حوا محمدی*

روز چهارشنبه 23مرداد ماه 1398 نشست «جوانان، نهاد ورزش و صلح» به همت گروه علمی - تخصصی صلح انجمن جامعه شناسی ایران با مشارکت گروه جامعه شناسی ورزش در خانه وارطان برگزار شد. سخنرانان نشست؛دکتر مقصود فراست‌خواه (جامعه شناس و عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی)، امیر مسعود امیر مظاهری (مدیر گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز)، دکتر مجید خاتونی(جامعه شناس و کارشناس ورزشی) بودند که در این زمینه به بیان نظرات خود پرداختند.

باید به مفاهیم جدید با استانداردهای جدید و با حساسیت بیشتری پرداخت

در ابتدای نشست حسن امیدوار (دبیرگروه صلح انجمن جامعه‌شناسی ایران ) با بیان اینکه جامعه شناسی صلح زنجیره ای از ایده های علمی است که تلاش می نماید با شناخت علمي پدیده صلح ونقد مستمر پدیده ها و عناصری که مخل صلح است، ضمن سهیم شدن در پیشرفت های علمی، بینش درستی نسبت به نياز جامعه به صلح را فراهم آورد. گروه صلح انجمن جامعه شناسی ایران همچنین توجه ویژه‌ای به گروه سنی جوانان (29-15) دارد زیرا آنان نیروی قدرتمندی برای ایجاد تغییر در جامعه دارند. در این روند ساخت و ساز صلح، جامعه شناسي صلح برضرورت اصلاح اجتماعي بر اساس هدایت علمی تأکید دارد. از این‌رو، روز بین المللی جوانان فرصتی است برای توجه به اهمیت این گروه سنی و نیازهای آنان. مفاهیم ‌کودکی و جوانان مفاهیمی نسبتا جدیدی هستند، از این رو شکی نیست که باید به مفاهیم جدید با استانداردهای جدید و با حساسیت بیشتری پرداخت. واقعیت این است که در رابطه با صلح و امنیت، نقش جوانان ضعیف و ناقص درک شده است و از پتانسیل وسیع جوانان بیشتر برای میادین جنگ و منازعات با مفاهیمی چون؛ رشادت، شجاعت، جان برکف، دلاور یا جاهل سخن به میان بوده است و شواهد متعددی ارائه شده است که وقتی جامعه ای جوان باشد عمیقاً بیقرار و نا آرام می شود. این نگاه جوانان را بازیگران اصلی اعتراض ها، اغتشاشات، و انقلاب ها نشان می دهد. اما به نظر می رسد این توصیف تنها بخشی از پتانسیل نهفته جوانان بوده و واقعیت آن است که جوانان هم تحت تاثیر مناقشه هستند، هم برای ایجاد صلح و توسعه و اصلاحات موثر هستند. جوانان می توانند نیرویی قدرتمند در ايجاد تغییر در جامعه باشند. آنها می توانند فرصتی برای خشونت پایدار(سازندگان مشکل) یا بازیگران مهم در ايجاد صلح و پیشگیری از درگیری و بخش جدایی ناپذیر از روند صلح خواهی باشند (سازندگان صلح و توسعه).

امیدوار افزود: خوشبختانه با ترویج ارزش های انسانی حقوق بشر و جنبش ها و فرایند های صلح آمیز اجتماعی بعد از دهه 1960 در غرب توجه جوانان جهان به صلح و امنیت و محیط زیست در سالهای اخیر به شدت افزایش یافته است. این امر نشان دهنده تغییر در فرهنگ جوانان و درک افراد جوان و تقویت نقش آنها در روند صلح و امنیت است. به نظر می رسد جوانان ایران نیز بعد از پشت سر گذاشتن انقلاب و سالها جنگ و تحمل رنج و محنت تحریم های ظالمانه، امروز بیشتر به ارزش های صلح پی می برند و آنان از جدی ترین طرفداران صلح هستند. اگرچه به نظر می رسد طی سالها تحریم روند فرسودگی و سر خوردگی جوانان سرعت یافته است. از سوی دیگر نقش ورزش نیز برجسته و مهم است، اهمیت ورزش برای ساخت یک سبک زندگی مسالت آمیز برای جوانان بیانگر این است که رهبران سیاسی و دولت ها باید از اینکه ورزش چگونه می تواند یک ساز و کار واقعی برای صلح باشد، آگاه شوند. نکته دیگر حضور زنان در ورزش به عنوان بخشی از تنظیمات اجتماعی است که باید مورد توجه قرار گیرد فقدان فرصتهای برابر برای جوانان، به طرزچشمگیری مانع صلح و سازش پایدار است. باید دختران را در توانمند سازی پشتیبانی کرد و از حقوق برابر برای دختران و پسران حمایت شود.

ورزش و هویت جوانان

در ادامه اولین سخنران این نشست، مجید خاتونی با اشاره به اینکه هویت در معنای چیستی و کیستی از نیاز طبیعی انسان به شناخته شدن به چیزی یا جایی برمی آید گفت: در واقع هویت معطوف به بازشناسی مرز میان خودی و در طول تاریخ همیشه مطرح بوده است. از نگاه گیدنز هویت در دوران پیشامدرن بر سنت، در دوران مدرن بر تحول و در دوران پسامدرن بر تمایز تاکید دارد. مدرنیته به سنت زدایی از هویت می انجامد. هویت از سطح فردی آغاز شده و با عبور از لایه های اجتماعی در احساس هویت ملی که عالی ترین سطح هویت است به تکامل می رسد. بر این اساس افراد در قالب یک ورزشکار، یک هوادار تیم باشگاهی محلی یا منطقه ای و هوادار یک تیم ملی شکل می گیرند.

این کارشناس ورزش ادامه داد: امروزه نهاد ورزش در امتداد نهاد خانواده در رشد شخصیت اجتماعی نوجوانان و هویت جوانان عمل می کند. ورزش فرد را به گروه و تیم های ورزشی پیوند می زند و به وسیله عضویت در آنها، فرد هویت تازه ای به اسم هویت ورزشی می یابد. در واقع ورزش در پیدایش هویت «من فردی» و «مای جمعی» جوانان موثر است. به گفته استرایکر، عدم تثبیت هویت موجب می شود فرد احساس نومیدی، پریشانی و ... کند که این امر موجب آن می شود که افراد به هویت خاص خود در آینده تعهدی نداشته باشند یا از میزان تعهد خود بکاهند و در پی هویت های جدیدی بر آیند. بحران هویت نقشی در جامعه ورزش کشور در میان هواداران و ورزشکاران وجود دارد که نشان دهنده عدم تحقق هویت نقشی آنان است.

او با نگاهی جامعه شناختی به وضعیت جوانان جامعه گفت: سیاست های تشویقی فرزند آوری در سال های اول انقلاب و افزایش نرخ باروری، فقدان سیاست اجتماعی هدفمند، عدم برنامه ریزی بلند مدت و فقدان اندیشیدن، تمهیدات لازم برای تامین نیاز و رفاه آنان، امروزه وضعیت رکود مشارکتی جوانان را سبب شده است.بر اساس الگوی نردبان مشارکت جوانان توسط راجرت هارت، سطح مشارکت جوانان در نهادهای ورزشی در مراحل اولیه آن (فریب، ظاهرسازی، اقدام نمایشی) قرار دارد و تا سطوح عالی آن فاصله زیاد دارد که ناکارآمدی نظام سامان دهی امور جوانان و ورزش را بازگو می کند. جامعه نتوانسته از ظرفیت و پتانسیل موجود جوانان به طور شایسته و مطلوب استفاده نماید و در پس رهاشدگی جوانان پروژه توانمندسازی جوانان از طریق ورزش (در همه سطوح آن) ناکام و عقیم مانده است.

نقش ورزش در صلح

مجید خاتونی خاطر نشان کرد: ورزش‌های مدرن در اثر جهانی شدن و در سایه تحولات فنآورانه و رسانه ای به زبان جهانی تبدیل شده اند. به عبارتی از موثرترین ابزار ارتباط در جهان مدرن از ورزش می توان برد که رویدادهای ورزشی به مثابه همایش های اجتماعی موجب افزایش تماس و تعاملات اجتماعی می گردد.به گفته نلسون ماندلا سیاستمدار صلح گرا، ورزش مانند چسب جدیدی است که ملت ها را در کنار هم قرار داده است. ورزش جایگزین جنگ افزار است و از این رو ورزش به آشتی ملت ها و ترمیم روابط خدشه دار پیشین کشورها می انجامد. در عرصه عمومی ورزش با کنار زدن محدودیت ها و رفع موانع فعالیت گروه های مختلف اجتماعی برای کانون حضور اقوام، نژادها، گروه های مختلف سنی و سیاسی و فکری است. تیم های ورزشی باشگاهی و در سطحی بالاتر تیم های ملی ورزشی مرکز اجتماع و تعامل اعضای جامعه هستند.از طرف دیگر ورزش به عنوان شکلی از ملی گرایی فرهنگی به عنوان جایگزین تفکر ملی گرایی سیاسی عمل می نماید و میهن دوستان وابستگی به ملت و ملیت خود را در موقعیت های ورزشی نشان می دهند. ورزش اغلب از دو منطق فرهنگی و اجتماعی برخوردار است. منطق فرهنگی از تفاهم و فهم متقابل و منطق اجتماعی از ارتباط و همبستگی شکل می گیرد. ورزش به عنوان بخشی از سیاست کلی برای پرداختن به تضادهای اجتماعی و ایجاد پلی برای صلح و آشتی در زمینه های تضاد موجود در جامعه کارکرد دارد.ورزش به مثابه مدرسه عالی تربیتی در ساخت انسان اجتماعی، شهروند قانون مدار و صلح جو، عنصر مهمی در توسعه اجتماعی به شمار می آید. ورزش با رضایتمندی از بدن، تخلیه انرژی مازاد، سلامتی و حسِ خود ارزشمندی به صلح با درون فرد ورزشکار و از سوی دیگر با تعامل، کار گروهی، دیده شدن و حس تعلق به صلح با بیرون ورزشکار می انجامد و در نهایت سبک زندگی صلح آمیز را تولید و بازتولید می کند. در مبحث ادغام/طرد اجتماعی عامل سلامت (جسمانی، روانی، اجتماعی) محوریت و اولویت بالایی داشته و سلامت از اصلی ترین پیش نیازهای ادغام اجتماعی برای تمامی گروه های سنی به ویژه جوانان محسوب می شود. ورزش از مهم ترین مولفه های تامین سلامت است که کاربست هدفمند آن در جامعه عاملی در جلوگیری از طرد اجتماعی افراد به شمار می آید.امروزه قدرت نرم در سه بعد فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی مورد مطالعه قرار می گیرد که ورزش از متغیرهای قدرت نرم فرهنگی به شمار می آید. در قدرت نرم از حقوق بشر، فرهنگ و هنجارهایی که بیشتر جنبه جهانی دارند مانند ورزش به عنوان منابع قدرت استفاده می شود در صورتیکه قدرت سخت تنها به شیوه های جبری از قبیل تهدید نظامی، فشار و تحریم اقتصادی، ترور و دیگر شکل ارعاب استفاده می شود. هویت های متکثر و چند پاره در یک گفتمان به وحدت می رسند و امروزه ورزش در مقام یک گفتمان، تعامل و همزیستی فرهنگی را شکل می دهد. قهرمانی تیم ملی فوتبال فرانسه جام های جهانی ۱۹۹۸ و ۲۰۱۸ متشکل از بازیکنان بین المللی، از منظر نشانه شناسی حامل معنا و پیامی مبنی بر اعلام موجودیت فرانسه به عنوان سرزمینی متشکل از قومیت‌های گوناگون بدون تبعیض و همراه با صلح و دوستی بوده است. به عبارتی تیم های ملی ورزشی مأمنی برای حضور اکثریت جامعه ورزشکاران بدون محدودیت و محرومیت هاست. بر پایه نگاه روندی به مسابقات و رویدادهای کلان ورزشی بین المللی با قدرت گرفتن سازمان های بزرگ ورزشی مانند IOC و FIFA و سیاستگذاری های آنها روشن است که مقابله با تبعیض، تروریسم و خشونت گرایی و همچنین تأکید بر صلح و اخلاق افزایش یافته است.ورزش کنونی همواره در ارتباط دیالکتیک با دیگر نهادهای اجتماعی است و از این رو هر چقدر نفوذ نظام های سیاسی و اقتصادی در سیاستگذاری های نهاد ورزش، توجه به حواشی و نتیجه گرایی افراطی در ورزش کمتر شوند، در مقابل فضای تعامل، گفتگو و صلح در قلمرو ورزش بیشتر و در ساحت اجتماعی و بین المللی منجر به اشاعه برنامه ها و جریان های صلح آمیز می گردد.

ضرورت گذر ازبدگمانی اجتماعی به جوان ایرانی

در ادامه دومین سخنران، دکتر امیر مسعود امیرمظاهری ضمن اشاره به اینکه مفهوم بدگمانی اجتماعی به دوره جوانی در کشورمان از دیرباز وجود داشته و کافی است برای اثبات این مدعا، رجوعی به اشعار و متون سرزمینی خودمان داشته باشیم که در آن جوانی با خامی، سرگشتگی، طغیان، سرخوشی و یا حسرت در قیاس با سالخوردگی همراه می شود که دلالت بر نوعی بدگمانی اجتماعی آشکار و ضمنی در ادبیات و زبان زندگی روزمره نسبت به امر جوانی است افزود: این بدگمانی همچنان در قالب کنش پیوسته در ساخت اجتماعی استمرار می یابد و باز تولید می شود و در قالب انواع کلیشه ها و پیشداوری های اجتماعی هویت و شکل بیرونی پیدا می کند. آنچه در این گفتار مورد بحث قرار گرفت بر این تاکید داشت که همین بد گمانی به عنوان بخشی از فرآیندهای اجتماعی موجد تشدید شکاف های بین نسلی – جنسی و امثالهم می شود که امکان بهره مندی از همه سرمایه های اجتماعی در جامعه را می گیرد و شاید نظام اجتماعی را درگیر یا آبستن بسیاری از مسایل اجتماعی کنونی یا آتی سازد.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: سخن آخر این بود با توجه به تغییراتی که در حوزه فناوری رخ داده، تغییرات جمعیتی نرخ سالمندی در آینده، هنجار گریزی جوانان از ساخت رسمی به عنوان رفتار اعتراضی و تمایل به مهاجرت دراین گروه، نقش خلاقانه و نوآ واری جوان، جنبش های اجتماعی مساوات طلبانه گروه های اجتماعی که نقش حاشیه ای در طول تاریخ داشته اند و از این قبیل، اکنون باز اندیشی در مقوله جوانی -جنسیت اقلیت های قومی -دینی و احترام به تنوع فرهنگی به عنوان یک امر حیاتی و انسانی چاره ناپذیر است تا ساخت نظام اجتماعی توانایی انطباق با شرایط موجود و گذر از آن و پدید آورنده تعادل پایدار و حامل آشتی اجتماعی و حرکت به سمت توزیع فرصت و روابط برابر باشیم و این جز از طریق بهره گیری از کلیه سرمایه های اجتماعی از جمله جوانی برای کشور ما امکان پذیر نیست.

جوانان و سبک زندگی صلح آمیز / بدون حریفان کسی برای بازی نخواهد بود

آخرین سخنران مقصود فراست‌خواه، جامعه شناس با اشاره به این که صلح به صورت اجتماعی ساخته می شود گفت: صلح امری چند عاملی است. باید ببینیم که این عوامل چیست؟ شرایط امکان صلح هم ذهنی و هم علمی است. شرایط امکان ذهنی، به نوعی زیست صلح آمیز با طبیعت، زیست صلح آمیز با خود یا با دیگری است. در این نوع صلح یاد می گیریم چگونه باید صرفنظر از جنسیت یا مذاهب، به دیگران احترام بگذاریم. بدین معنا که من دیگری را منبعی ابزاری برای خود ندانم. آنچه اهمیت دارد این است که ارتباط مثبت با دیگری عزت نفس افراد را بالا می برد. به گفته وی صلح یک حس، یک تربیت و یک نوع یادگیری اجتماعی است. جنگ و بدبختی هایی که در دنیا وجود دارد به دلیل این است که زبان اجتماعی بین المللی وجود ندارد. باید درباره هر مساله ای توافق داشته باشیم. در این میان ورزش، می تواند عنصر مهمی باشد. جوانان از طریق ورزش سبکی از زندگی را تجربه می کنند که از جنس صلح است. البته نقش قوانین و دولت ها را هم نباید از یاد برد. وقتی من نمی توانم به صورت قانونی فریاد بزنم که «خانم» نمی تواند در مجامع ورزشی حضور داشته باشد، چطور می توانم از صلح حرف بزنم؟ در جامعه ای که قانون، از جنسیت خاص، قوم خاص، نژاد خاص و نمونه هایی از این قبیل صحبت کند، طبعاً هیچ صلحی نمی تواند وجود داشته باشد.

دکتر فراستخواه با اشاره به اینکه در نظام حقوق بین المللی هم اشکالاتی وجود دارد افزود: وقتی نظام حقوق بین المللی برای حل و فصل رضایت بخش مخاصمات و منازعات هیچ نوع پروتکل های رضایت بخشی نداشته باشد، نمی توان به صلح رسید. به عنوان مثال وقتی صنایع سلاح‌های کشتارجمعی وجود داشته باشد و صحبت از صلح شود، با امری غیرعقلانی مواجه هستیم.

وی در ادامه این سوال را طرح نمود که «در این میان ورزش چه کمکی می تواند بکند؟» و پاسخ داد: ورزش می تواند به درک صلح آمیز جوانان در کشور برای زندگی با یکدیگر کمک کند. ورزش، استعاره جالبی است برای همه زندگی، بارقه ای از شور زندگی در ماست. ما وقتی با یکدیگر بازی می کنیم متوجه ابعاد عمیق نیازمان به دیگری می شویم. با ورزش متوجه می شویم چقدر به حریف و دیگری نیاز داریم بدون حریف کسی با ما بازی نخواهد کرد. دیگری، نیمه خاموشی از ماست. بازی به رقابت صلح آمیز نیاز دارد. گاهی ما برنده می شویم و گاهی حریف، این نوع اطمینان از برنده شدن بازی را گرم می کند. در بازی پیشامد و اقتضا وجود دارد. در بازی نوعی وضعیت طنزگونه وجود دارد و از سویی نوعی همبستگی عمیق در آن یافت می شود.

فراستخواه در پایان با بیان اینکه می توانیم با هم استدلال یا گفت و گو کنیم، ولی وقتی پای بازی به میان می آید و پیشامد و اقتضا را قبول می کنیم افزود: گفت و گو حالت صلح آمیز به خود می گیرد.

در ادامه نشست حاضران پرسش‌های خود را از سخنرانان پرسیدند و پاسخ‌های خود را دریافت کردند.

 

---

*تهیه گزارش

 

 

• < قبلی
• بعدی >