نشست علمی با عنوان « جامعه ­شناسی درمانی از منظر فوکو» به همت گروه جامعه ­شناسی درمانی انجمن جامعه شناسی ایران، روز چهارشنبه به تاریخ 1402/07/05 در ساعت 21 به صورت مجازی و بر بستر گو گل میت با حضور علاقمندان به این مبحث برگزار شد.

سخنران این نشست حمیرا کاظمی از اعضا گروه علمی جامعه ­شناسی درمانی با تمرکز بر اندیشه فوکو با استخراج چهار محور در جامعه ­شناسی درمانی به سخنرانی پرداخت. چهار محور سخنرانی عبارت هستند از 1- تعریف جامعه شناسی درمانی در پارادایم های جامعه ­شناسی / تعریف پرگمتیستی 2- وظایف جامعه شناس درمانی در پارادایم ­های جامعه شناسی / گونه پرگمتیستی 3- سطوح مطالعه در پارادایم ­های جامعه ­شناسی 4- درمان از منظر پارادایم های جامعه شناسی / گونه پرگمتیستی )

کاظمی با محور قرار دادن یکی از مفاهیم فوکو به این صورت سخنرانی خود را آغاز کرد: انسان همانند تصویر چهره ای بر روی شنها ساحل دریا محو خواهد شد. البته منظور فوکو نه محو فیزیکی بلکه محو روحی و روانی انسان است. فوکو میخواهد به ما بگوید که انسان به تدریج در دیس کورس‌ ها (گفتمان ‌ها) و ساختارهای جامعه انضباطی محو و ناپدید خواهد شد. به عبارت دیگر انسان کنش گر، دیگر سوژه نخواهد بود و جای خود را به ساختارها خواهد داد. فوکو به این ترتیب به طرزی رادیکال به مخالفت با این نظر برمیخیزند که گویا انسان مدرن به خاطر روشنگری، هرچه بیشتر به خود میآید و هرچه بیشتر از آزادی فردی بهره‌مند شود. فوکو بر این عقیده است که پیشرفتهای علم به هیچ وجه دنیای ما را به طور مستمر بهتر نخواهد کرد. هر چند انسان گام به دوران روشنگری گذاشت تا به کمک علم و نیروی تشخیص دهنده سوژه (انسان کنش گر) خود را از تمامی فشارهای طبیعت و مذهب‌ رهایی دهد ولی در پایان دانش وسیعی که به تدریج اندوخته بود موجب آن شد که درست خلاف این امر به وقوع بپیوندد. فوکو در اثر خود «جنون و جامعه» نشان میدهد که در قرون وسطی و در اوایل عصر جدید با انسانهایی که رفتاری مغایر با معیارهای اجتماعی داشتند، طی قرنها مدارا میکردند ولی چنین انسانهایی از سوی لشکری از دانشمندان، دیوانه به شمار میآمدند و به همین جهت آنها را به تیمارستان ها انتقال دادند و در آنجا بستری میکردند.

کاظمی ادامه داد فوکو در جنون و جامعه مینویسد که از همین موقع دیوانگی و جنون به بند کشید، و به اصطلاح اسارت جنون آغاز شد. فوکو در اثر معروف خود مراقبت و مجازات طرح جدیدی از معماری زندانها را از سوی جرمی بنتام حقوقدان و فیلسوف انگلیسی که به طور منطقی طراحی و ابداع شده بود را به شرح زیر تشریح میکند.

(سراسر بین): (دید همه ‌جانبه) نوعی معماری زندانها و نهادهای مشابهی است که در اواخر قرون هیجدهم طراحی شد تا مأموران بتوانند بدون آنکه دیده شوند زندانیان را تحت نظارت کامل خود داشته باشند، برای گسترش در بدنه جامعه مناسب است و میتواند به یک اصل کلی تبدیل شود. مهمترین مقولات فلسفه فوکو عبارتند از دیس کورس، دیس پوزیتیو، زیست قدرت، زیست سیاست، حکومت مداری، آرشیو، جامعه انضباطی و علاوه بر اینها سمینارها، سخنرانیها، مصاحبه ها و.... پیامدهای برای جامعه، قدرت دارند.

کاظمی گفت به عقیده فوکو گزاره کوچکترین واحد هر دیس کورس است. دیس کورس مجموعه ‌ای از گزاره‌هایی است که یک مفهوم مشخص را دربر میگیرد. فوکو میکوشد این موضوع را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد که چه چیزی در یک عصر یا در یک جامعه بیان و عمل میشود. او در واقع میخواهد به این موضوع پی ببرد که چه قواعد نظم‌ دهنده‌ ای به جامعه اعمال قدرت میکند. مقوله دیس کورس در فلسفه کاربرد زیادی دارد. میشل فوکو تغییر و تحول نظامهای تفکر (یعنی تحول سیستمهای فلسفی ای که به طور منطقی پی ریزی شده‌اند) و نقش قدرت را در این زمینه مورد بررسی قرار میدهد. به عقیده او دیس کورس پروسه مشخصی است که در آن حقایق تکامل مییابند. فوکو تحلیل دیس کورس را بررسی ساختارهای قدرت توصیف میکند. فوکو در تئوری خود در مورد دیس کورس و نظم دیس کورس به بررسی این موضوع میپردازد که دانش و معرفت چگونه در یک جامعه پدید میآید. او دانش و معرفت درباره جهان را از دیدگاه تاریخی مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد. فوکو مایل نیست به بررسی جهان بپردازد و به دانش عینی در مورد جهان دست یابد. بلکه او میخواهد بررسیهای را که سایر دانشمندان و پژوهشگران در مورد جهان به عمل آورده اند درک کند و مورد قضاوت قرار دهند.

در ادامه کاظمی گفت به عقیده فوکو (دیس کورس)، مجموعه ‌ای متشکل از گزاره‌هایی در مورد یک موضوع مشخص است بدون آنکه به نویسنده یا زمان و یا مکان پیدایش این گزاره ها توجه شود. این گزاره ها میتوانند شامل موارد ذیل شوند.

1- اظهارات معنی دار                  2- نشریات             3- جدولها و ...

براساس این گزاره ها، حقایقی در دیس کورس ها پدید میآیند و این حقایق نیز بر مبنای دانش کهن، دانش نوینی را بوجود میآورند. همه افراد جامعه نمیتوانند به این ‌دیس کورس ‌ها کاملاً دسترسی پیدا کنند ولی با وجود این دیس کورس ‌ها به تفکرات کل یک جامعه نظم میبخشد.

دیس کورس‌ ها به کمک «قدرت تفسیر کننده خود» موفق به این کار میشوند. غالباً این قدرت تفسیر کننده خود را تحت تأثیر قرار داده و او را وادار میکند که خود را با معیارهای اجتماعی تطبیق دهد. این خود تفسیر کننده خود را در نهادها، کلینیکهای، آزمایشگاهها و... و در قوانین و مقررات آشکار میکند.

مقوله دیس پوزیتیو: این مقوله یکی از مفاهیم کلیدی فلسفه فوکو است. دیس پوزیتیو به چه معنا است؟ این واژه از کلمه پوزیتیو و پیشوند دیس تشکیل شده. در علم پوزیتیو به معنای قابل تشخیص و قابل تعیین است و پیشوند دیس به معنای نفی کردن و مجزا کردن است. بنابراین در مقوله دیس پوزیتیو: 1- هم معنای تشخیص دادن 2- و هم معنای نفی / جدا کردن نهفته است.

دیس ­پوزیتیو اصطلاحی است که در ارتش فرانسه و در رابطه با عملیات تهاجمی و توافقی مورد استفاده قرار میگیرد. و عبارت از تدارکات مادی است که راه را بر روی یک عملیات استراتژیک میگشاید. دیس پوزیتیو در ارتش فرانسه چنین تعریف میشود: مجموعه‌ ای از وسایل و تجهیزات گوناگونی است که در عملیات نظامی به کار گرفته میشود. در ارتش فرانسه بین دیس پوزیتیو و عملیات تهاجمی و دیس‌ پوزیتیو عملیات تدافعی تفاوت قایل میشوند. مثلاً دیس پوزیتیو عملیات تهاجمی برنامه تصویب شده ‌ای است برای هماهنگی عملیات تهاجمی واحدهای پیاده نظام، زره پوش، توپخانه و... بنابراین دیس ‌پوزیتیو عملیات تهاجمی تعیین میکند که باید در یک حمله نظامی به موقع و چگونه و کجا عملیاتی صورت بگیرد و میشوند دیس به این موضوع تأکید دارد که از اجرای چه اقداماتی باید اکیدا خودداری کرد. مثلاً هیچ یک از یگانهای ارتش حق ندارند به تنهایی آنقدر پیشروی کنند که از یگانهای دیگر دور شوند. و از حمایت آنها محروم شوند. فوکو هم به همین شکل اصطلاح دیس ‌پوزیتیو را در مفهوم اجتماعی و جامعه‌ شناسی بکار میبرد. به عقیده فوکو دیس ‌پوزیتیو مجموعه ‌ای متشکل از عناصری است که برای اداره یک جامعه لازم است. این عناصر عبارتند از: دیس کورس ‌ها، نهادها، شیوه‌ معماری نهادها و مؤسسات تصمیماتی که قواعد را مقرر میکنند، قوانین، اقدامات اجرایی، گزاره های علمی، تعالیم و آموزه ‌های فلسفی ـ اخلاقی و یا بشردوستانه.

در پایان تنهایی افزود که باید از بیان مبانی نظری اندیشمندان در این سلسله نشستهای فاصله گرفت و بر حول چهار محور مد نظر حرکت کرد. به طور مثال باید از منظر فوکو نگاه کرد که مساله امروز چیست؟ کجا این مساله تولید شده است باید مساله را تحدید کرد و پس از پیدا کردن مساله به دنبال این باشد که یک موضوع در کدام شرایط تبدیل به مساله شده است.

مقرر شد یک نشست دیگر در رابطه با فوکو برگزار شود.

نشست در ساعت 22:37 پایان یافت

 

• < قبلی
• بعدی >