سید حسین سراج زاده*

به دعوت انجمن جامعه شناسی ایران، پرفسور ایمانوئل والرشتاین (والرستین)، نظریه پرداز برجسته سنت چپ و انتقادی در جامعه شناسی که با نظریه نظام جهانی در ایران شناخته می شود، بازدید یک هفته ای خود از ایران را از روز شنبه 10 اسفند 1392 آغاز خواهد کرد. وی در این بازدید سخنرانی ها و مصاحبه هایی خواهد داشت که جزئیات آن در بخش های دیگر آمده است.

این سفر در راستای برنامه های انجمن جامعه شناسی ایران برای تقویت و گسترش ارتباطات و همکاری های علمی بین المللی صورت می گیرد. این برنامه ها از سال 1385 آغاز شد و تا کنون تداوم یافته و تقویت شده است و دستاوردهایی برای انجمن و جامعه شناسی ایران داشته است که اهم آنها عبارتند از:

• عضویت انجمن جامعه شناسی ایران در انجمن بین المللی جامعه شناسی در سال 1387،
• بازدید پرفسور مایکل بورووی (Michael Burawoy)، رئیس انجمن بین المللی جامعه شناسی به ایران در سال 1387 و 1390 که خود موجب شد تا روابط و همکاری های دو انجمن تقویت شود، انجمن در نشست های منطقه ای وجهانی جامعه شناسی مشارکت بیشتری داشته باشد، ایده جامعه شناسی مردم مدار (Public Sociology) از بورووی به جامعه شناسی ایران معرفی شود و به صورت انتقادی مورد استفاده قرار گیرد، و خبرنامه انجمن بین المللی جامعه شناسی، گفتگوی جهانی (Global Dialogue)، همزمان با انتشار به زبان فارسی هم منتشر شود،
• عضویت انجمن جامعه شناسی در انجمن آسیایی شورای های پژوهش علوم اجتماعی (ازرک)،
• پایه گذاری همایش بین المللی تفکر اجتماعی و جامعه شناسی در خاورمیانه که تبدیل به یک رویداد علمی سالانه شده است و به صورت منظم در ایران و سایر کشورهای منطقه برگزار می شود. اولین و سومین همایش مزبور در سال های 1390 و 1392 در ایران برگزار گردید.
• تشکیل کمیته روابط و همکاری های علمی بین المللی در انجمن جامعه شناسی ایران از سال 1389
• برگزاری 5 جلسةْ سخنرانی و نشست علمی با شرکت اساتید و پژوهشگران خارجی در قلمروی علوم اجتماعی.

سفر والرشتاین از چند جهت برای جامعه شناسی ایران حائز اهمیت است:

نخست اینکه او یکی از نظریه پردازان برجسته سنت چپ است و نقد او از نظام هژمونیک جهانی همواره طرفداران و منتقدان جدی داشته است. در شرایطی که اردوگاه شرق فرو ریخته و در عین حال اردوگاه غرب و نظام سرمایه داری که به نظر می رسد جهانگیر شده، با چالش ها و بحران های جدی اقتصادی و سیاسی دست به گریبان است، و اقتصادهای نوظهور و پرتوانی چون چین، هند، برزیل ، ترکیه و ... در نظام جهانی سربرآورده اند، حضور او در ایران فرصتی فراهم می آورد تا جامعه شناسان ایرانی با آخرین آثار و آراء او در این شرایط ویژه نظام جهانی بیشتر آشنا شوند و آنها را نقد و ارزیابی کنند.

دوم اینکه، والرشتاین، از جمله جامعه شناسانی است که رویکردی کلان و تاریخی به جامعه شناسی دارد. این رویکرد، با وجود ظرفیت های زیادی که برای شناخت نظام های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع و مسائل اجتماعی آنها دارد، در جامعه شناسی آکادمیک ایران کمتر مورد توجه بوده است. درست است که اهل علوم اجتماعی و انسانی ایران از طریق ترجمه آثار صاحبنظران برجسته با دیدگاه های آنان آشنا شده اند و از آنها استفاده کرده اند، اما حضور صاحبنظران در اجتماع علمی اثر برانگیزانندة بیشتری برای آشنایی با آثار و آرای آنان دارد. حضور والرشتاین، به عنوان یک چهره برجسته رویکرد کلان تاریخی، در اجتماع علمی جامعه شناسان و در میان استادان، پژوهشگران، و دانشجویان علوم اجتماعی ایران و برگزاری چند سخنرانی و مصاحبه توسط وی می تواند موجب شود تا جامعه شناسان ایرانی به رویکرد کلان و تاریخی در جامعه شناسی بیشتر توجه کنند و این جنبه از دانش و پژوهش جامعه شناختی در ایران تقویت شود؛ همان طور که سفر مایکل بورووی و گفتگوهای او درباره جامعه شناسی مردم مدار چنین کارکردی داشت.

سوم اینکه، والرشتاین، علاوه بر اینکه یک نظریه پرداز بلندآوازه در جامعه شناسی است، یک کنشگر فعال در فعالیت های انجمنی و سازمان های علمی جامعه شناسان هم بوده است. وی در جایگاه هایی مثل رئیس انجمن بین المللی جامعه شناسی در سال های 1994-1998، رئیس مرکز فرناند برادل برای مطالعات اقتصادها، نظام های تاریخی و تمدنها تا سال 2005، و رئیس کمیسیون گولبنکیان برای بازسازی علوم اجتماعی در دهه 1990 فعالیت داشته است. با استفاده از پیوندها و ظرفیت های ارتباطی ناشی از این موقعیت ها می توان زمینه تقویت پیوندهای سازمانی بین المللی انجمن جامعه شناسی ایران را فراهم آورد.

و آخر اینکه، اگر پیوند ارگانیک اجتماع علمی با جامعه و سیاست را هم مد نظر قرار دهیم، در این هنگام که با رویکرد اعتدال، دیپلماسی کشور تحرکی پیدا کرده است که می تواند به تقویت موقعیت کشورمان در نظام سیاسی و اقتصادی بین المللی بیانجامد، پیوندهای علمی و به خصوص ارتباط اجتماع علمی کشورمان با چهره های شاخصی مثل ایمانوئل والرشتاین و بازتاب های جهانی آن، می تواند در تعامل با رویکرد تحرک دیپلماتیک اثرات مثبت دو سویه داخلی و خارجی داشته باشد.

در پایان لازم است قدرشناس دوست و همکار فرهیخته دکتر سیدمحمدامین قانعی راد، رئیس انجمن جامعه شناسی ایران، باشیم که این سفر با ابتکار و اهتمام زیاد ایشان تدارک و برنامه ریزی شد. همچنین دوستان گرامی دکتر هادی خانیکی، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، و دکتر محمد فاضلی، معاون پژوهشی مرکز بررسی های استراتژیک، هم مساعدتی ستودنی در برنامه ریزی سفر داشته اند. امید است که این سفر و برنامه های پیش بینی شده در طول آن، کارکردهای مورد اشاره در بالا را داشته باشد و بر رونق و نشاط جامعه شناسی ایران بیافزاید.

*دانشیار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی و مدیر کمیته‌ ارتباطات و همکاری‌های علمی بین‌المللی انجمن جامعه شناسی ایران

اخبار مرتبط:

• برگزاری سمینار بررسی آراء والرشتاین
• سفر ایمانوئل والرشتاین به مثابۀ فرصتی برای همگرائی در علوم اجتماعی ایران

 

• < قبلی
• بعدی >