اولین نشست مشترک گروه جامعه شناسی خانواده و کارگروه زنان و مناسبات خانواده انجمن جامعه شناسی ایران (سومین نشست کارگروه) در تاریخ 24 مهر 1391 از ساعت ۱۵ الی ۱۷ با عنوان «تفردگرایی در روند تطوری آن در نهاد خانواده با محوریت زنان» در سالن اجتماعات انجمن برگزار شد.
در این نشست دکتر باقر ساروخانی با بررسی روند جامعه سازی در میان بشر گفت: مرز تمایز انسان و دیگر موجودات، اندیشه و فکر است. انسان ذاتاً موجودی ارتباطی است و گرایش به جمع دارد. این تعریف از یونان باستان وجود دارد و دلیل به وجود آمدن جامعه، همین گرایش انسان است.
ساروخانی با اشاره به اینکه جمع، مولد فرهنگ است ادامه داد: اولین فرآورده جمع کوچک بشری که شکل گرفته است، فرهنگ است که مجموعه ای از ارزش‌ها، هنجارها و قواعد زندگی است. به نسبتی که فرهنگ قوی‌تر می‌شود، ابعاد فردیت انسان گرفته می‌شود و انسان فرهنگی که فرهنگ، فردیت او را از او گرفته است، اتم اجتماع و کوچک‌ترین واحد آن است. در نتیجه انسان از بدو تولد، فردیت خود را کاهش می‌دهد.
استاد تمامِ جامعه‌شناسی دانشگاه تهران با بررسی نقش فرهنگ در ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها، درباره دخالت فرهنگ در ازدواج گفت: فرهنگی که زاده جامعه است آنقدر بسط پیدا می‌کند تا جایی که در تمام ارکان زندگی از جمله ازدواج وارد می‌شود و ازدواج‌های خاصی تولید می‌شود. ازدواجی که از روی غریزه محض یا از روی قلب بوده است، از بین می‌رود و به عنوان مثال در یک جامعه نژاد پرست، ازدواج یک سفید پوست با یک سیاه پوست منع می‌شود. گاهی با ابزار قانونی این منع انجام می‌شود و گاهی با ابزار عرفی، چرا که فرهنگ چنین اقتضا می‌کند.
وی سپس اذعان داشت: در باروری نیز چنین است. در جامعه‌ای مثل چین، این گونه نیست که مهر مادری از بین رفته باشد. مادر دوست دارد فرزند دیگری هم داشته باشد؛ اما فرهنگ می‌گوید بیش از یک بچه نمی‌توانی داشته باشی. در جامعه دیگری بعد از چهار سال که فرزندی به دنیا نیامده باشد، ازدواج به طور قانونی خود به خود باطل می‌شود؛ چرا که هدف ازدواج به وقوع نپوسته است.
ساروخانی درباره از بین رفتن فردیت توسط فرهنگ اضافه کرد: حال می‌بینیم که نه تنها انسان فرهنگی بلکه ازدواج فرهنگی نیز تولید شده است و آرام آرام غول بزرگی به نام فرهنگ تولیده شده که فردیت را از بین می‌برد. به عنوان مثال خون بس تولید می‌شود که نشانه ای است از بین بردن فردیت برای مصلحت اجتماعی.
وی افزود: در اعتراض به این فردیت از دست رفته، مکتب اگزیستانسیالیسم به وجود آمد که جمله معروف آن این بود: "سعی کن خودت باشی نه تقلید کم رنگی از دیگران." همچنین آنارشیم در راستای از بین بردن قاعده‌های اجتماعی به وجود آمد. در عصر کشاورزی، بالاترین سلطه فرهنگ مشاهده شده است و اکنون در عصر پست مدرن، جامعه صنعتی با اومانیسم در حال پررنگ کردن فردیت فراموش شده است.
ساروخانی درباره فردیت در دنیای امروز عنوان کرد: اکنون آرام آرام فردیت به درون خانواده‌ها بازگشته است. در حالی که کارکردگراها نگران تولد فردیت و از بین رفتن کارکردهای خانواده هستند. در خانواده فردگرا، قدرت مددکاری و حمایتی خانواده از بین می رود و شیرازه خانواده از هم می‌پاشد و سرمایه اجتماعی به صفر می‌رسد. یک خانواده متفرد دارای افراد منفک است که ابعاد مقدس و پایای خانواده را از بین می‌برد. خانواده فردگرا، خانواده مطلوب ما نیست.
ساروخانی راه حل‌هایی درباره از بین بردن متفرد شدن خانواده‌ها ارائه کرد و گفت: بهتر است در فیلم‌ها و سریال‌ها به جای نشان دادن دعوا به عنوان چاشنی جذب مخاطب، به انسانیت بپردازند و هم بستگی عاطفی و پیامدهایش را پوشش دهند. همچنین باید گفتمان‌های تازه ای برای خانواده جدید که در حال گذار است، طراحی شود.
این بخش از نشست مشترک گروه جامعه‌شناسی خانواده و کارگروه زنان و مناسبات خانواده انجمن جامعه شناسی ایران با پرسش و پاسخ حاضرین به پایان رسید.
"جنسیت وزندگی روز مره" عنوان سخنرانی دکتر مهدی لبیبی در بخش دوم نشست سوم کارگروه زنان و مناسبات خانواده انجمن جامعه‌شناسی ایران بود. دکتر لبیبی که خود مترجم کتابی با همین عنوان است، سخنرانی خود را به معرفی نویسنده کتاب جنسیت و زندگی روزمره و محتوای فصول مختلف آن اختصاص داد. نویسنده کتاب خانم ماری هولمز بوده و دکتر ناصر فکوهی مقدمه‌ای برای ترجمه این اثر به زبان فارسی نوشته و در سال 1389 توسط نشر افکار منتشر شده است.
دکتر لبیبی گفت: جنسیت و زندگی روزمره نوشته ماری هولمز برای نخستین بار در سال 2009 توسط انتشارات راتلیج منتشر شد. در این کتاب اطلاعات مفیدی در مورد تحول مفهوم جنسیت در طول زمان ارائه شده و مثال‌های گوناگونی از زندگی واقعی برای درک موضوعات مرتبط با آن ارائه گردیده است.
لبیبی سپس به معرفی نویسنده کتاب خانم ماری هولمز پرداخت و گفت: او دکترای خود را در رشته جامعه‌شناسی از دانشگاه اوکلند اخذ کرد و هم اکنون به عنوان استاد در دانشگاه فلیندرز استرالیا تدریس می‌کند. در سال 2004 چند مقاله از او در ژورنال‌های معتبر علمی منتشر گردید که مباحث زیادی را در پی داشت. در سال 2006 او در مقاله «عشق با دوری زنده می‌ماند» تصویر جالبی از روابط عاطفی و احساسی انسان‌ها ارائه نمود و در سال 2007 به موضوع اصلی مورد علاقه‌اش یعنی جنسیت پرداخت و آن را در «کتاب جنسیت چیست؟ » منتشر ساخت.
دکتر محمدمهدی لبیبی، در بخشی از مقدمه خود بر این کتاب نوشته است: «ماری هولمز در این کتاب سعی می‌کند نقش مهم فرهنگ را در شکل‌گیری روابط اجتماعی و به ویژه تفاوت‌های رفتاری انسان‌ها نشان دهد. او با ارایه مطالعه‌ای تطبیقی این تفاوت‌ها را ریشه‌یابی کرده و سعی در نشان دادن ریشه‌های تاریخی آنها دارد. هولمز بر آن است تا نشان دهد، تصور ما از مفاهیم خاص در طی گذشت زمان دچار تحول می‌شود. لذا باید بپذیریم در زمان حاضر با باورها و اعتقاداتی سروکار داریم که شاید در گذشته وضعیتی دیگر داشت. او با تاکید بر نقش رسانه‌های جمعی نشان می‌دهد که در دنیای غرب رسانه‌های جمعی و به ویژه تلویزیون، سینما و اینترنت بر رفتار زنان و مردان تاثیر گذاشته‌اند و با ارایه الگوهایی خاص آنها را در جهت تطبیق با ایده‌آل‌های رفتاری خود ترغیب و تشویق می‌کنند».
نگرش هولمز انتقادی خوش‌بینانه است. او معتقد است نظام پدرسالاری خصوصی اینک به شکلی عمومی درآمده و زنان در عرصه‌های اجتماعی حضور فعالی پیدا کرده‌اند که در کشور ایران نیز شاهد این تحولات بزرگ هستیم. اینک بیش از نیمی از فضای دانشگاه‌ها را دانشجویان دختر اشغال می‌کنند و زنان به مقام‌ها و پست‌های مملکتی و سیاسی والایی دست‌یافته‌اند.
دکتر لبیبی در بخش دیگری از مقدمه کتاب می‌نویسد: «هولمز بر نقش پوشش و لباس در دنیای کنونی ما تاکید زیادی دارد، او نیز مانند بوردیو این مساله را در قالب تمایز می‌نگرد و تحلیلی از روابط بین طبقات در این زمینه ارایه می‌دهد. در اینجا آنچه که "اشتور" درباره اهمیت این موضوع بیان می‌کند، قابل تامل است. "اشتور" معتقد است هدف عمده نمایش‌هایی که در آنها لباس‌های زنانه در معرض دید گذاشته می‌شود، با هدف کسب منافع اقتصادی است و از آنجا که مشتریان اصلی این نمایش‌ها، افراد طبقه مرفه جامعه هستند، طراحی لباس‌ها با اعتباری که نام آنها یا نام تجاری حک شده بر روی لباس‌هایشان دارد، ارزش کالای عرضه شده را بالا می‌برد. هولمز می‌گوید که بسیاری از این لباس‌ها شاید در اصل تفاوت چندانی با لباس‌های معمولی عرضه شده در فروشگاه‌های عادی شهر نداشته باشند«."هولمز" در آینده جنسیت، بدنبال آینده تیره و تاریک از انسان‌ها نیست، بلکه او معتقد است عواملی نظیر؛ پیشرفت‌های علمی و فن‌آوری همان‌طور که بر تمامی جنبه‌های زندگی انسان موثر واقع شده‌اند، موضوعی مانند جنسیت را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهند.
دکتر لبیبی فصول کتاب را به شرح ذیل برشمرد:
شروع مباحث این کتاب از این نقطه آغاز می‌شود که هر جامعه‌ای چگونه میان مردان و زنان تمایز قائل می‌شود و آنها را از زوایای گوناگون می‌نگرد. جنسیت، نشان‌دهنده تمایزاتی است که توسط نظام اجتماعی و ارزش‌های حاکم بر آن ساخته می‌شود و به این صورت مفاهیمی مانند زن بودن یا مردن بودن معنا پیدا می‌کند.
برای رسیدن به اهداف این رساله باید شش فصل اصلی این نوشتار را مطالعه کنیم. بخش نخست با عنوان «مرد بودن و زن بودن تنها تفاوت جسمی» به شش بخش تقسیم شده است و درباره مباحثی نظیر؛ سابقه مردن و زن بودن، نگرش انتقادی و ساختار اجتماعی بدن‌ها، مسایل مهمی را مطرح کرده است.
بخش دوم نوشتار «یادگیری جنسیت و رفتار مطابق با آن در زندگی روزمره» شامل هفت فصل است که از جمله فصول آن می‌توان به سابقه رفتار جنسیتی، مدل‌های مردانه و زنانه، مقایسه طبقات اجتماعی با یکدیگر اشاره کرد.
بخش سوم نیز به مباحث «روابط جنسیتی در زندگی روزمره» با فصولی مانند زنان خشن، تغییر خشونت در روابط جنسیتی و خشونت خانگی پرداخته و بخش چهارم با عنوان «مقاومت در برابر جنسیت در زندگی روزمره» بحث و گفت‌و‌گوهایی نظیر مقاومت در برابر کلیشه‌های جنسیتی، مقایسه مخالفت‌ها و اعتراضات، فردگرایی و مخالفت‌ها را انجام داده است.
کتاب با این سوالات به پایان می‌رسد که آینده جنسیت در دنیایی که شاهد تحولات بزرگی در زمینه‌های علمی و اجتماعی هستیم، چگونه خواهد بود؟ وضعیت مردان و زنان از نظر ایفای نقش‌های اجتماعی به کدام سمت سوق خواهد یافت؟
فهرست مطالب کتاب به شرح ذیل است:
درباره کتاب
نگاهی تازه به زندگی روزمره
مقدمه مترجم
مقدمه ویراستار
تشکر و سپاس
مقدمه
زبان جنسیتی و زندگی روزمره
نگرش جامعه‌شناسی و جنسیت
تاریخ، جنسیت و زندگی روزمره
رهیافت تطبیقی جنسیت
نگرش انتقادی
ترتیب کتاب
1- مرد بودن و زن بودن تنها تفاوت جسمی
تفاوت‌های جسمی زنان و مردان
سابقه مرد و زن بودن
مقایسه دیدگاه‌های مختلف درباره جنس و جنسیت
گوناگونی جنسیتی در فرهنگ‌ها
نگرش انتقادی
ساختار اجتماعی بدن‌ها
خلاصه
2-یادگیری جنسبت و رفتار مطابق با آن در زندگی روزمره
مقدمه
سابقه رفتار جنسیتی
مدل‌های مردانه و زنانه
مقایسه طبقات یکدیگر: یادگیری به شیوه‌های متفاوت
ارزیابی انتقادی
اجتماعی‌شدن جنسیت: یادگیری
کنش متقابل نمادین
جودیت باتلر
خلاصه
3- روابط جنسیتی در زندگی روزمره
مقدمه
سابقه روابط جنسیتی
از پدرسالاری خصوصی تا پدرسالاری عمومی
همه مسائل شخصی به‌نوعی سیاسی هستند
مقایسه مناسبات قراردادی و غیرقراردادی
خشونت خانگی یا خانوادگی
زبان خشن
تغییر خشونت در روابط جنسیتی
خلاصه
4-مقاومت در برابر جنسیت در زندگی روزمره
مقدمه
مقاومت در برابر جنسیت در زندگی روزمره
نخستین موج فمنیسم
موج دوم فمنیسم
مقایسه مخالفت‌ها و اعتراضات
ارزیابی انتقادی مخالفت‌ها و اعتراض‌ها
سنجش موفقیت‌ها
فردگرایی و مخالف‌ها
خلاصه
5-آینده جنسیت
مقدمه
تاریخ آیندگان
تصورات علمی درباره آینده جنسیت
نگرش انتقادی نسبت به آینده: دوره انسان‌های ماشینی، از بین رفتن یا عقلانی شدن؟
آینده تخریب شده
سنت‌زدایی؟ یا بازاندیشی سنت‌های جنسیتی؟
جهانی‌شدن، تغییرات آب و هوایی و ماهیت جنسیت
خلاصه
6- جمع‌بندی: جنسبت، زندگی روزمره و از دست‌دادن هویت جنسی
تاریخ جنسبت: درس گرفتن از گذشته
رهیافت تطبیقی جنسیت
تفکر انتقادی
نمایه
*توضیح: از آنجا که در طول جلسه پرسش‌ها و نکات بسیار روشنگری از سوی حاضران در جلسه که همگی از پژوهشگران فرهیخته و دانشجویان علاقه مند به حوزه‌های مطالعاتی زنان و خانواده بوده‌اند مطرح و توسط سخنرانان نشست، دکتر شکربیگی (مدیر کارگروه) و یا سایر حاضرین مورد بحث واقع شده و همه این فرازهای برجسته در گزارش نشست انعکاس نیافته است، علاقه مندان می‌توانند فایل صوتی نشست را از دفتر انجمن جامعه‌شناسی دریافت و مورد تامل بیشتر قرار دهند.
- توضیحات
- زیر مجموعه: گزارش نشست ها
- دسته: گزارش نشست گروه جامعه‌شناسی خانواده
- آخرین به روز رسانی در 02 اسفند 1394