گروه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران به مناسبت روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان، روز دوشنبه ۲۲ آذر ماه سال ۱۴۰۰ برنامه لایو در صفحه اینستاگرام خود برگزار کرد. عنوان این جلسه لایو، «معرفی و نقد رمان همجا و مسئله‌شناسی چند زنی در ایران» بود. این برنامه با حضور دکتر شهلا اعزازی، جامعه‌شناس، عضو هیأت علمی و استاد دانشگاه، معصومه نیکوئی‌تبار، نویسنده کتاب و دکتر فاطمه موسوی، جامعه‌شناس و عضو گروه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد.
ابتدا مجری برنامه، دکتر فاطمه موسوی معرفی کوتاهی از نویسنده کتاب ارائه کرد. معصومه نیکوئی‌تبار متولد ۱۳۵۹، دارای لیسانس مددکاری اجتماعی و ارشد جمعیت‌شناسی از دانشگاه علامه طباطبائی است. کتاب اولش به نام «لیلی که بود» که موضوع آن آزار جنسی کودکان و زنان است، سال ۱۳۹۸ توسط نشر خاموش و کتاب دوم «همجا» با نشر مروارید سال ۱۴۰۰ منتشر شده‌است.
دکتر موسوی سپس از خانم نیکوئی‌تبار دعوت کرد در مورد نوشتن رمان و انتخاب موضوع (چند زنی) صحبت کند.
معصومه نیکوئی‌تبار به زمینه آشنائی بیست ساله با جنوب استان فارس و منطقه لامرد که «سبک زندگی چند زنی» در آن وجود دارد اشاره کرد و در عین حال درباره علاقه خود به نوشتن که سبب خلق این اثر شد توضیحاتی بیان کرد.
نویسنده اضافه کرد: «همجا» در برخی از مناطق جنوبی ایران به معنای «هوو» است و بار معنایی گویا و کاملی دارد. دوام زندگی زناشوئی و فرم زندگی خاص این منطقه باعث شده است، در ظاهر این طور به نظر برسد که این زنان نسبت به این مسئله بی‌تفاوت هستند و با این سبک زندگی کنار آمده‌اند اما با ارتباط بیشتر و دقت در احوالات این زنان متوجه شدم، رنجیده خاطر، دلشکسته، افسرده و ناامید هستند. در عین حال مسئله طلاق بسیار ناخوشایند و غیرقابل قبول است و زنانی که مایل به طلاق باشند، توانائی مدیریت مالی و اقتصادی ادامه زندگی‌شان را ندارند و ناچار این زندگی را تحمل می‌کنند.
نیکوئی‌تبار ادامه داد: تلاش کردم با گفتگو با زنان متعددی که این تجربه را داشتند، به درک دقیق‌تری از ابعاد مسئله و احساس آن‌ها برسم و با دقت در عینیت موقعیت و شرایط این زنان سعی کردم ذهنیتی بسازم در فرم رمان که گویای وضعیت آن‌ها و همچنین برای خواننده باورپذیر باشد.
سپس دکتر موسوی، عضو گروه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی با اشاره به تعداد محدود تحقیقات انجام شده در مورد چند همسری در مقایسه با موضوعات مشابه در حوزه خانواده و زنان، از دکتر شهلا اعزازی دعوت کرد در این مورد توضیحات بیشتری ارائه کند.
دکتر اعزازی، عضو هیأت علمی و استاد دانشگاه علامه طباطبائی، با تأیید این مسئله به اهمیت تحقیقات، کتابها و رمان‌هائی که به این موضوع پرداخته‌اند، اشاره کرد و از رمان «همجا» و توانائی نویسنده در پرداخت مسئله، تقدیر کرد. وی تأکید کرد: جا داشت در کتاب، ابعاد بیشتری از این مسئله و نوع روابط حاکم بر این خانواده، شکافته و بیان می‌شد.
او همچنین از رمان «شوهر آهو خانم» به عنوان کتاب دیگری که در مورد این مسئله نوشته شده است نام برد. مدیر سابق گروه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی با تأکید بر عدم پذیرش بی توجهی به این مسئله و ضرورت پرداختن به آن افزود: شاید یکی از دلایل تحقیقات کم در این مورد، رواج سبک زندگی مدرن، به ویژه در شهرها و ایجاد این ذهنیت باشد که چندهمسری بسیار کم و پنهان است اما متأسفانه در عمل این‌طور نیست و همچون موضوعات دیگر اجتماعی نیازمند توجه، پیگیری و بررسی است.
دکتر موسوی، جامعه‌شناس و مجری برنامه با بیان نکاتی چون کودک همسری، روابط خاص مادرشوهر و عروس و ابعاد حقوقی، اقتصادی و اجتماعی پنهان در لایه‌های مختلف کتاب و موضوعات طرح شده در این رمان، «همجا»، خواستار توضیحات تکمیلی و تحلیل‌های جامعه‌شناختی دکتر شهلا اعزازی شد.
دکتر اعزازی، جامعه‌شناس و نویسنده کتابها و مقالات متعدد در حوزه خانواده و زنان، «همجا» را نمایشگر زندگی در جامعه‌ای پیشا صنعتی دانست که در عین حال وجوهی از زندگی مدرن هم در آن دیده می‌شود؛ مثلا دختر همین خانواده به دانشگاه می‌رود و با پدرش و این سبک زندگی مخالف است. همانطور که در گذشته دلایل اقتصادی، فرزندآوری بیشتر و تأمین نیروی کار در کنار دلایل احساسی و کامجویانه سبب وجود چندهمسری بودند، در این کتاب هم به نوعی این مسائل و زمینه‌ها دیده می‌شوند. همسر اول (نساء)، به دلیل معلم بودن و درآمدزائی زن دوم و توانائی او برای تأمین بخشی از کمبودهای مالی خانواده، ناچار به کنار آمدن با او می‌شود. به‌علاوه نکته مهم و قابل توجه دیگر، تفاوت کارکرد ازدواج مدرن در جامعه ایران است. برخلاف تعریف ازدواج مدرن (بر اساس تعریفی که پارسونز ارائه می‌کند) که خیانت در آن جائی ندارد و زن و مرد نسبت به هم وفادار هستند، اما متأسفانه در جامعه ما به دلیل مناسبات خاص مردسالاری، چندهمسری جزء اختیارات مرد و برای تأمین آرامش و رضایت او تعریف شده است و سال‌های اخیر برخلاف تفکر غالب در جامعه ایران، برای رواج آن تبلیغاتی هم صورت می‌گیرد.
نیکوئی‌تبار، نویسنده کتاب در ادامه ابعاد مختلف این سبک زندگی را بیان کرد و به مسائلی چون؛ مشکلات طلاق در این خانواده‌ها و ترس از رفتن مردها، عدم پذیرش شکایت زن اول از همسرش و ترس از قضاوت شدن توسط جامعه و ضرورت حفظ شرایط موجود به هر قیمتی اشاره کرد. بیان درهم تندیدگی مسائل مختلفی چون کودک همسری، عدم اشتغال و استقلال مالی زنان، عدم حمایت قانونی و اجتماعی از این زنان، نقش‌های جنسیتی خاص (به ویژه اهمیت و جایگاه نقش همسری و مادری) و هنجارهای نابربری که دست به دست هم داده‌اند که وجود «همجا» در این منطقه سبکی پذیرفته شده باشد.
دکتر اعزازی، استاد جامعه‌شناسی، با بیان مؤلفه‌های قدرت و میزان دسترسی به آن‌ها به عنوان عامل مهم در تصمیم سازی‌های فردی و اجتماعی، به ارائه توضیحات بیشتری در این‌باره پرداخت و اضافه کرد: «قدرت ساختاری» که خود شامل قانون، فرهنگ، آداب و رسوم و نگرش‌های جنسیتی است، در کنار «قدرت فردی» که می‌تواند میزان تحصیلات، درآمد، شغل، زیبائی، وجود فرزندان و میزان حمایت آن‌ها باشد، در مسئله چندهمسری نقش مهم و تأثیرگذاری دارند. معمولاً مردان در این معادلات قدرت، دست بالاتری دارند و زنان هم به هر میزان که برخورداری بیشتری از قدرت داشته باشند، می‌توانند شکل خانواده و سبک زندگی خود را انتخاب کنند. همچنین برای جواب پرسش در مورد دختران جوان و بعضاً تحصیل کرده به عنوان همسر دوم و چرائی انتخاب مرد زن دار برای زندگی مشترک، باید در دل همین مناسبات قدرت و فشارهای اجتماعی، پاسخ را جستجو کنیم.
دکتر اعزازی مدیر سابق گروه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران، در پاسخ به پرسش مخاطبان برنامه در مورد راهکارهای عملی عدم رواج چندهمسری در جامعه به ضرورت وجود حمایت قانونی در این مورد اشاره کرد و خاطر نشان نمود: چندهمسری نوعی خشونت روانی و خانوادگی است و برای حفظ سلامت زوجین و فرزندان در خانواده باید این سبک زندگی محدود شود. طبق تحقیقات انجام شده که در روزنامه‌ها منتشر می‌شود حدود چهل درصد خانواده‌ها با مسئله خیانت زوجین درگیر هستند. متأسفانه رواج این پدیده، خیانت همسران را در اشکال مختلف (صیغه و غیر از آن) در خانواده نهادینه می‌کند و پایه‌های زندگی مشترک و وفاداری خانوادگی را متزلزل می‌کند.
در پایان، دکتر فاطمه موسوی، جمع بندی کاملی از مباحث طرح‌شده در برنامه ارائه کرد.
- توضیحات
- زیر مجموعه: گزارش نشست ها
- دسته: گزارش نشست جامعه‌شناسی زنان و جنسیت (مطالعات زنان)
- آخرین به روز رسانی در 09 دی 1400