آیا رؤیاها و آرزوهای این جنبش مُحقق خواهد شد؟

آنچه که مطالعه‌ی تاریخِجنبش‌ها و انقلاب‌ها نشان می‌دهد و در مطالعات جامعه‌شناسان نیز آمده است،تقریباًهیچ وقت نتیجهو ثمره‌ی انقلاب‌ها و جنبش‌های بزرگ آن چیزی نشد که انقلابیون و جنبشگران تصوّر می‌کردند یا در رؤیاها و آرزوهای خود تخیّل می‌نمودند و فکر می‌کردند به آن مطالبات خواهند رسید و آنها را هدف خود قرار داده بودند. کافی است ما در کشور خودمان رؤیاها و آرزوها و مطالباتِدو انقلاب مشروطه و انقلاب ۵۷ را در ذهن مرور کنیم و اندکی آنها را با نتیجه‌ی پایانی که این انقلاب‌ها به دست آوردند،مقایسه کنیم. در هر دو انقلاب خیلی زود پدیده‌ی تجدید نظرطلبی و اظهار پشیمانی آغاز شد و در زمان خود پشیمان‌ها بیشتر از پیروان ارتدکسی انقلابها بودند. آیا تاکنون از خود پرسیده‌اید چرا؟
در واقع آنچه که از مطالعات و تأملات جامعه‌شناختی برمی‌آید،نتیجه‌ و پیامد عملی جنبش‌ها و انقلاب‌ها،همواره ترکیبی از تصوّرات و رؤیاها و آرزوها و مطالباتِجنبشگران و انقلابیون زمانه،به علاوه‌ی نقش و اثر نیروهای پنهانِمادی و غیرمادی اعم از سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و تاریخی بوده است. حتی به روشنی باید گفت؛ غالباًنقش و اثر عوامل و نیروهای پنهان تاریخی ـ اجتماعی به مراتب بیشتر از نقش و اثر رؤیاها و آرزوهای انقلابیون و جنبشگران بوده است. به عنوان مثال به این مطلب توجه کنیم؛ آیا اجتماعات ایرانی و انسانِایرانیِزمانِانقلاب مشروطه که به تازگی نقد سنّت و تاریخ خود را آغاز کرده بودند،می‌توانستند استقرار «حکومتِقانون» و «پارلمان» را آغاز کنند؟ یا مساوات و برابری میان انسان‌ها اعم از مسلمان و غیرمسلمان یا زن و مرد را در زمانه‌ی انقلاب مشروطه ممکن کنند؟ دیدیم که نشد،و رؤیاها و آرزوها و مطالبات مشروطه‌خواهان توسط نیروها و عوامل پنهان و آشکاری که در اجتماعات و گروه‌ها و هویتِانسانِایرانی مکنون بودند،پس زده شدند و وضعیت دیگری را پیش آوردند که اصلاًمطلوب نبود و یک بار دیگر باید در آنها اندیشید.
به دیگر سخن همواره نیروها و عوامل مادی و غیرمادی و ذهنی که به صورت پنهان و آشکار،در زمینه و زمانه زیست می‌کنند،لزوماً «اثرِوضعی» و «نقشِپنهان» خود را بر جای می‌گذارند و همه‌ی وقایع و تولیدات و کنش‌های جامعه و مردمانِزمانه را تنظیم می‌کنند. مثلاًگاهی آنها را سرکوب و حذف می‌کنند،گاهی آنها را تقویت و گسترش می‌دهند،گاهی آنها را تغییر شکل و محتوا می‌دهند و به صورت دیگری ظاهر می‌کنند. در هر دوره‌‌ای نیز این نیروها و عوامل مادی و غیرمادی،در سیاست و دین و فرهنگ و زبان و گفتمان و بازار و خانواده و اقوام زیست می‌کنند و نادانسته و پنهانی،همه یا اغلب کنش‌ها و گفتارها و انتخاب‌های مردمانِزمانه را تنظیم و کنترل می‌کنند و به آنها جهت و معنا می‌دهند.
خب حالا پرسش این است؛ در جنبش سراسری کنونی چه اتفاقاتی در حال رخ دادن هستند؟
در این جنبش نیز این نیروها و عوامل مادی و غیرمادی که در سیاست و دین و فرهنگ و زبان و گفتمان و بازار و خانواده و اقوام ایرانی پنهان‌اند،بیکار ننشسته‌اند و دارند اثرِوضعی و نقش پنهان و آشکار خود را بر جای می‌گذارند.
اما آنچه که می‌ماند این است که رؤیاها و آرزوها و مطالباتِجنبش کنونی چه مقدار با شرایط و اوضاع زمینه و زمانه همسو و سازگارند؟ یا چه میزان اینها با شرایط و اوضاع زمینه و زمانه ناهمسو و معارض‌اند؟ هر چه قدر این همسویی و سازگاری بیشتر باشد،امکان تحقق رؤیاها و آرزوها و مطالبات جنبش نیز بیشتر خواهد بود،و برعکس هر چه قدر این دو فضا با همدیگر ناهمسو و معارض باشند،امکان تحقق رؤیاها و آرزوها و مطالبات جنبشگران و انقلابیون اندک خواهد بود و مثل جنبش‌ها و انقلاب‌هایِپیشین،نتایج و آثار نامطلوب دیگری ظهور خواهند کرد و بلافاصله تجدید نظرطلبی و پشیمانی آغاز خواهد شد.
اما آنچه که امروزه،ما از «تکوینِتاریخ معاصر ایران» و از « تکوینِتجدد ایرانی» اطلاع داریم،به شکل کلی می‌توان گفت؛ در جنبش کنونی همسوییِمیان رؤیاها و آرزوها و مطالباتِجنبش از یکسو و از سوی دیگر نیروها و عوامل مادی و غیرمادی تاریخی ـ اجتماعی ایران،از هر دو انقلاب پیشینْبیشتر است و این امر اُمیدی ایجاد می‌کند که آینده نیز بدون این امید گشوده نخواهد شد.

تلگرام جامعه ایرانی:
@RahimMohamadi

• < قبلی
• بعدی >