جمع خوانی کتاب فعالیتی است که چند سالی است در شهرهای مختلف ایران انجام می‌شود. افرادی با علائق و زمینه‌های متنوع، کتابی را انتخاب می‌کنند و در جمع خود در باره کتاب بحث می‌کنند. "ازتا" باشگاه کتابخوانی است که فعالیت آن جمع‌خوانی کتاب است و سال‌هاست که در این حوزه فعالیت می‌کند. فریبا اقدامی و سیاوش پیریایی پس از تجربیاتی که در مدارس داشتند، این باشگاه را تاسیس کردند تا محلی باشد برای افراد علاقه‌مند به کتابخوانی. افرادی در سنین متفاوت با زمینه‌های تحصیلی متنوع و مشاغل متفاوت گروهی را شکل می‌دهند و بر اساس علاقه‌مندهای‌شان زمینه‌هایی مثل رمان، شعر، تاریخ، فلسفه و غیره را انتخاب می‌کنند و با کمک یک تسهیل‌گر به جمع‌خوانی می‌پردازند. در تاریخ 1402/03/16 طی جلسه‌ای گروه جامعه‌شناسی مردم‌مدار انجمن جامعه‌شناسی با موسسان این باشگاه دیداری داشت و پیشنهاد کرد گروهی با هدف مطالعه کتاب‌های جامعه‌شناسی تشکیل شود که با استقبال "ازتا" مواجه شد.

در جلسات گروه جامعه‌شناسی مردم‌مدار برای آغاز سه کتاب انتخاب شد: "فرزندان سانچز"، "ده پرسش اساسی در جامعه‌شناسی" و "دعوت به جامعه‌شناسی". برای معرفی و دعوت افراد به این جمع متنی تهیه شد و در سایت باشگاه کتاب‌خوانی ازتا قرار گرفت که به شرح زیر است:

"گروه تازه‌ی باشگاه ازتا با همکاری گروه جامعه‌شناسی مردم‌مدار

گروه رواق

کار جامعه‌شناسان در یک جمله کلی این است: شناخت جامعه. اما این کار را چگونه انجام می‌دهند؟ جامعه‌شناسان وقتی با پدیده‌های اجتماعی مثل مهاجرت، خودکشی، شورش‌ها، مُد، جراحی‌های زیبایی، رشد شهرها مواجه می‌شوند، آنها را علامت چیزی دیگر می‌گیرند که شاید در اولین نگاه به چشم نیاید؛ درست مثل پزشکی که وقتی تب یک بیمار را مشاهده می‌کند، آن را نشانه‌ی عملکرد بدن می‌گیرد؛ مثلاً وقتی میل به مهاجرت افزایش می‌یابد برای جامعه‌شناسان یک نشانه است: افق آینده برای بخشی از مردم تیره و تار شده است. جامعه‌شناسان این علامت‌ها را محصول روابط بین انسان‌ها می‌دانند.

همه ما در زندگی با گرفتاری‌ها و یا مسائل شخصی متعددی مواجهیم ولی جامعه‌شناسان به ما می‌گویند که این مشکلات در جایی دیگر یعنی در روابط اجتماعی ریشه دارد، حتی شخصی‌ترین احساسات ما هم ریشه‌های اجتماعی دارد؛ مثلاً تصور ما از زیبایی همیشه به یک شکل نیست. چیزی که دیروز زیبا بوده، امروز زیبا نیست؛ برای نمونه به عکس‌های زنان و مردان قاجاری نگاه کنید و از خود سوال کنید چرا احساس شما متفاوت با احساس آدم‌های آن روزگار است.

در طول این دوره با مفهومی آشنا می‌شویم که ابزار کار جامعه‌شناسان است: «تخیلِ جامعه‌شناسانه». بعضی از کتاب‌های جامعه‌شناسی را با هم می‌خوانیم تا دریابیم جامعه‌شناسان با چه عینکی به دنیای اطراف خود نگاه می‌کنند و چگونه می‌بینند.

ما گروه رواق را با کتاب «فرزندان سانچز» شروع می‌کنیم. سانچز و فرزندانش در این کتاب قصه زندگی خود را می‌گویند. این کتاب مثل یک رمان است، قصه می‌گوید و مثل یک کتاب جامعه‌شناسی ست چون سرگذشت فردی آدم‌ها را تحلیل می‌کند به ما نشان می‌دهد چگونه زندگی و سرگذشت شخصی مردم را اتفاقات کلانی رقم می‌زند، بی آن که مردم خود بدانند چرا سرنوشت‌شان چنین شده است.

در کتاب دوم «ده پرسش از دیدگاه جامعه‌شناسی» به سراغ پرسش‌های جامعه‌شناسان می‌رویم: چرا مردم نابرابرند؟ جامعه چگونه پدید می‌آید؟ چرا به عقاید خود اعتقاد داریم؟ و ...

این کتاب به ما یاد می‌دهد چگونه سوال‌های جامعه‌شناسانه طرح کنیم و چگونه به پاسخ آن نزدیک شویم. نویسنده در طول کتاب این نکته را برای ما جا می‌اندازد که برای یک سوال واحد چندین پاسخ وجود دارد و به ما یاد می‌دهد که چگونه این پاسخ‌ها را ارزیابی کنیم.

این دوره با همکاری انجمن جامعه‌شناسی ایران، گروه جامعه‌شناسی مردم‌مدار برگزار می‌شود و یک هدف اصلی را دنبال می‌کند: بر رواق جامعه‌شناسی بایستیم و با تخیل جامعه‌شناسانه پرتویی بر زندگی فردی و اجتماعی خود بیافکنیم."

به این ترتیب، گروه رواق شکل گرفت و از شهریور جلسات کتاب‌خوانی با کتاب فرزندان سانچز آغاز شد.

جلسات گروه رواق سه‌شنبه‌های هر هفته در محل باشگاه کتابخوانی ازتا برگزار می‌شود. نخستین جلسه گروه رواق ۱۴ شهریور ۱۴۰۲ برگزار شد. تا اواسط خرداد ماه سال ۱۴۰۳ سی و هشت جلسه گروه رواق با حضور ۱۵ الی ۲۰ نفر از علاقه‌مندان به حوزه جامعه‌شناسی در گروه‌های سنی و جنسی متفاوت برگزار شده است. این جلسات گاهی با حضور مهمانانی چون دکتر سید حسین سراج‌زاده، دکتر بیدا میرحسینی، دکتر احمد شکرچی و دکتر مهدی سلیمانیه نیز همراه بوده است.

کتاب فرزندان سانچز نوشته اسکار لوئیس ترجمه شده توسط حشمت کامرانی اولین کتاب از مجموعه کتاب‌هایی است که در گروه رواق خوانده شده است. در این کتاب شرکت‌کنندگان به یاری تسهیل‌گر، در باره کتاب بحث کردند و ضمن آن با مفاهیمی که برای تحلیل آن لازم است، آشنا شدند.

دومین کتاب خوانده و بررسی شده در گروه رواق، کتاب ده‌ پرسش از دیدگاه جامعه‌شناسی نوشته جوئل شارون و ترجمه منوچهر صبوری است. سومین کتاب مطالعه شده در گروه رواق کتاب دعوت به جامعه‌شناسی نوشته پیتر برگر با ترجمه رضا فاضل بود.

در خلال جمع‌خوانی متن‌ها، داستان کوتاه و قطعات موسیقی و فیلمی که با موضوع کتاب‌ها تناسب دارد، به عنوان منابع تکمیلی معرفی شده است. برای نمونه، داستان کوتاه قطار، به آن‌ها بگو مرا نکشند، معصوم اول، کلاه کلمنتیس، قطعه موسیقی آینه، قطعه موسیقی Serenade و غیره معرفی شده است. این منابع تکمیلی در کنار منبع اصلی به جهت درک عمیق‌تر و همه‌جانبه‌تر موضوع مورد بحث پیشنهاد می‌شوند. علاقه‌مندان در مورد این منابع تکمیلی در جلسات اصلی گروه و پس از آن -در گفت ‌وگوهای دوستانه- صحبت می‌کنند.

در پایان دوره اول، گروه رواق صفحاتی از کتاب جامعه‌شناسی گیدنز و فصل‌هایی از کتاب جهان رها شده نوشته آنتونی گیدنز را درباره ریسک، سنت و مدرنیته مطالعه کردند. به این ترتیب، دوره اول که آشنایی با مفاهیم اصلی و شیوه‌های نگرش جامعه‌شناسان به جهان اجتماعی بود به پایان رسید. در دوره جدید که آشنایی کلی با تحلیل‌های فرهنگی و دیدگاه‌های جامعه‌شناسان شناخته شده است، کتاب فرهنگ و زندگی روزمره از دیوید اینگلیس مطالعه می‌شود.

روش جمع‌خوانی مورد استفاده در گروه رواق به این صورت است که تسهیل‌گر در پایان هر جلسه صفحاتی از کتاب اصلی مورد مطالعه گروه را مشخص کرده و یا منبع تکمیلی جهت مطالعه و یا تماشا معرفی می‌کند. در مدت زمان یک هفته بین جلسات گروه، اعضا این متون را مطالعه می‌کنند و در روز جلسه هر یک از افراد نظرات خود را در خصوص متن مطالعه شده بیان می‌کنند.

یک نکته مهم که در جمع‌خوانی کتاب مورد تاکید است، تفاوت آن با کلاس درس است. در واقع، وظیفه تسهیل‌گر آموزش نیست بلکه اداره جلسه به شیوه‌ای که همه اعضاء فرصت کنند در باره کتاب و پیوند آن با زندگی و دغدغه‌های اصلی خود صحبت کنند. در این جلسات، دیدگاه‌های متفاوت و متضادی مطرح می‌شود و گفتگو پایه اصلی جلسات را تشکیل می‌دهد. از این رو، وظیفه تسهیل‌گر این است این کار را تسهیل کند و در عین حال، در جایی که لازم است توضیحاتی برای رفع ابهامات و روشن کردن مضامین کتاب ارائه کند.

در واقع تسهیل‌گر در سخنرانی نمی‌کند و در نقش معلم و یا راوی وارد نمی‌شود بلکه با مهارت‌های تسهیل‌گرانه اعم از یخ‌شکنی اولیه اعضا، صبر، دقت نظر، گوش‌دادن فعال و... سعی در هدایت اعضا به سمت راه رسیدن به نتیجه است. در تمامی گروه‌های باشگاه ازتا سعی شده تسهیل‌گر نقشی به دور از معلم و راوی داشته باشد. تسهیل‌گر می‌بایست در وهله اول اعضای گروه را به درستی در کنار یکدیگر جمع کند و در نتیجه گفت‌ وگو و جمع‌خوانی را به خوبی پیش ببرد. تسهیل‌گر با ایجاد رابطه صمیمی و پرهیز از هر نوع رابطه سلسله مراتبی تلاش می‌کند پیوند بین اعضای گروه را تقویت کند و آنان را به موضوعات مورد مطالعه -در اینجا جامعه‌شناسی- علاقه مند سازد.

در مسیر جمع‌خوانی گروه رواق چالش‌ها و موانعی وجود دارد. اول آن که کسانی که در گروه‌های کتابخوانی شرکت می‌کنند رشته‌ها و تخصص‌های گوناگونی دارند و لزوما تحصیلات آنها در زمینه علوم اجتماعی نیست. برای آن که این افراد به زبان و درک مشترکی از مباحث جامعه‌شناسی برسند، زمان لازم دارد و در نتیجه، ممکن است در مراحل اولیه کار به کندی پیش برود. از طرفی، افرادی که در این جلسات شرکت می‌کنند، دغدغه‌ها و پرسش‌هایی دارند که به زندگی فردی یا جمعی آنها مربوط می‌شود. در حالی که پدیده‌های اجتماعی لایه‌های مختلف دارند و پیچیدگی آنها نیازمند تامل در ابعاد گوناگون است و پاسخ صریح و فوری برای آنها وجود ندارد. خوشبختانه خواندن متون جامعه‌شناختی چنین ویژگی‌هایی را به افراد گروه منتقل کرده است و با شیوه طرح مسئله جامعه‌شناسان آشنا شد‌ه‌اند. در این خصوص تسهیل‌گر گروه با بیان نکاتی سعی کرده تا راه رسیدن به پاسخ‌ها را به آنان نشان داده و از آنان دعوت کردند تا با مطالعه جامعه‌شناسی گامی به سوی کشف این معماها بردارند.

از دیگر چالش‌های پیش روی گروه رواق سختی مطالعه متون جامعه‌شناسی برای ‌افرادی است که فضای مطالعه آنان از جامعه‌شناسی دور بوده است. در واقع متنی ساده و روان از جامعه‌شناسیِ ایرانی برای غیر جامعه‌شناسان وجود ندارد. بنا به تجربه‌ی اعضای گروه رواق، این چالش در هنگام مطالعه کتاب فرزندان سانچز کمتر بود اما هنگام مطالعه کتاب دوم (ده‌پرسش از دیدگاه جامعه‌شناسی) و کتاب سوم (دعوت به جامعه‌شناسی) نمود بیشتری یافت. این دو کتاب از متون مبانی و ابتدایی این رشته است اما به نظر می‌رسد برای غیر جامعه‌شناسان تا اندازه‌ای مبهم و سخت است. اعضای گروه گاهی از ترجمه کتاب‌ها و گاهی از اصطلاحات متعدد استفاده شده در این متون رنجیده و ادامه مطالعه برای آنان دشوار بوده است.

در دوره اول گروه رواق، اعضای این گروه با مفاهیمی مانند نهاد، ساخت، کنش، هنجار، ارزش، نقش، جامعه پذیری یا اجتماعی شدن، سنت، مدرنیته و مانند آن مواجه شدند. در این دوره با این مفاهیم بنیادی آشنا شدند و آگاه شدند که جامعه شناسان چگونه این مفاهیم را به کار می‌برند. در این دوره با نحوه پرسش‌های جامعه‌شناسی آشنا شده و آموختن که با چه مفاهیمی می‌توان به این پرسش‌ها پاسخ داد.

دوره دوم در ادامه همین روند است اما به شکل ملموس‌تر و به موضوعات مشخص‌تر پرداخته می‌شود. دوره دوم هم‌چنان با مفاهیم و رویکردها کار خواهد شد اما با این تفاوت که کمی عمیق‌تر و به صورت مشخص‌تر است. برنامه این دوره که احتمالاً دو یا سه ماه طول خواهد کشید بر پایه ترکیبی از متن‌های فرهنگی و متون جامعه‌شناختی است. این دوره با بحث از زندگی روزمره آغاز شده است، ابتدا داستان‌های "قصه خرگوش و گوجه‌فرنگی" و "همسایه‌ها" از کتاب "مثل همه عصرها" نوشته زویا پیرزاد مطالعه شد و سپس متنی تحلیلی در این بار خوانده شده است. پس از گفت ‌و‌گو در مورد این داستان‌ها، مطالعه کتاب فرهنگ و زندگی روزمره نوشته دیوید انگلس با ترجمه نازنین میرزابیگی برای دوره دوم گروه رواق مطالعه می‌شود. در ادامه به موضوعاتی مثل جامعه‌شناسی بدن، شهر و ساختار احساسات، مهاجرت و غیره پرداخته می‌شود.

تسهیل‌گری گروه رواق بر عهده دکتر محسن گودرزی از اعضای گروه جامعه‌شناسی مردم‌مدار است.

نویسنده گزارش: زهرا طاوسی

 

• بعدی >