علی ربیعی با بیان اینکه « در شرایط امروز که حدود 30 درصد افراد جامعه دچار فقر شده‌اند، بیش از هر زمان دیگری مسئولیت اجتماعی فردی و گروهی اهمیت پیدا می‌کند»؛ گفت: هر فردی در هر جا و مسئولیتی که دارد یا حتی اگر منفعل است یا هر کسی که غیرمسئولانه در جایی قرار میگیرد؛ به آثار مثبت و زیانبار کنش خود توجه داشته باشد.

نشست علمی «بسط مفهومی و نظری مسئولیت‌های اجتماعی» عصر روز چهارشنبه 28 تیر به همت گروه مسئولیت اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد.

علی ربیعی مدیر گروه مسئولیت اجتماعی در آغاز نشست، با بیان اینکه شرایط جامعه امروز ایران به گونه‌ای است که بیش از هر دوره دیگری به گسترده شدن مفهوم مسئولیت اجتماعی به عنوان کنشی برای هر ایرانی، گروههای اجتماعی و سازمانها نیازمند است، گفت: هرچند مفهوم مسئولیت اجتماعی در ادبیات تولید شده، بیشتر معطوف به مسئولیت اجتماعی شرکتی است، اما هدف ما در گروه «مسئولیت اجتماعی انجمن جامعه‌شناسی» علاوه بر این موضوع، بسط مفهومی و ترویج مسئولیت اجتماعی در کلیت جامعه است.

ربیعی هدف اصلی این نشست را توسعه و ترویج گفتمان مسئولیت اجتماعی و تبیین ابعاد جامعه شناختی آن دانست و ادامه داد: هدف دیگر ما تولید دانش و مفهوم سازی آن و کمک به نظریه پردازی و مفهومی مسئولیت اجتماعی به طور عملی در دانشگاه‌ها و نهادهای آموزشی به عنوان نهادهای اجتماعی مسئول است، تا به این طریق هم در این حوزه‌ها نظریه پردازی و برنامه‌ریزی شود و هم تصحیح و جهت دهی به مفهوم مسئولیت اجتماعی که معتقدم در حال انحراف است، صورت گیرد. همچنین در آگاهی بخشی به جامعه و دانش فعالان و کسب و کارهای مسئولیت اجتماعی که امروزه تحت عنوان مسئولیت اجتماعی شرکتی از آن یاد می‌شود کمک کنیم.

رییس کارگروه مسئولیت اجتماعی انجمن جامعه‌شناسی ایران، افزود: در دوره‌ای قرار داریم که بر اثر تغییرات ارزشی، نوعی فردگرایی گسترش یافته و انسجام اجتماعی ضعیف شده است. از سوی دیگر، فقر هم گسترش یافته به نحوی که در گذشته‌ای که فقر به عنوان استثنأ شناخته می‌شد، برنامه ها و سیاستهای رفاهی می‌توانست تا حدودی کنترل کننده باشد، اما در شرایط کنونی فقر به یک قاعده تبدیل شده و در حدود ۳۰ درصد افراد جامعه در تله فقر گرفتار شده‌اند.به همین دلیل در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگری به مسئولیت اجتماعی فردی و گروهی در مقابل دیگران نیاز داریم.

به گزارش جهان مانا، این استاد دانشگاه ادامه داد: دربحث مسئولیت اجتماعی شرکتی نیز، این مفهوم در عمل، دچار انحراف کارکردی شده و در مواقعی به ابتذال هم نزدیک می‌شود. مسئولیت اجتماعی شرکتی در بخش دولتی و خصولتی، گاها به ابزار فشار نمایندگان و ذینفعان برای اعمال فشار به ناحق و در راستای منافع سیاسی تبدیل می شود. در قوانین دردست اقدام نیز، دولت به دنبال تدوین آیین نامه ای در این زمینه است و بیشتر قصد دارد نقاط ضعف خود را در حوزه های بهداشت،آموزش و حوزه های دیگر پوشش بدهد.‌مسئولیت اجتماعی امری داوطلبانه است و نه الزام و اجبار.

وزیر سابق کار و رفاه اجتماعی همچنین تصریح کرد: گاهی مفهومسئولیت اجتماعی شرکتی که امر درستی هم است، به ابزار فشار نمایندگان مجلس تبدیل می شود.

وی در ادامه سخنانش تصریح کرد: ما در گروه انجمن جامعه شناسی تلاش می‌کنیم در راستای تبیین و ترویج گفتمان مسئولیت اجتماعی سلسله نشست هایی را برگزار کنیم. هدف ما این است که دانشگاه ها در این زمینه فعالیت خود را بیشتر کنند که منجر به تولید دانش شود.

ربیعی خاطرنشان کرد: در شرایط کنونی شاهد نوعی انحراف در مسئولیت اجتماعی هستیم و به همین دلیل ما به دنبال این هستیم که از این انحراف جلوگیری کنیم و مفهوم مسئولیت اجتماعی را در مسیر صحیح جهت‌دهی کنیم.

علی ربیعی افزود: تعریف ساده من از مسئولیت اجتماعی این است که نه تنها شرکتها، بلکه هر نهاد، گروه و یا فردی که در هر جایگاهی قرار دارد بایدآثار مثبت و یا زیانبار اقدامات و کنش‌های خود را بر سایر افراد، جامعه و طبیعت سنجیده و بر آن اساس عمل کند؛ حتی عواقب عدم کنش مناسب و به موقع خود را نیز مورد توجه قرار دهد.

وی با بیان اینکه « متاسفانه شاهد بسیاری از این تصمیم‌های غیرمسئولانه هستیم که آثار زیانبار آن برای آیندگان به جا می‌ماند»، افزود: اویی که تصمیم به اخراج استاد دانشگاه می گیرد و اویی که تصمیم به تعطیلی نهادهای مدنی می گیرد، توجهی به مسئولیت اجتماعی خود ندارد و توجه نمی کند این نوع تصمیمات و اقدامات، چه آثار زیانباری بر جامعه و نسل های آینده می گذارد.

فاضلی: وظیفه حکومت تصویب قانون برای مسئولیت اجتماعی نیست

در ادامه نشستش، محمد فاضلی جامعه شناس با بیان اینکه وظیفه حکومت تصویب قانون برای مسئولیت اجتماعی نیست؛ هشدار داد که با تصویب قانون در حوزه مسئولیت اجتماعی، یک گردنه به گردنه بروکراتها برای آنکه بتوانند قانون را دور بزنند، اصافه خواهد شد.

محمد فاضلی گفت: مسئولیت اجتماعی شرکتی، خیریه نیست. این سوءتعبیر در ایران وجود دارد که سال هاست مسئولیت اجتماعی را مترادف با امور خیریه قلمداد می کنند. در چنین شرایطی شرکتی در یک منطقه محیط زیست را تخریب می کند، گازهای آلوده کننده وارد هوا می کند، در یک منطقه محیط زیستی جاده می سازد و مجموعه ای از تخریب های محیط زیستی و اجتماعی را انجام می دهد و در عین حال به عنوان امور خیریه مدرسه و درمانگاه می سازد. اتفاق جالبی که در این چرخه رخ می دهد این است که یک شرکت با گازهای آلوده به ریه های مردم منطقه آسیب می زند اما در همان منطقه به نام امور خیریه یک درمانگاه می سازد که مردم را مداوا کنند.این به نوعی تقلیل مسئولیت اجتماعی به امور خیریه است.

وی ادامه داد: این نوع نگاه بیشتر صدقه دادن به ازای سودی است که یک شرکت قرار است به دست بیاورد. بدون تردید نام این رویکرد مسئولیت اجتماعی نیست.یکی از رسالت های اصلی انجمن جامعه شناسی این است که این مسأله را روشن کند که شرکت هایی که قانون شکنی می کنند، منابع زیست محیطی را تخریب می کنند و در مقابل برخی اقدامات خیریه هم انجام می دهند در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی حرکت نمی کنند.

فاضلی افزود: مسئولیت اجتماعی شرکتی نمادی از سطح بالاتری از عقلانیت توسعه است. اولین وظیفه و مسئولیت اجتماعی شرکتها آن است که کارش را درسالت و وظیفه اش را درست انجام بدهد و پایداری اقتصادی داشته باشد. عمده شرکتهای ما پایداری اقتصادی ندارند و اگر رانت را ازآنها بگیرند، زمین می خورند. منظورم رانت غیرمولد است و گرنه رانت مولد در همه دنیا مورد حمایت است.

این جامعه شناس با بیان اینکه « مسئولیت اجتماعی هر شرکتی باید به بهبود همان کاری که انجام میدهد، کمک کند» ، افزود: هدف اصلی همه شرکت ها کسب سود است.با این وجود در این زمینه باید همه استانداردها وقوانین را رعایت کنند و با شفافیت و صداقت برنامه های خود را پیش ببرند.شرکت ها در راستای مسئولیت اجتماعی شرکتی می بایست به ازای منابعی که از جامعه استفاده می کنند به جامعه سود برسانند. از سوی دیگر باید کار خود را به بهترین شکل ممکن انجام بدهند.

فاضلی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به تلاش دولت و مجلس برای تصویب قانون در زمینه مسئولیت اجتماعی گفت: تصویب قانون مسئولیت اجتماعی با توجه به سیاست و اقتصاد امروز ایران ، گرفتن نفس بخش خصوصی است و به معنای مجوز دادن به بورکراتها است، یعنی نفس بخش خصوصی را بیشتر گرفتن است؛ یعنی فضا دادن به بیزینس‌من‌ها است. یعنی ایجاد مستمسک قانونی دادن به دست سیاست گذار، نماینده و شرکتهایی است که قوانین را زیر پا می گذارند.

وی افزود: وظیفه حکومت تصویب قانون برای مسئولیت اجتماعی نیست. زیرا با تصویب قانون در حوزه مسئولیت اجتماعی، یک گردنه به گردنه بروکراتها برای آنکه بتوانند قانون را دور بزنند، اصافه خواهد شد. وظیفه حکومت آن است که عوامل و موانع اثربخشی شرکتها را رفع کند و در عین حال به حاکمیت قانون کمک کند تا شرکت ها در کارآمدترین و اثربخش ترین وضعیتشان کار کنند.

این جامعه شناس در ادامه گفت: مرحوم میلسپو که اولین بار در دوره رضا شاه به ایران آمد، یک جمله مشهور دارد. او می گوید بروکراسی در ایران مثل جاده ای است که گردنه های متعددی دارد و پشت هر گردنه بروکراتها کمین کرده اند که مردم را بدرند. حالا من هم به عنوان یک دانشگاهی عنوان میکنم که با تصویب قانون مسئولیت اجتماعی، یک گردنه اصافه نکنید؛ یک گلوکاه ایجاد نکنید برای معامله کردن؛ چون مسئولیت اجتماعی شرکتی یک امر تشویقی است و نه تنبیهی.

اسدی: برای تحقق مسئولیت اجتماعی باید یک زمین بازی بدون دخالت دولت طراحی کرد

مشکات اسدی مشاور زنان و توانمندسازی اجتماعی و رییس سازمان فناوری اطلاعات در دولت قبل، دیگر سخنران این نشست گفت: در شرایط کنونی مفاهیمی مانند مسئولیت اجتماعی،کارآفرینی اجتماعی و توانمندسازی اجتماعی به جای هم استفاده می شوند.

وی افزود: به عنوان مثال برخی در حوزه کارآفرینی اجتماعی فعالیت می کنند اما عنوان می کنند در حال انجام مسئولیت های اجتماعی خود هستند.در چنین شرایطی خیریه ها نیز نام اقداماتی که انجام می دهند را مسئولیت اجتماعی می گذارند.به همین دلیل یکی از مهمترین اقداماتی که انجمن جامعه شناسی و دانشگاه ها باید انجام بدهند این است که این مفاهیم و کارکرد آن را از هم تفکیک کنند. در غیر این صورت این مفاهیم به اندازه ای به جای هم مورد استفاده قرار می گیرند که ماهیت خود را از دست می دهند.

وی ادامه داد: برای تحقق مسئولیت اجتماعی باید یک زمین بازی بدون دخالت دولت طراحی کرد که دارای بازیگرانی باشد که در مسیر تحقق مسئولیت اجتماعی حرکت کنند.هنگامی که زمین بازی مسئولیت اجتماعی را طراحی می کنید به معنای این است که بازیگران این عرصه را به رسمیت شناخته اید.بدون تردید پروژه مسئولیت اجتماعی یک پروژه مشارکتی است که باید به صورت گروهی به آن دست پیدا کرد.نکته دیگری که در این زمینه وجود این است که پس از طراحی زمین بازی برای مسئولیت اجتماعی مشارکت کنندگان نباید تنها شرکت ها باشند و بلکه تشکل ها،رسانه و افراد نیز باید مشارکت داشته باشند.در نتیجه پروژه مسئولیت اجتماعی یک زمین بازی مشترک بین بازیگران متنوعی است که با کارکردهای مختلف یک هدف مشترک را دنبال می کنند.

کردونی: متمرکز بودن مسئولیت اجتماعی فسادآور است

دبیر تدوین استاندارد مسئولیت اجتماعی نیز در بخشی دیگر از نشست بسط مفهومی مسئولیت اجتماعی با تاکید بر اینکه بنگاه های تجاری ملزم به ارائه گزارش پایداری شوند، گفت: نباید مسئولیت اجتماعی شرکتی بهانه ای برای فرار از مسئولیت های شرکت ها باشد.

روزبه کردونی، با اشاره به اینکه در حوزه کسب و کار و تجارت مسئولانه امروز مفاهیمی نظیرCorporate Responsivity ،human social responsibility ، corporate sustainable responsibility همراه و یا به جای مفهوم corporate social responsibility استفاده می شوند، اظهار داشت: مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی ( CSR) نباید مستمسک و بهانه ای برای شرکت ها و کسب و کارها باشد که مسئولیت های شرکتی اساسی خود را انجام ندهند.

وی در توضیح این مطلب گفت: اگر یک شرکت یا کسب و کار از مدیریت اقتصادی مجموعه خود ناتوان باشد، محیط زیست را آلوده و تخریب کند، فاضلاب و آب های آلوده تولید کند، حقوق کارگران و کارمندان خود را مطابق با اصول کارشایسته رعایت نکند و در کنار این موارد با هزینه کرد های نمایشی یا مثلا تیم داری، ادعای پایبندی به مسئولیت اجتماعی داشته باشد، به این معناست که مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی را به عنوان یک بهانه برای عدم ایفای مسئولیت های اساسی خود مورد سوء استفاده قرار داده است.

کردونی با تاکید بر اینکه منابع مسئولیت اجتماعی که توسط شرکت ها هزینه می شوند باید هدفمند، ضابطه مند و مطابق با اصول استاندارد این مفهوم و در کنار ایفای همه مسئولیت های اساسی شرکت ها از جمله حکمرانی خوب اقتصادی، توجه به محیط زیست، توجه به حقوق اساسی به کارمندان و مشتریان باشد، گفت: منابع مسئولیت اجتماعی نباید توسط توسط مدیران شرکت ها و بنگاه های اقتصادی به مثابه یک ابزار جهت مصونیت سیاسی و یا رانت دهی به ذی نفعان خاص برای تداوم حضور در مسند مدیریتی استفاده شود و البته نباید هم توسط دولت به عنوان منابعی که کمبودهای مالی را جبران می کند مدنظر باشد.

روزبه کردونی با دفاع از ضابطه مند کردن نحوه هزینه کرد منابع مسئولیت اجتماعی ضمن اشاره به تجربه هند گفت: در سال 2015 هزار و سیصد شرکت در هند که مشمول هزینه کرد منابع در حوزه مسئولیت اجتماعی بودند موظف به ارائه گزارش پایداری در شاخص های سی گانه تعیین شده در این حوزه شدند، لذا با توجه به تجارب جهانی در این حوزه می توان با مشارکت شرکت ها و بنگاه های تجاری ضمن تعیین شاخص های استاندارد در حوزه مسئولیت های شرکتی، الزام به گزارش دهی ادواری را برای این شرکت ها تعیین کرد.

رئیس سابق موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی در ادامه تصریح کرد: اینکه یک شرکت و کسب و کار هیچکدام از مسئولیت های شرکتی خود را انجام ندهد و سپس در برخی حوزه ها نظیر بهداشت یا آموزش برخی هزینه های ناچیز کند و با تامین منافع ذی نفعان خاص مدعی ایفای نقش مسئولیت اجتماعی خود شود و بدتر آنکه با پشتیبانی مالی از برخی همایش ها و رویدادها برای خودش گواهینامه و مدال شرکت برتر در مسئولیت اجتماعی را نیز بخرد، به ابتذال کشیدن مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی و مواجهه غیرمسئولانه با مفهومی است که هدف اصلی اش مسئولانه کردن کسب و کارها و تجارت است.

کردونی همچنین با انتقاد از برخی رویکردها در متمرکز کردن منابع مسئولیت اجتماعی شرکتی گفت: مسئولیت اجتماعی شرکتی یک مقوله اختیاری و اتفاقا غیرمتمرکز است که باید با توجه به نوع، مکان و خرد متوسط یا بزرگ بودن آن کسب و کار به صورت هدفمند هزینه شود و لذا متمرکز کردن آن فساد آور است.

 

• < قبلی