کارگاه مجازی «روش تحلیل روایت در مطالعات فرهنگی» توسط معاونت فرهنگی دانشگاه گیلان و دفتر جامعه شناسی انجمن جامعه شناسی در دانشگاه گیلان روز چهارشنبه 14 مهرماه 1400 در ساعت 9 صبح در فضای اسکای روم برگزار شد. ابتدا دکتر علی یعقوبی دبیر این کارگاه به اهمیت تحلیل روایت در مطالعات علوم انسانی و اجتماعی پرداخت و گفت: تحلیل روایت امروزه قابل کاربرد در رشته­‌های جامعه شناسی، انسان شناسی، مطالعات فرهنگی، تاریخ، زبان شناسی، نقد ادبی، علوم سیاسی، حوزه­‌های هنری و... است و کمتر در نهادهای آکادمیک ما مورد توجه قرار می‌گیرد. تنها از حیث تکنیکی و روشی در برخی کتب روش تحقیق و چند مقاله و پایان نامه محدود شده است و از همه مهمتر وجه نظری آن مغفول مانده است.

سپس دکتر محمدسعید ذکایی استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی تهران به عنوان مدرس کارگاه به ایراد سخن پرداخت. وی گفت: پژوهش روایتی در علوم اجتماعی توالی‌های نمادینی را مطالعه می کند که شفاهی، مکتوب، زبان‌شناختی، بصری و یا رفتاری هستند. پژوهش روایتی در علوم اجتماعی متضمن: استخراج، یافتن و یا بر ساختن روایت ها و تجزیه و تحلیل آنهاست.ماهیت فرآیندی تحلیل روایت داشتن طرح کردن نوع متفاوتی ازعلیت است که در آن علیت تواتری به جای علیت خطی قرار می گیرد.

وی افزود: بنیان‌های نظری تحلیل روایت در ساختارگرایی، پست مدرنیسم و سازه‌گرایی اجتماعی قرار دارد و مفروضات تحلیل روایت مبتنی بر چند گزاره است: انسان‌ها با داستان‌هایی که درباره جهان می‌گویند بدان معنا می بخشند. روایت، صورتی اقناع کننده و حیاتی از گفتمان تفسیری است. داستان‌ها کنش های نمادینی هستند که واقعیت اجتماعی را می سازند. به لحاظ ریشه شناسی، روایت ترکیبی از به یاد آوری رویدادها با نوع خاصی از شناخت یا فهم کردن از آن است. روایت از توالی رویدادها فراتر رفته و در پی معنا سازی از آن است.

دکتر ذکایی درباره ماهیت داستان‌ها گفت: داستان‌ها به تجربه مربوطند، داستان‌ها به ارزش‌ها مربوطند، روایت ها مبتنی بر تجربه اند، محصول حافظه اند، نوعی ترتیب تقویمی بر آنها حاکم است، دارای انسجام هستند، موضوع محوری را تعریف می کنند و چهارچوبی دارند. روایت‌ها با خلع سلاح شنوندگان، آنها را اقناع می کنند، تجارب و احساسات دست نخورده آنها را فعال می سازند و استدلال‌هایی گزاره وار را به نمایش می گذارند. علاوه بر این، شیوه جمع آوری اطلاعات در داستان‌ها را می توان به شیوه‌های مختلفی جمع آوری کرد مانند؛ مصاحبه‌های ساخت نیافته، مکالمات، داستان‌های مکتوب، یادداشت‌های روزانه، شعر، عکس‌ها و نقاشی‌ها. در تجزیه و تحلیل روایت باید به تحلیل نشانه شناختی، مطالعه ساختار و ریخت شناسی، تحلیل استعاره‌ها، شالوده شکنی توجه کرد. در تحلیل روایت می توان به فرم (مثلاً کمدی، تراژدی)، ساختار (شناسایی الگوی داستان از طریق ریخت شناسی آن) و تحلیل مضمونی (شناسایی خطوط کلیدی داستان، پی‌رنگ‌ها و شخصیت‌ها) توجه کرد.

دکتر ذکایی تأکید کرد، در تحلیل روایت باید به چند نکته توجه کرد:

بیشتر از آنکه خود را در موضع کارشناس قرار دهید، از موضعی وارد شوید که «چیزی نمی دانید».از موضعی تاریخی وارد شوید تا سیر توالی وقایع را بفهمید. (درباره زمانی به من بگو که ...)، نقش و تاثیر افراد دیگر را نیز جویا شوید (با چه کسی همراه بودید؟). ماهیت زمانمند داستان را مورد توجه قرار دهید (بعد چه شد؟ این وضعیت چه مدت ادامه) داشت؟ به نقاط عطف توجه کنید (کی متوجه شدید که باید تغییر سیاست دهید؟ به معنا و تفسیری که افراد از تجربه خود بیان می کنند توجه کنید (این وضعیت چه احساسی را در شما برانگیخت؟).

در تحلیل روایت باید توجه کرد که:

1. سوالاتی بپرسید تا زمینه‌های فرهنگی را آشکار کند و جزئیاتی از ارزش‌ها، اعتقادات و عادات افراد روشن سازد.

2. روایت شما باید آغاز، میانه و پایان را نشان دهد.

3. روایت شما باید اهمیت حضور افراد دیگر را نشان دهد.

4. روایت شما باید تداوم تاریخی را نشان دهد؟

5. روایت شما باید انتخاب‌ها و کنش‌های راوی را نشان دهد.

6. روایت شما باید استعاره‌ها، نمادها و شیوه‌های شهودی و خلاقانه شناخت را نشان دهد.

7. روایت شما باید درگیری راوی در رویدادها و احساسات، اندیشه ها و نگرش‌های آنها را نشان دهد تا تجارب راوی را در متن زندگی واقعی قرار دهد.

وی در پایان افزود: علیرغم همه مزایای تحلیل روایت دارای محدودیت‌هایی نیز هست. این محدودیت‌ها عبارتند از: انتظارات تعمیم یافته در باره روایت، شی انگاری موضوع روایت، تقلیل زندگی‌ها به روایت ها، تنوع و عدم انطباق رویکردها، تعمیم ناپذیر بودن یافته‌ها.

در پایان این کارگاه، جلسه‌ای با پرسش و پاسخ گسترده مدرس کارگاه و مشارکت­‌کنندگان همراه بود.

 پاورپوینت کارگاه را از اینجا دریافت کنید.

 

• < قبلی
• بعدی >