اولین نشست کارگروه زنان و مناسبات خانواده انجمن جامعه شناسی ایران روز سه شنبه ششم تیرماه 1391 در سالن کنفرانس انجمن جامعه شناسی ایران با حضور دکتر ساروخانی، دکتر شکربیگی، دکتر بابایی، دکتر صالحی، نظری، خانعلی، دکتر آقاجانی و محقق معین برگزار شد. این جلسه به منظور اعلام تاسیس و آغاز فعالیت کارگروه و برنامه ریزی برای اولین سال فعالیت گروه تشکیل شده بود.

آنچه در ادامه میخوانید مشروح مذاکرات انجام شده در اولین نشست کارگروه زنان و مناسبات خانواده انجمن جامعه‌شناسی ایران است.

در ابتدای جلسه دکتر باقر ساروخانی گفت: تشکیل این کار گروه در انجمن مقدمه تشکیل گروه علمی- تخصصی مستقلی در انجمن خواهد بود و از دکتر شکربیگی به خاطر پی گیری‌های علمی و اجرایی برای تشکیل آن تشکر کرده و انتخاب وی رابه عنوان مدیر این کارگروه را از سوی رئیس انجمن تبریک می‌گویم.

در ادامه جلسه ، دکتر شکربیگی سخنان خود را با ذکر ابیاتی از حافظ آغاز کرد و گفت:

خدای بزرگ راسپاسگزاریم که شرایط حیاتی واسباب لازم رافراهم نمود تا امروز در خدمت شما باشیم وبتوانیم در مورد زنان و مناسبات آنها در نهاد خانواده و طرح مباحث نظری وارائه راهکارها و راهبردهایی برای کمک به مسائل زنان ونهاد خانواده بپردازیم. همچنین لازم می‌دانیم از حمایت‌ها، همدلی‌ها وکمک‌های هیئت مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران و بویژه دکترقانعی راد و اساتید بزرگواری چون "دکتر باقر ساروخانی "و"دکتر تنهایی" و... قدردانی نمائیم.

مدیر کارگروه زنان و مناسبات خانواده انگیزه تشکیل این کارگروه را اینطور برشمرد:

1-خانواده به عنوان تنها نهاد اجتماعی به جا مانده از نیاکانمان در معرض مسائل وآسیب‌های زیادی قرارگرفته و با توجه به این نکته مهم که راز موفقیت یک جامعه آزاد و آباد در داشتن خانواده‌هایی سالم وتوانمند است، بنابراین باید به بررسی عمقی مسائل به وجود آمده در نهاد خانواده بپردازیم. بی‌تردید یکی از اعضای اصلی و محوری این نهاد اجتماعی زنان هستند. مهمترین نقش زن در نهاد خانواده ومناسباتش، ایفای نقش هنرمندانه او در حل مسائل به وجود آمده در این نهاد است. زن انسجام گری هنرمند است که می‌تواند بر بحران‌ها ومسائل به وجود آمده در این نهاد، پیوستی پابرجا وپایدار به وجود آورد.

2-فردگرایی وتنهایی پدیده قرن بیست ویکم و بسیار قابل توجه، همراه باسوگیری جنسیتی به زیان زنان در عصر ماست که درگونه‌های مختلف خانواده (سنتی، مدرن، درحال گذار و پست مدرن و...) متغیر است و عوامل زیادی در به وجودآوردن آن می‌تواند سهیم باشد مانند:طلاق،خشونت خانوادگی، مسائل ومشکلات اقتصادی ودهها مسئله دیگر که در بحران خانواده‌ها تاثیرگذار است، پدیده تفرد و تنهایی زنان را به وجود آورده است. رخ دادن هرکدام از پدیده‌های فوق در نهاد خانواده، چنانچه حمایتی ازنوع معنوی ومادی برای زنان دربرنداشته باشد، منجربه تنهایی وافسردگی، بالاخص برای زنان درخانواده‌های شهری وروستایی خواهد شد. پیامد پدیده تفرد یافتگی و تنهایی، افسردگی، یاس و ناامیدی وگوشه‌گیری انسان است، لذا توانمندی زنان دراین راه می‌تواند، چگونگی یادگیری مهارت‌های خانوادگی واجتماعی در برخورد با پدیده تنهایی و تفرد را در زنان تقویت کند و این امر یکی از اهداف راهبردی این کار گروه است. بر اساس نظریه دکتر ساروخانی، متخصص جامعه شناسی خانواده در ایران،«خانواده ایرانی در شرایط کنونی، به فردیت و فردیت‌گرایی روی آورده است». به نظر وی، خانواده در بسترتاریخ با ظهور، افول و بازظهور فردیت مواجه بوده است و منظور از تکوین خانواده‌های تفردی، یعنی خانواده‌هائی که در آن فردیت مفرط (Rugged individualism)بسط یافته باشد و نتیجه آن، از هم پاشیدن شیرازه خانوادگی است. درنهایت، تجلی روزافزون این نوع خانواده درجهان امروز، به سقوط کارکردهای خانوادگی منتهی می‌شود و اولین پیامد آن تنهایی زوجین در خانواده است و در یک کلام خانواده تفردی ازعهده انجام بسیاری از رسالت‌های طبیعی خانواده باز می‌ماند. در عصر جدید ما بار دیگر شاهد ظهور فردیت در همه ارکان جامعه، ازجمله خانواده هستیم، این گرایش تا آنجا پیش می‌رود که نوع تازه‌ای از خانواده در شرایط معاصر ایران پای به عرصه هستی می‌گذارد که از آن با عنوان "خانواده‌های تفردیافته" یاد می‌شود. قابل ذکراست که نتایج برگرفته ازپژوهش‌های به عمل آمده، نشا‌‌‌ندهنده پدیده «فردگرایی(تنهایی) درخانواده‌های تهرانی» است.

در ادامه مدیر کارگروه زنان و مناسبات خانواده به اهداف کارگروه اشاره کرد و گفت:

1-بسط تعاملات علمی و اجتماعی بین جامعه‌شناسان، روانشناسان، سلامت کاران، کارگزاران خدمات اجتماعی در سازمان‌های عمومی، دولتی و غیر دولتی و ... به منظور شکل گیری حوزه مطالعاتی زنان ومناسبات آنان در خانواده وکمک به حل مسائل مبتلا به زنان، از جمله بررسی تنهایی زنان و تقویت تفاهم و همبستگی آنان برای تعمیق هویت علمی و صنفی در این عرصه علمی اجتماعی.

2-کمک به شکل گیری پارادایم نظری بین رشته‌ای تنهایی زنان به منظور انجام مطالعات برمبنای آن و شناخت و مهار پدیده اجتماعی رو به رشد تنهایی زنان در ایران که منجر به ایجاد گروه‌های مختلف زنان تنها در خانواده‌ها و جامعه شده است.

3-توجه به این نکته اساسی ومهم که خانواده جایگاه زایش استعدادها و ویژگی‌های انسانی است و یکی از اهداف مهم و اساسی در این کارگروه مطالعاتی کمک به این زایش‌ها وتولید خلاقیت‌ها در نهاد خانواده است، کارکردی که امروزه در خانواده‌های ایرانی کمرنگ شده است.

4-بیان روشن ورسای اندیشه توحیدی درباره جایگاه و نقش مهم و مثبت زنان و مناسبات آنها با خانواده و اجتماع که مهمترین محور در این مورد مراجعه به کتاب آسمانی می‌باشد. در واقع یکی از اهداف ما در این کارگروه، تصحیح باورهای غلط دینی نسبت به زن ومنزلت‌های اوست که به نام دین در جامعه ترویج یافته است. رسالت اصلی اندیشمندان حوزه زنان و نهاد خانواده این است که، منتقد باشند وروشنگر این نکته که؛ بیان قرآن در آفرینش زن، بازتاب اصل توحید است، چرا که زن ومرد از یک گوهرند و در آفرینش نابرابری ندارند. آن چه از روح حاکم بر قرآن مجید برمی‌آید یکسان دیدن حقیقت انسانی وقائل شدن ارزش و کرامت ذاتی برای انسان است و توجه به این اصل که کتاب آسمانی هیچ‌گونه تبعیض وامتیازات نابه‌جا بین انسان‌ها رابر نمی‌تابد و بر این حقیقت تاکید می‌ورزد که همه شما را از مرد و زن آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبائل متعدد قرار دادیم برای آنکه از هم باز شناخته شوید و با یکدیگر معاشرت کنید.

بی تردید ساختارهای اجتماعی، فردی و خانوادگی هم در این میان به زایش ودامن زدن اندیشه‌های کلیشه‌ای و غلط درباره زنان دست یازیده‌اند، که در این گروه به بحث پیرامون آن، نقد وبررسی خواهیم پرداخت.

او در ادامه سخنان خود خاطر نشان کرد: رسانه‌های جمعی از عوامل تاثیر گذار بر نهاد خانواده و زنان در جامعه امروز ایران هستند که تلاش خواهیم کرد به بحث پیرامون نقش رسانه‌های نوین و تاثیرپذیری زنان و نهاد خانواده از جهان اطلاعات وارتباطات بپردازیم.

دکتر شکر بیگی همچنین بسترهای فعالیت این کارگروه را نظریه و نظریه‌پردازی در مطالعات زنان وخانواده، تعامل و معنا در خانواده، تغییر اجتماعی، خانواده‌ها و زنان در یک جهان جهانی شده، خشونت و بد رفتاری جنسی، تحول روابط خانوادگی با محوریت زنان، تغییرات جمعیت شناختی، طرح مسئله تنهایی زنان، تفرد گرایی در خانواده ایرانی، چشم انداز تحقق پاردایم نظری تنهایی زنان در ایران، خویشاوندی، شکل خانواده، سبک زندگی زنان، زنان وزندگی شهری، سنخ شناسی تنهایی زنان، ارزشیابی مطالعات زنان در ایران، مدرن گرایی وریسک پذیری زنان وخانواده های ایرانی، بررسی سرمایه اجتماعی زنان در خانواده ایرانی وبومی کردن نظریات حوزه خانواده در ایران، شناسایی مدل‌های ارتباطی زنان در خانواده ایرانی، جامعه پذیری شهروندی زنان در خانواده ایرانی و... برشمرد.

وی گفت: بی تردید به لطف الهی و با کمک اساتید واندیشمندان حوزه زنان وخانواده تلاش خواهیم کرد به طرح مباحث نظری وبنیادی در ارتباط با مسائل این دو حوزه بپردازیم و در این میان، تجربه اجتماعی در جامعه ایران وخانواده‌های ایرانی می‌تواند بستری نو برای نظریه و نظریه‌پردازی در این زمینه باشد و در این راه پر فراز ونشیب، دست همه یاران آشنا را به گرمی می‌فشاریم.

در ادامه این نشست دکتر ساروخانی موضوعات و حوزه‌هایی را برای فعالیت این کارگروه و برگزاری جلسات سخنرانی و انجام پژوهش پیشنهاد کرد که عبارت بودند از: اشتغال زنان، تقسیم کار در خانواده، زنان خانواده اضطراری، خانواده تفرد یافته، زنان سرپرست خانوار، مادری و ایثار مادران، نقش زنان در فضای عاطفی خانواده، زنان بیوه، خشونت علیه زنان، تنهایی زنان.

دکتر بابایی نیز ضمن تبریک تشکیل این کار گروه پیشنهادات دیگری را در این خصوص مطرح کرد:

1. بررسی سلامت ارتباط اجتماعی زنان در چارچوب بحث سرمایه اجتماعی زنان

2. مطالعه کاهش فاصله بین ذهنیت و عینیت در کنش گری زنان در زندگی روزمره

3. روش شناسی مطالعات زنان برحسب نوع مسائل مبتلا به آنان در قلمرو خصوصی و عمومی

4. سبک های فراغت جنسیتی زنان

5. شناخت جایگاه زنان در مقام کنش گر در خانواده و جامعه

6. تقسیم جنسیتی وظایف خانگی

7. نگرش زنان در حوزه خود توانمندی و نحوه توانمندسازی زنان

دکتر آقاجانی نیز با نقد پیشنهادات خرد مطرح شده، پیشنهادات سطح کلان زیر را ارائه کرد:

1. بررسی توزیع ثروت و قدرت در میان زنان در سطح جامعه

2. بررسی نابرابری و فقر در میان زنان

3. بررسی تن فروشی زنان و فقر

4. بررسی میزان حمایت قانون از زنان

5. نقش دین و دولت در میزان موالید

6. نگاه تشیع و توضیح المسائل مراجع تقلید به زنان

7. بررسی مسئله پوشیده تجاوز به عنف زنان در ایران

دکتر صالحی با اشاره به این نکته که چارچوب تحلیلی فونکسیونالیستی را برای تحلیل نهادهایی چون خانواده و مدرسه قبول ندارد و این نهادها را ناموفق می داند گفت: به نظر من و در شرایط کنونی استعدادهای زنان و بچه‌ها در خانواده شکوفا نمی‌شود و خانواده تبدیل به نهادی بسیار منفی برای رشد زن شده است. برای مثال توجه کنید به خودکشی زنان در ایلام. وی چند موضوع را در این کارگروه قابل بررسی دانست و آنها را برشمرد:

1. بررسی نسبت قرآن و قوانین جمهوری اسلامی و کارکردهای آن در نفع‌بری یا بردگی زنان به خصوص پس از ازدواج

2. بررسی نسبت قوانین جمهوری اسلامی با حقوق زنان

3. بررسی جامعه‌پذیری جنسیتی در ایران که سرمنشاء مشکلات زنان است.

محقق معین، دبیر کارگروه زنان و مناسبات خانواده، نیز با طرح دیدگاه خود در این زمینه گفت: انتظار می‌رود که اعضای کارگروه این پیشنهادات را عملیاتی کرده و در قالب‌هایی چون سخنرانی در جلسات آتی مطرح نمایند. امید می‌رود این کار گروه تا آخر سال جاری با همت شما به سطح گروه علمی-تخصصی ارتقا یابد. بهتر است پرداخت به موضوع تنهایی زنان در قالبی تئوریک در این کارگروه دنبال شود و همانطور که اشاره شد به فرایند جامعه‌پذیری نیز توجه شود. زیرا کارکردهای نامناسب فرایند جامعه‌پذیری جنس مونث در خانواده، جامعه و پس از ازدواج منجر به پدیده اجتماعی تنهایی زنان شده است. تنهایی زنان وضعیت آزار دهنده‌ای است که وقتی بین وضعیت روابط بین فردی مطلوب و موجود زنان اختلاف قابل ملاحظه‌ای وجود داشته باشد، پدید می‌آید. ویژگی مهم تنهایی، تجربه ناخوشایند بودن آن از لحاظ عاطفی است، اما عنصر شناختی نیز در تنهایی واجد اهمیت است. بنابراین برای ایجاد حس تنهایی، روابط اجتماعی فرد باید در وضعی باشد که دیگر بخشی از توقعاتش را برآورده نسازد. وقتی که در ارتباطات شخصی زنان با دیگران از دو جنس اختشاش و ابهام وجود داشته باشد و روابط، انتظارها را برآورده نکند؛ احساس تنهایی ایجاد می‌شود. لزوم روشنگری در این عرصه برای پژوهشگران، فلسفه تشکیل این کار گروه است.

در پایان این نشست دکتر شکربیگی ضمن تشکر از حضور علاقمندان حاضر در جلسه گفت: ما امروز به عنوان موسسین این کارگروه در اینجا جمع شده‌‎ایم و یقیناً پیشبرد اهداف این کارگروه نیازمند همدلی وهمکاری شما عزیزان وهمه زنان و مردانی است که دل در گرو رشد و آبادانی ایرانی آباد و آزاد دارند، بسترسازی ایرانی آباد و آزاد در خانواده‌ای شکل می‌گیرد که استقلال در عمل و آزادی در اندیشه را برای اعضایش به رسمیت بشناسد و بی تردید این اندیشه‌های مساوات طلب هستند که با تغییر در جامعه‌پذیری جنسیتی می‌توانند منشاء رشد وترقی درجامعه ایران باشند واین کارگروه دست همه اندیشمندان رابرای طرح مسائل«زنان وخانواده» رابه گرمی می‌فشارد. ارائه راهکارها و راهبردها نیازمند حضور همه آنانی است که دغدغه‌هایی در ذهن و تجربه‌ای در عمل دارند تا بتواند از طریق «پژوهش وتحقیق وبحث» به نتایجی کاربردی دست یابند.

• < قبلی
• بعدی >