سید حسین سراج‌زاده[*]
انجمن جامعه‌شناسی ایران «همایش منطقه‌ای تفکر اجتماعی و جامعه‌شناسی در خاورمیانه معاصر» را با همکاری انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی (ایسا) و با حمایت شماری از نهادهای پژوهشی داخلی و خارجی، که اسامی آن‌ها در صفحه معرفی همایش آمده است، برگزار می‌کند. فکر برگزاری این همایش به سال ۱۳۸۷ برمی گردد. در پی گسترش ارتباط‌های علمی بین‌المللی انجمن و عضویت آن در ایسا و بازدید مایکل بوروی، معاون وقت و رئیس فعلی ایسا، و پرفسور فرید العطاس، عضو کمیته اجرایی ایسا، بنا شد با همکاری دو انجمن همایشی منطقه‌ای برگزار شود تا روابط علمی جامعه‌شناسان منطقه توسعه یابد. این همایش برای آذر ماه ۱۳۸۸ (فوریه ۲۰۰۹) طراحی شده بود که به تعویق افتاد و هم اکنون شاهد برگزاری آن هستیم.
انجمن جامعه‌شناسی ایران تا کنون چندین همایش ملی درباره علوم اجتماعی برگزار کرده که فرصتی بوده است برای بحث و گفت‌وگوهای انتقادی درباره علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی و همگی با مشارکت و استقبال قابل توجهی روبرو شده و تألیفات و آثاری داشته‌اند. این همایش فرصتی است تا اهالی علوم اجتماعی ایران مسائل رشته علمی خود را در یک زمینه گسترده‌تر منطقه‌ای و به صورت مقایسه‌ای بررسی و نقد و ارزیابی کنند. متأسفانه جامعه‌شناسی ایران، از نظر ارتباطات بین‌المللی و به خصوص منطقه‌ای، خصلت منزوی و محلی پیدا کرده است و از تفکر و دانش اجتماعی، تجربه‌ها و دستاورد‌ها، مسائل و چالش‌ها، و آثار صاحبنظران اجتماعی محیط و منطقه پیرامون خود بی‌اطلاع یا کم اطلاع است. محافل علمی و دانشگاهی در کشورهای منطقه هم ارتباط و آشنایی محدودی با علوم اجتماعی و متفکران اجتماعی ایران دارند. دانشجویان و دانشگاهیان رشته‌های علوم اجتماعی ایرانی، ترک، عرب و... درباره جامعه‌شناسی‌ها و متفکران اجتماعی و جامعه‌شناسان یکدیگر یا هیچ نمی‌دانند یا بسیار کم می‌دانند. چنین همایش‌هایی می‌توانند به آشنایی و تعامل علمی جامعه‌شناسان و متفکران منطقه بیانجامد.
«همایش منطقه‌ای تفکر اجتماعی و جامعه‌شناسی در خاورمیانه معاصر» می‌تواند دو نیاز و ضرورت بلند مدت دیگر را هم تأمین کند، نخست اینکه، معمولاً نظریه و دانش اجتماعی حاصل تفکر و پژوهش درباره مسائل و بحران‌های اجتماعی است. کشورهای همسایه و مستقر در یک حوزه تمدنی و فرهنگی که دارای تجربه‌های تاریخی مشابه و گاه مشترکی هستند، با مسائل اجتماعی نسبتاً مشابهی دست به گریبان هستند. بحران‌های که امروز کشورهای خاورمیانه را فراگرفته است و جنبش‌های دموکراسی خواه در این کشور‌ها، نمونه بارزی از مسائل مشترک است. در نتیجه، دانشمندان و پژوهشگران اجتماعی این کشور‌ها، از حیث نظریه‌های تبیین کننده مسائل اجتماعی و پژوهش‌های تجربی ناظر به این مسائل، و همچنین از نظر موانع و محدودیت‌هایی که در فرایند پژوهش اجتماعی با آن مواجه هستند، سخن‌ها و تجربه‌های فراوانی دارند که می‌توانند به اشتراک بگذارند و از یک دیگر بیاموزند.
دوم اینکه، علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی به عنوان یک رشته دانشگاهی، در عین جهانی بودن و التزام به اصول و قواعد عام روش‌شناسی علمی، خصلت بومی و فرهنگی هم دارند و در تعامل با ظرفیت‌های فکری و سنت‌های فرهنگی جوامع صورت بندی می‌شوند. خاورمیانه مهد تمدن‌های کهن و دارای سنت‌های عمیق دینی و فرهنگی است در نتیجه، در مواجهه با دستاوردهای اندیشه‌ای تمدن جدید، از جمله دانش جدید، محتوای‌های این فرهنگ‌ها به صورت فعال و تأثیرگذاری وارد صحنه شده‌اند. در این راستا، نقش فرهنگ و تمدن اسلامی به عنوان وجه مشترک این جوامع، در صورت بندی علوم اجتماعی این جوامع بسیار قابل توجه است، به گونه‌ای که متفکران اجتماعی در این جوامع یا به عنوان متفکران اجتماعی مسلمان، با بهره‌گیری از مایه‌های فرهنگ و بینش دینی وارد کنش متقابل و گفت‌وگوی انتقادی با دستاوردهای اندیشه‌ای دوران مدرن شده‌اند و یا با پرسش‌ها و چالش‌های جدی از ناحیه فرهنگ و اندیشه دینی مستقر روبرو بوده و برای ایفای نقش موثر ناگزیر به پاسخگویی اقناعی بوده‌اند. در چنین زمینه مشترکی، ارتباطات علمی و اندیشه‌ای متفکران اجتماعی و جامعه‌شناسان جوامع خاورمیانه و آگاهی از آثار و آراء متفکران اجتماعی مسلمان در هر کشور برای توسعه علوم اجتماعی در سطح ملی و منطقه‌ای سودمند است.
با توجه به موارد مطرح شده در فوق، برگزاری کنفرانس منطقه‌ای «تفکر اجتماعی و جامعه‌شناسی در خاورمیانه معاصر» می‌تواند نقطه آغازی باشد برای آشنایی جامعه‌شناسان و متفکران اجتماعی منطقه با یکدیگر، شکل‌گیری و گسترش ارتباطات علمی منطقه‌ای، و بهره‌گیری از زمینه‌های مشترک فکری و فرهنگی و دینی برای توسعه علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی و حرکت اجماعی علمی به سوی انطباق علوم اجتماعی با شرایط و مسائل بومی و فرهنگی.
این همایش، به عنوان اولین تجربه انجمن جامعه‌شناسی ایران در برگزاری یک همایش فراملی، به صورت محدودی برنامه‌ریزی شد تا گام کوچکی باشد در یک راه آغاز شده. در این همایش از شمار مشخصی از دانشمندان اجتماعی و جامعه‌شناسان ارشد و صاحب‌نظر داخلی و خارجی در موضوع سمینار دعوت شد تا دیدگاه‌های خود را در قالب مقاله و سخنرانی ارائه کنند. همچنین شماری از صاحبنظران خارجی که از برگزاری همایش مطلع شده بودند برای شرکت در همایش اظهار علاقه کردند. برای جلب مشارکت گسترده‌تر فراخوان عمومی داخلی هم داده شد. متأسفانه شماری از دعوت‌شدگان خارجی، که مقاله هم داده‌اند، موفق به شرکت در همایش نشدند. خوشبختانه فراخوان همایش هم با استقبال خوب صاحبنظران و پژوهشگران داخلی مواجه شد و تا زمان تنظیم برنامه همایش ۱۲۷ چکیده مقاله و ۳۳ اصل مقاله دریافت شد. متاسفانه به دلیل محدودیت‌های زمانی و مکانی امکان ارائه همه چکیده مقاله‌ها و مقاله‌های دریافتی فراهم نشد. در ارائه مقاله‌ها در همایش، ارسال اصل مقاله، تازگی موضوع، و رعایت تنوع مباحث و دیدگاه‌ها مبنای اولویت بندی قرار گرفت. به هر ترتیب، از همه کسانی که با ارسال چکیده و اصل مقاله در این همایش مشارکت داشتند سپاسگزاری می‌شود.
برگزاری این همایش حاصل یک فعالیت جمعی است. علاوه بر ارسال کنندگان مقاله و چکیده مقاله، شمار زیادی از افراد و سازمان‌ها به صورت‌های مختلف در این امر مشارکت، همکاری، حمایت و همدلی داشته‌اند، که نام آن‌ها در صفحه معرفی همایش و در لیست ارائه دهندگان مقاله آمده است. همکاری و کوشش همه این دوستان و همکاران گرامی و مدیران محترم نهادهای حامی و همکار شایسته سپاس و قدردانی است.
به رسم همایش‌های پیشین، پرسش‌هایی درباره موضع همایش تنظیم و با صاحبنظران مختلف درمیان گذاشته شد. این مصاحبه‌ها، که نوعی اقتراح و تضارب آراء درباره محورهای همایش است، در سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران و خبرنامه ویژه همایش منتشر شده است و بازتاب دهنده طیف گسترده‌ای از دیدگاه‌های اندیشمندان و صاحبنظران است. از همه کسانی که دعوت انجمن را برای مصاحبه پذیرفتند تشکر می‌شود.
با توجه به اینکه این همایش نخستین تجربه انجمن جامعه‌شناسی ایران در برگزاری یک همایش فراملی است، نارسایی‌ها و کمبودهایی هم در آن وجود دارد که پیشاپیش از آن‌ها عذرخواهی می‌شود. پیشنهاد‌ها و انتقادهای شما می‌تواند به انجمن ما کمک کند تا همایش‌های بعدی را بهتر و با کاستی‌های کمتر برگزار کند.
[*] دبیر علمی همایش تفکر اجتماعی و جامعه‌شناسی در خاورمیانه معاصر، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم تهران و رئیس پیشین انجمن جامعه‌شناسی ایران
- توضیحات
- دسته: یادداشت روز
- آخرین به روز رسانی در 18 اسفند 1394