گروه علمی- تخصصی جامعه شناسی احساسات روز دوشنبه 4 دی ماه 1402 نشست «دین و شادی» را با حضور دکتر محدثی(عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران مرکزی) نویسنده کتاب "دین و شادی" و دکتر فرح ترکمان (عضو هیات هعلمی گروه جامعه شناسی دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران مرکزی و دبیر گروه تخصصی جامعه شناسی احساسات) به عنوان مدیر نشست را در خانه اندیشمندان علوم انسانی سالن حافظ برگزار کرد.

جلسه ساعت 16 با سخنان دکتر محدثی آغاز شد.ایشان با مقدمه ای در باب دشواری مباحثه در حوزه جامعه شناسی دین به جهت امکان سوگیری و کمبود داده های معتبر بحث خود را آغاز کردند. دکتر محدثی اشاره نمودند که ایده پژوهش «دین و شادی» با طرح این سوال برای ایشان مطرح شده است که «چرا در زمان خنده و شادی احساسی از نگرانی در من ایجاد می شود؟». ایشان اذعان کردند که از ترک تا بلوچ و عرب وقتی شاد هستند و می خندند معمولا نگران نیز می شوند.ایشان ادامه دادند که جامعه شناسی احساسات قلمرو وسیعی دارد و احساس شادی از آنجا که عمر و کنش های انسان را بهبود می بخشد احساس خیلی مهمی است. شادی مولفه و عنصر مهمی در باب سنجش کیفیت مطلوبتر زندگی است. در فرهنگ ایران دین عنصری مهم و در عین حال بحث در باب دین مخاطره انگیز است. ایشان ایده نوشتن این کتاب را برای پاسخ به سوالی که در ذهن شان ایجاد شده بود با تمرکز بر تحقیقات تجربی و مفاهیم اصلی مطرح کردند. هم شادی و هم غم طیف گسترده ای دارند، شادی مطلوبیت جهانی دارد، تمرکز بر نسبت شادی با خنده و گریه با غم طی شش ماه مطالعه برای ایشان امکان پذیر شده است.

ایشان ادامه دادند، خنده عموما زبان شادی و گریه نیز زبان غم است.

دین تاریخ دارد و چهره عوض می کند. در این پژوهش بدون پرداختن به ذات دین، بر اسلام کنونی و موجود که در بیرون با آن درگیر هستیم تمرکز شده است. کارگزاران دین، مردم و حکومت دینی در این بحث مهم هستند. جامعه شناسی علمی است که در باب کارکردهای مثبت و منفی صحبت می کند. فرهنگ دینی موجود، ضد شادی است. ریشه این امر در احادیث و فرهنگ شیعی است. کارگزاران دینی به اجداد ما یعنی پدربزرگها و مادربزرگها این مفاهیم را منتقل کرده و آنها نیز به ما انتقال داده اند. مردم معمولا بعد از خندیدن اقداماتی انجام می دهند که آن عذابی که در ذهن داشتند را خنثی سازند. در فرهنگ دینی موجود، پتانسیل ضد شادی وجود دارد. محافظت گرایی دینی که در حال حاضر بر جامعه ایران حاکم است، بر این باورند که ما نمی توانیم در میراث دینی تغییر و تحولی ایجاد کنیم و باید حتما آن را حفظ کنیم. در هر دینی که شریعت سترگی دارد، آن دین با شادی مشکلش بیشتر است، چون دین نوعی انضباط دینی ایجاد می کند و عنصر بسیار مهم در دین همان فرهنگ دینی است.

هر چه شریعت دین فربه تر باشد، انضباط دینی نیز گسترده تر خواهد بود و برعکس. ادیانی که شریعت مداری در آنها بسیار نیرومند است، آنها در همه چیز و کلا در فضای زندگی روزمره و حتی فضای خصوصی نظارت دارند و دستوری هستند. انضباط دینی وقتی حداکثری می شود، تمام امور انسانی پیش بینی ناپذیر نامطلوبند و ما را از قاعده خارج می کنند و هر آنچه سیال و خودانگیخته باشد، در این انضباط دینی نامطلوب است و به ناگزیر با شادی و هنر مشکل پیدا می کند. در این تحقیق، شادی بیشتر در نسبت با غم بررسی شده و اینکه نسبت این دو بیشتر طیفی بدست آمده است. دین همچنین با هنر نیز مشکل دارد، هنر در جایی پذیرفته شده است که در زیر شریعت قرار بگیرد و چون با قواعد انضباط دینی نمیخواهد سازگاری نماید، پس زده می شود یا طرد می گردد.

خانم دکتر ترکمان به عنوان مدیر نشست توجهات و نقدهایی رابه بحثهای دکتر محدثی بیان کردند:در جامعه شناسی احساسات ، هیچ احساسی خالص نیست.لذا این گونه از شادی و غم سخن گفتن به علت کم بودن مفاهیم احساسی در فرهنگ جامعه است در صورتیکه احساسات طیف هستند.دیگر، بحث ظهور و بروز احساسات است که در همه جوامع یکسان نیست و جنبه فرهنگی دارد. لذا ابراز خنده همیشه از ظهور شادی و گریه ابرازی در احساس غم نیست.در دسته بندی از احساسات اجتماعی از چهار احساس اصلی (شادی، ترس، غم و خشم)سخن به میان آمده است که وزن شادی یک چهارم از احساسات اجتماعی است.

در بحث دین هم لازم است مشخص شود چه تفسیری از دین مورد نظر است و دیگر این که منظور دین به عنوان یک ایده است یا یک گفتمان غالب بر جامعه .این که "دین پتانسیل ضد شادی" دارد مورد نقد است زیرا همین دین اکنون هم مراسم مولودی خوانی و اعیادو.... دارد. آیا ضدیت دین با شادیی است که پیامد آن آرامش است و یا شادی که به ما لذت و سبک سری می دهد، مشکل این دو با هم از کجا می آید؟ جامعه شناسی احساسات شور و شوق جمعی یعنی کنش های جمعی آگاهی دهنده را که کارکرد آرامش بخشی و انسجام دارد را مورد توجه قرار می دهد حال می تواند این شور و شوق جمعی شادی بخش باشد یا حزن انگیز.

بحث ضدیت دین با هنر نیز جای بحث دارد. ما هنر دینی داریم. فردی مانند شریعتی دین را در و هنر را پنجره رستگاری معرفی می کند.

دکتر محدثی در ادامه بحث بیان می دارد: شریعتی بدنبال مدرن کردن دین و عقلانی سازی آن است، در حالیکه مکارم شیرازی و خمینی سکان دینی را بدست دارند. اینکه تاریخ هنر را در نسبت با دین بررسی می کنیم نمایان است که دین تا جایی هنر را حمایت می کند که در خدمت دین باشد. دین موجود، ضد شادی است خویگانی در درون ما ایجاد می کند که ضد شادی است و احکامی هم در بیرون به ما می دهد که بخش اعظم آن ضد شادی است. دین موجود، منظور همین کارگزاران و سازمانهای دینی هستند که اینان معرف دین موجود می باشند. نسبت خنده و خشم الهی در احادیث موجود در متن این پژوهش رفرنس داده ام. گرایشهای دینی که حزن و غم را تبلیغ می کنند، کارگزاران دینی مسلط دقیقا در متون خود اینها را نشان می دهند. از احادیث که به غم و حزن و ضد شادی ترغیب می کنند و از ماههای محرم و صفر که دو ماه می باشند، شادی را تعطیل می کند، پیوند بین سوگ مذهبی و سوگ قومی را نشان می دهد و اینکه سوگ مذهبی چگونه سوگ قومی را ترغیب کرده است.

ایشان ادامه می دهند که کارگزاران دینی باید تفسیرهای نو از دین ارائه کنند و البته رواج این تفسیرها خود یک مسئله دیگر است. در ایران تفسیرهای دینی نو ارائه کرده اند ولی در ارائه موفق نبوده اند، به همین دلیل گفتمان قدرتمندی نشده است. روشنفکران دینی ما هر چند که تلاش کرده اند که تفسیر دینی مدرن تری ارائه کنند منتهی این تفسیر بخاطر قدرت نگرفتن در حاشیه مانده و نتوانسته حیات دینی را نجات دهد. ایران معاصر وارد عصر پسا دینی شده و بخصوص نسلهای جدیدتر از فرهنگ دینی عبور کرده اند. از منظری دیگر بایستی بیان نمود که تشیع لبنان در مورد شادی با تشیع ایرانی و حتی عراقی متفاوت هستند، هر چند که تشیع ایرانی و عراقی به هم نزدیکی بیشتری دارند.

دکتر ترکمان در پاسخ به این سؤال که چراافراداز مراسم (مذهبی و غیر مذهبی) بیرو ن می آیند و هر دو از شادی سخن می گویند ؟ فضای آمبیوالانس و ابهام در شادی را مطرح کردند مانند عشق و نفرت که از یک جنس هستند هر دو بحث "توجه" را حمل می کنند. احساس حلقه بین شرایط و کنش است از این روی پیامد شادی مهم است که چه پیامدی دارد.

در ادامه، نقدها و سؤالاتی توسط حاضران مطرح شد که با پاسخ دکتر محدثی و دکتر ترکمان و جمع بندی مطالب، جلسه ساعت 19 پایان پذیرفت.

 

 

 

• بعدی >