انجمن جامعه شناسی دفتر استان چهارمحال و بختیاری در روز یکشنبه 15/8/1390 در محل سازمان بهزیستی تشکیل جلسه داد .در این جلسه بحث و بررسی پیرامون نرم افزار آماری NVivo صورت گرفت که غلامرضا قائدامینی هارونی، مولف کتاب تحلیل داده‌های کیفی با نرم افزار NVivo7 به سخنرانی پرداخت.

آنچه در پی می‌خوانید خلاصه بحث‌های این نشست است.

در انجام تحقیقات کیفی و در مواجهه با مرحله تحلیل داده‌ها محقق با حجم عظیمی از مطالب روبرو می‌شود که احتمال بروز مشکل و پیچیدگی کار افزایش می یابد. در انجام تحقیقات کمّی نرم افزارهایی از قبیل SPSS ،SAS، STATA و غیره کمک‌های شایانی به محققان نموده‌اند ولی آنچه که در این میان و در عرصه تحقیق فقدان و کمبود آن احساس می‌شود وجود نرم افزاری جهت انجام تحلیل کیفی یا به عبارتی تحلیل متون، نوشته‌ها، تصاویر، وب سایت‌ها، فایل‌های صوتی و از این قبیل می‌باشد. به کمک نرم افزار NVivo می ‌توان به راحتی چنین محتوایی را مدیریت نموده و تا مرحله نهایی که امر تحلیل با محقق می‌باشد بدون هیچ مشکل و به سادگی محتوای تحقیقات انجام شده مثل مصاحبه‌های، بحث‌های گروهی و غیره را مدیریت نمود. در این نرم افزار می‌توان در محیط ساده و زیبای آن به کدگذاری، جستجو، تهیه مجموعه‌ها مورد نظر از هر نوع محتوایی و سایر فعالیت‌ها که در فهرست صفحات قبل به وضوح مشخص است پرداخت.

در بازار کتاب در رابطه با متون مرتبط به تحقیقات کیفی کتب نظری فراوان و جالب توجهی وجود دارد ولی آنچه که کمبود آن احساس می‌شود وجود کتابی راهنما و عملی در رابطه با انجام تحقیقات کیفی بصورت عملی می‌باشد. کتاب حاضر اولین کتابی است که در این زمینه قصد چاپ آن می‌باشد.

دانشجویان و محققین حوزه علوم اجتماعی، مدیریت، علوم پزشکی و سایر رشته‌های مرتبط به طور شایانی با انجام تحقیقات کیفی سروکار دارند که گروه هدف عظیمی جهت استفاده از این کتاب خواهند بود. این کتاب در دوازده فصل تالیف شده است. در ادامه خلاصه‌ای از بحث هر فصل ارائه می‌شود.

فصل اول

بطور کلی این فصل با توجه به کتاب‌های تألیفی و ترجمه شده توسط اساتید برجسته و محقق به زبان فارسی گردآوری شده است و به بررسی روش‌های تحقیق کیفی می‌پردازد.

فصل دوم

در این فصل به بررسی روش‌های نصب نرم افزار پرداخته شده است.

فصل سوم

در این فصل به بررسی نحوه ایجاد یک پروژه جدید، نحوه ورود داده‌ها (که همان مصاحبه‌ها و... می‌باشند) و مدیریت آنها و همچنین نحوه ذخیره پروژه‌های ایجاد شده می‌پردازد.

فصل چهارم

در این فصل بطور عمیق‌‍تر روش‌های ورود انواع داده مثل سندهای حاصل از انجام مصاحبه‌ها، بررسی کتب و ورود خلاصه‌ای از هر فصل در نرم افزار با ایجاد پیوند به اصل کتاب، ایجاد پیوند با وب سایت‌ها و ورود خلاصه ای از وب مورد نظر در نرم افزار و ورود به سایت مورد نظر در مواقع مورد نیاز، ورود فایل‌های صوتی و یادداشت نمودن دقایق مورد نیاز در نرم افزار و سایر منابع می‌پردازد. سه منبع خیلی مهم در این فصل معرفی می‌شوند یعنی اسناد، یادداشت‌ها و منابع خارجی.

علاوه بر این در این فصل به بررسی ایجاد اسناد و پروژه‌ها از درون خود نرم افزار نیز پرداخته شده است.

فصل پنجم

به هر مشاهده در یک تحقیق کیفی یا کمی یک مورد (case) گویند که این مورد می‌تواند یک فرد، سازمان و... باشد که با توجه به هدف محقق تعیین می‌شود. بنابراین هر مورد یک سری ویژگی‌ها یا صفات دارد که هر صفت نیز ممکن است چند مقوله داشته باشد. مثلا می‌گوئیم صفت جنس که دارای دو مقوله زن و مرد می‌باشد و یا صفت سطح تحصیلات که دارای مثلا مقوله‌های ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان و دانشگاهی می‌باشد. بطور کلی در این فصل با نحوه مدیریت موردها و صفات پرداخته می‌شود. همچنین در این فصل به مطلب جدیدتری به نام مجموعه‌ها (Set) پرداخته می‌شود که این مجموعه‌ها در واقع به نگهداری انواع منابع گوناگون در کنار هم تخصیص داده شده‌اند. یعنی ما می‌توانیم انواع طبقه، فصول کتاب، وب سایت‌ها و غیره را یکجا کنار هم نگهداری کنیم.

فصل ششم

در این فصل به ویرایش و پیوند دادن (مثلا یک جمله از منبعی را وارد نموده‌ایم که با ایجاد پیوند می‌توانیم به اصل منبع نیز در مواقع مورد نیاز مراجعه کنیم) انواع سندها به مطالب مورد نیاز خود پرداخته شده است. همچنین نحوه حاشیه نویسی (Annotation) درباره یک منبع و یادداشت برداری از دیگر مطالبی است که در این فصل به بررسی آنها پرداخته شده است. از دیگر مطالبی که دراین فصل بطور اجمالی معرفی و در فصول بعدی بیشتر به آن پرداخته شده است بحث ایجاد مدل است (مدلها از اشکال و ابزار ارتباط دهنده‌ای تشکیل شده‌اند. مدل با اضافه نمودن این اشکال و ابزارهای ارتباط دهنده به یک صفحه خالی ایجاد می‌شود).

فصل هفتم

این فصل در واقع مهمترین فصل کتاب می‌باشد و به کدگذاری (کدگذاری دستی و خودکار و...) منابع وارد شده به نرم افزار می‌پردازد. این که چگونه بعد از مطالعه عمیق یک سند چگونه محتوای آن را کدگذاری نمائیم دراین فصل بطور عمیق مورد بررسی قرار گرفته است. نحوه ایجاد انواع طبقات (طبقات مسقل، طبقات درختی و طبقات موردی) نیز از دیگر مباحثی است که در حین کد گذاری محتوای یک سند مورد بررسی قرار می گیرند.

فصل هشتم

در این فصل ابتدا به بررسی طبقه چهارم یعنی روابط پرداخته شده است (در فصول قبل سه نوع طبقه یعنی طبقات مستقل، درختی و موردی بررسی شده است). در این فصل مشخص می‌شود که چگونه روابطی را که در داده‌ها ی خود مشاهده می‌کنیم ذخیره نموده و مستندات مرتبط به چنین روابطی را کدگذاری کنیم. از مطالب دیگر این فصل نحوه کدگذاری روابط مشاهده شده در طبقات جداگانه و پیوند این طبقات به منابع حمایت کننده چنین رابطه‌ای می‌باشد. می‌توان روابط مشاهده شده را از طریق مدل‌ها (در فصول قبل مدل‌ها بطور اجمالی بررسی شدند که دراین فصل به بررسی عمیق آنها پرداخته شده است: نحوه ایجاد، ویرایش، پیوند دادن اجزای مدل، انوع مدل ایستا و پویا و...) نیز نمایش داد. ترکیب یا ادغام طبقات در یکدیگر از دیگر مباحث مطرحه شده در این فصل می باشد. نحوه ایجاد گزارش و چاپ طبقات از دیگر مباحث می‌باشد.

فصل نهم

دراین فصل به عملیات جستجو (Find) (بصورت ساده و پشرفته) و پرس و جوی (Query) (بصورت ساده و پشرفته) پرداخته شده است. در ابتدا مقدمه ای درباره تفاوت‌های موجود بین عملیات جستجو و پرس و جو بیان شده و در ادامه به نحوه انجام این عملیات توسط نرم افزار پرداخته شده است. مثلا وقتی ما به دنبال این هستیم که آیا در کلیه منابع موجود در پروژه جاری مطلبی در رابطه با موضوعی خاص وجود دارد یا خیر به جستجوی این مطلب می‌پردازیم. ولی وقتی به دنبال سؤالات پیچیده‌تری هستیم از عملیات پرس و جو استفاده می‌شود.

فصل دهم

همانطور که پروژه کیفی توسعه می‌یابد، محققان به گستره‌ای از روش‌های مشاهدۀ "تصویری بزرگ"، "داستانی" کلی و یا یک الگو از داده‌های خود روی می آورند. بیشتر تکنیک‌های نرم افزاری در فصول قبل، در این قسمت بکار خواهند رفت و نوشته‌های شما در یادداشت‌ها همگی با اهمیت خواهد بود. اما اغلب پیدا کردن یک تکنیک جستجو برای مشاهده یا کشف هم‌افزایی یا الگوها به نظر با اهمیت است. در این فصل فقط به بررسی آن تکنیک- که موجب نمایش ماتریس کیفی می‌شود- و اینکه چگونه این تکنیک را در پروژه خود بکار گیریم، پرداخته شده است.

پرس و جوهای ماتریس کدگذاری، جداولی جهت مقایسه خروجی های چندگانه از آیتم‌هایی که تعیین می‌کنید (آن هم به روشی که شما تعیین می‌کنید) ایجاد می‌کنند. شبیه هر پرس و جوی دیگری یک پرس و جو کدگذاری ماتریس می‌تواند به یک حوزه تعیین شده از طرف شما محدود شود. و شبیه هر پرس و جویی، این پرس و جو می‌تواند ذخیره شود. به این پرس و جو، پرس و جوی کدگذاری ماتریس می‌گویند. زیرا ماتریس‌ها از طبقاتی ایجاد می‌شوند که داده‌ها را کدگذاری می‌کنند. آیتم‌هایی که شما برای سطر و ستون ها تعیین می‌کنید همان طبقات هستند، و سلول‌های جداول داده‌های کدگذاری شده در ترکیبی از این طبقات تعیین شده خواهند بود (برای مثال اگر با عملگر “AND” سوال کنید، سلول‌ها شامل محتوای کدگذاری شده در مورد هایی با مقوله مثلا الف و ب خواهند بود).

فصل یازدهم و دوازدهم

تحقیق کیفی یا توجه به مجموعه‌ای از مراحل و کشفیات به ایجاد توضیحات (تبیین) یا تئوری‌ها می‌پردازد که با توجه به مراحل یا کشفیات قبلی ایجاد می‌شوند. بنابراین این مراحل و کشفیات باید به دقت ثبت شوند و ترجیح آنها باید اثبات شده و مقادیر داده‌های حمایت کننده این مراحل و کشفیات باید کامل و مستدل باشد.

در این فصل “NVivo” روش‌های استفاده از ابزارهای نرم افزاری جهت گزارش دهی داده‌ها و تحلیل‌ها ارائه می‌دهد و مواد مناسبی برای استفاده جهت داده‌ها و نمایش نتایج خود و اینکه چگونه به این نتیجه ‌گیری رسیده‌اید را گلچین می‌نماید.

اکثر ابزارهای نرم افزاری پیشنهاد شده در اینجا در فصول قبلی به شما معرفی شدند. اما محققان اغلب در بکارگیری آنها در کنار هم و ارائه گزارش متقاعد کننده با شکست مواجه می‌شوند. دراین فصل می‌آموزیم که چگونه “NVivo” در موارد زیر به شما کمک خواهد کرد:

· نگهداری و گزارش ثبت عملیات مرتبط به پروژه خود

· فهرست نمودن و بازنگری آیتم‌های پروژه، محتوا و کدگذاری آنها

· ورود داده‌های بیرونی به گزارش به منظور شرح یا بحث در باب موضوع

· ایجاد گزارش‌های رسمی در باب پروژه

· نمایش الگوهای تحلیل در مدل‌ها

بطور کلی در این فصل به بررسی روش‌های گزارش نویسی و نمایش نتایج پروژه پرداخته شده است.

• < قبلی
• بعدی >