گزارش نشست عمومی گروه جامعه شناسی کاربردی مورخ 12 شهریور 1402 با موضوع "واکاوی زوایای پنهان اعتیاد با رویکرد فرود به زمین"
مرجان شجاعی
این نشست به صورت مجازی در صفحه نشستهای تخصصی گروه در اسکایپ به آدرس https://join.skype.com/C4hexFCoT1T6 برگزار شد.
در این نشست دکتر کریم حنفی نیری(پژوهش‌گر و مدرس) به عنوان سخنران و خانم مرجان شجاعی دبیر گروه جامعه‌شناسی کاربردی به همراه سایر اعضای گروه و مدعوین حضور داستند. در ابتدای این جلسه خانم مرجان شجاعی دبیر گروه به معرفی مختصری از گروه جامعه‌شناسی کاربردی و ارتباط آن با رویکرد فرود به زمین و همچنین موضوع سخنرانی و معرفی سخنران پرداخت.  
    در ادامۀ جلسه، سخنران ضمن معرفی خود و روزمۀ پژوهشی‌اش، درباره موضوع جلسه و نتایج دو دهه پژوهش در این خصوص به پاره‌ای توضیحات پرداختند.  
موضوع جلسه با اشاره به برخی فعالیت‌های دکتر حنفی نیری آغاز شد. ایشان با اشاره به دو دهه پژوهش(1401-1384) دربارۀ این موضوع و سختی‌ها و شیرینی‌های آن به بیان تحربیات زیسته خود از تعامل، ارتباطات و زندگی با افراد درگیر با مسئله پرداختند:
    این مطالعه از سال 1384 شروع و در اسفند سال 1401 به پایان رسیده است. پژوهشگر عهده‌دار نقش‌های متعددی به عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی‌اش در مراکز مورد بررسی به عنوان درمانگر، مشاور، مدرس، خدمت‌گزار بود.  یکی از مراکز که جزو اولین مراکز درمان اعتیاد در شمال‌غرب کشور میباشد، موسسه خیریه «بهاران نور» زنجان که بیشترین مطالعه در  این مرکز انجام پذیرفت. اجازه انتشار نتایج این پژوهش در سال 1400 به پژوهشگر داده شد و تا قبل از آن پژوهشگر متعهد به رعایت اصل محرمانه بودن و حفظ گمنامی افراد مورد بررسی و ارائه نتایج به صورت تدریس در دانشگاه بود. جامعه آماری پژوهش شامل معتادان بستری مراکز درمان و معتادان بهبودیافته (دارای پاک از مصرف مواد از 1  ماه تا 20 سال) درسراسر کشور و خصوصا استان زنجان میباشد. در این پژوهش نزدیک به 17000 هزار پرونده مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. 6000 نفر به صورت مستقیم مورد مصاحبه ساختار نیافته و گفتگوی دوستانه قرار گرفتند و در هیچ کدام از مصاحبه‌ها به مددجو اعلام نشده است که در معرض مصاحبه قرار دارد.
   محقق در بیش از 5000 هزار جلسه گروه درمانی اعتیاد شرکت داشته است(هر کدام یکساعت) عضویت در بیش از 43 کانال شبکه‌های مجازی با موضوع گروه درمانی و بهبودی در اعتیاد و استفاده از تجارب ایشان جزو کارهای انجام شده توسط محقق است. در هیچ کدام از جلسات گروه درمانی پژوهشگر مداخله‌ای انجام نداده و پژوهشگر صرفاً نقش ببینده و شنونده را داشته است. تمامی موارد ذکر حاصل پژوهش، تجربیات و فعالیت‌های دکتر حنفی بود که در طی این دو دهه پژوهش صورت پذیرفت.
    در ابتدای جلسه، سخنرانی با نشان دادن تصاویری از مغز فرد سالم و آسیب‌دیده از اعتیاد و مقایسه بین آنها شروع شد. تصاویری از افراد درگیر با این بیماری در حین استفاده از مواد در مکانهای مختلف، انواع مواد، شرایط کمپ‌های ترک اعتیاد، تاثیر استفاده از انواع مواد بر چهره و... . همچنین توضیحی هم دربارۀ اعتیاد به فضای مجازی در بین کودکان یا بزرگترها داده شد و اینکه نوع اعتیاد بسته به شرایط زمانه میتواند متفاوت باشد.
   دکتر حنفی درباره کلمه «واکاوی» که به معنای کشف، تفسیر و ارتباط الگوهای معنادار در داده‌ها از طریق زیست واقعی با موردهای پژوهش است توضیحاتی ارائه کردند.
   همچنین بیان داشتند منظور از زوایای پنهان موضوع بدین معنا است که اولین بار است به شکل جلسه علمی، سخنرانی در این باره ارائه میشود و تا قبل از این جلسه، تنها ازطریق تدریس دانشگاهی به ارائه کوتاه و مختصر نتایج مطالعات خود می‌پرداختند. اما در حال حاضر نتایج پژوهش‌های ایشان به صورت کتابی در دست چاپ با تمامی زوایا قابل ارائه به پژوهشگران و علاقه‌مندان این حوزه در دسترس خواهد بود.
   ایشان در خصوص کلیات بیماری اعتیاد، آسیبشناسی آن، درمان و بازتوانی و عود مصرف یا لغزش توضیحاتی به شرح زیر ارائه کردند.
بر اساس توضیحات ایشان اعتیاد نوعی بیماری مزمن، پیشرونده و کشنده است که  وابستگی و نیاز شدید بدن شخص به یک ماده یا یک رفتار خاصی برای انجام فعالیت‌های عادی روزمره در آن دیده میشود... . اعتیاد انواعی دارد شامل اعتیاد به مواد مصرفی(استفاده از انواع مختلف مواد به هر نوع و وسیله‌ای برای ادامه حیات) و اعتیاد رفتاری(احساس لذتی که باعث تکرار رفتار میشود) که باعث بوجودآمدن ویژگیهای در رفتار فرد معتاد میشود. این ویژگیها که عبارتند از: اعتیاد به عنوان یک بیماری، اخلاقی بودن یا نبودن، مزمن بودن، پیش‌رونده بودن، لاعلاج بودن، کشنده بودن، افکار بحرانزا و... .
   نکته مهمی که در ویژگیهای بیماری اعتیاد مهم است گرفتاری مثلث خودمشغولی است. سه عنصر مهم در این مثلث؛ ترس (ترس این حس را به فرد القا میکند که در آینده ممکن است به مسیر دلخواه و اهداف موردنظر خود دست پیدا نکند)، عصبانیت یا خشم(بیانگر احساسات فرد در زمان حال است و باعث میشود حس کند که اکنون در مسیر دستیابی به اهداف خود نیست)، رنجش(احساس ناشی از دست نیافتن به اهدافی است که در گذشته داشته‌اند ) میباشد.
    دکتر حنفی در اشاره به ویژگیهای اعتیاد از پدیدهای خاص به نام ویار نام میبرد و به توضیح آن میپردازد.
   این پدیده زمانی در فرد معتاد ایجاد میشود که مغز او نیاز شدیدی را برای مصرف موادمخدر به‌طور فیزیکی ایجاد میکند. داشتن ویار همانند خاطراتی است که با تاثیر موادمخدر بر فعالیت سیستم عصبی مغز ارتباط دارد.به عنوان مثال  ممکن است با مشاهده مصرف موادمخدر ازسوی دیگران مغز فرد تحریک شده و عکس‌العمل فیزیکی از خود نشان دهد، عکس‌العملی که شخص را به سمت مصرف مجدد موادمخدر می‌کشاند. اگر فرد در این مقطع مواد مصرفی موردنیاز بدن را به آن نرساند، عکس‌العمل بدن خود را به‌صورت خماری روحی و فکری و جسمی تجربه  میکند.
    همچنین دکتر حنفی در بخشی دیگر به تفاوت عادت با اعتیاد پرداخت. عادت به صورت مقطعی و ضعیف در جسم و روان ظاهر میشود اما اعتیاد بر جسم و روح تاثیر زیاد و مستمر دارد. همچنین در عادت اختلالات رفتاری به صورت ضعیف، آشفتگی ظاهری و باطنی به صورت مقطعی و ضعیف، کمبودها و نقایص اخلاقی به صورت ضعیف و درمان یا بستری هم به صورت نادر اتفاق میافتد. اما در اعتیاد تمامی موارد ذکر شده وجود داشته و نیاز به اقدام دارد.
   از نظری وی، ابعاد بیماری اعتیاد و گسترده و گوناگون است که شامل ابعاد درونی( روحی، روانی و جسمی) و بیرونی(خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی، قانونی و معنوی) خواهد شد. اما بعد اجتماعی که برخی از حاضرین در جلسه به توجه بیشتر به این بعد تاکید داشتند به این نکته شاره دارد که فرد معتاد  اعتبار و ارزش خود را از دست میدهد. ارتباطات اجتماعی دیگران با این اشخاص یا به‌طور کامل قطع و یا در حد ارتباطات بسیار اولیه و ناچیز خواهد شد انزوای اجتماعی؛ هراس اجتماعی؛ بحران هویت؛ رانده شدن؛ محرومیت از خدمات اجتماع عدم اعتماد اجتماعی؛ عدم مشارکتهای اجتماعی توسط معتادان از نشانه‌های بارز بُعد اجتماعی اعتیاد است که دکتر حنفی در مطالعات خود به آن اشاره داشتند.
   همچنین در ادامه نشست به علائم اعتیاد، عوارض اعتیاد و پیامدهای آن نیز اشاره شد. این پیامدها که بسیار مهم و قابل توجه است شامل پیامدهای روانی، پیامدهای جسمی، پیامدهای خانوادگی، پیامدهای اجتماعی و فرهنگی، پیامدهای مالی و شغلی و قانونی است که برای شخص معتاد و هم اطرافیان وی مهم خواهد بود.
   در ادامه برخی از حاضرین در نشست مانند مدیر گروه جامعه‌شناسی کاربردی، دکتر مریم‌السادات حسینی فر، دکتر معیدفر ریاست محترم انجمن جامعه شناسی ایران، با همراهی و بیان نظرات خود به پویایی جلسه و توجه هر چه بیشتر به ابعاد تخصصی جامعه شناختی اعتیاد و روشن شدن زوایای پنهان و آشکار اجتماعی آن تاکید داشتند و از آقای دکتر حنفی خواسته شد در جلسات آتی زمینه ها و پیامدهای اجتماعی را به عنوان موضوع نشستهای آتی در دستور کار قرار دهند.

 

• < قبلی
• بعدی >