سیدحسین سراج­زاده، سیدجواد میری*

در روزهای 20 و 21 آذرماه 1392 (11 و 12 دسامبر 2013)، که مقارن با هفته بزرگداشت پژوهش و پژوهشگری در ایران است، شاهد برگزاری سومین "همایش بین المللی تفکر اجتماعی و جامعه در خاورمیانه و شمال آفریقا" هستیم. این همایش با همکاری انجمن جامعه‌شناسی ایران و پژهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با حمایت انجمن بین­المللی جامعه‌شناسی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار می‌شود.

"همایش بین المللی تفکر اجتماعی و جامعه در خاورمیانه و شمال آفریقا" با ابتکار انجمن جامعه‌شناسی ایران و حمایت انجمن بین المللی جامعه‌شناسی به منظور تحقق چند هدف مهم آغاز شد و تداوم یافته است:

• گسترش روابط و همکاری‌های علمی منطقه ای و بین المللی علوم اجتماعی ایران، تا در جریان این تعاملات، علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی ایران از تجربه های فکری و علمی بین المللی و منطقه­ای بیشتر بهرمند شوند و ظرفیت‌های خود را بیشتر فعال و شکوفا کنند.
• ایجاد جریان‌های فکری فعال برای جلب توجه عالمان علوم انسانی و اجتماعی به سمت ظرفیت‌های فرهنگی و اندیشه‌ای در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی.
• تلاش برای شکل گیری مفاهیم و نظریه‌های ناظر به مسائل اجتماعی خاص جهان اسلام که به نحوی دانش اجتماعی دگرواره (َAlternative)، متناسب (Relevant) و یا بومی (Indigenous) را ایجاد می‌کند که برای فهم، توضیح و تبیین مسائل و بحران‌های اجتماعی فراوان و گسترده جهان اسلام قابلیت بیشتری دارند.
• زمینه­سازی برای ایجاد انجمن‌های منطقه ای علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی که تسهیل­کننده هدف‌های مطرح شده در بالا باشند.

نگاهی به تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا در سده اخیر و به خصوص تغییرات، بحران‌ها و رویدادهای خشن و فاجعه باری که این منطقه در سال‌های اخیر درگیر آن بوده است، نشان می‌دهد که تلاش‌های مشترک منطقه­ای متفکران و دانشگاهیان علوم اجتماعی برای توضیح و تبیین مسائل اجتماعی خرد و کلان جوامع اسلامی یک ضرورت تاریخی و رسالت روشنفکری است.

امروز موج دموکراسی­خواهی در جوامع خاورمیانه­ای، که سابقه اش به انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 می‌رسد و در این سال ها به صورت جنبش‌های بهار عربی در تونس، مصر، لیبی، یمن، بحرین و سوریه نمود پیداکرده است، با پدیده­هایی همراه شده که شاید در هیچکدام از موج‌های دموکراسی­خواهی در زمان­ها و منظقه­های دیگر عالم دیده نشده است. تشدید و خشونت­بار شدن شکاف‌ها و تضادهای فکری و سیاسی بین سنت گرایان و تجددخواهان و اسلام گرایان و سکولارها، زبانه­کشیدن آتش اختلافات دینی، مذهبی و قومی و ستیزه‌های خشن فرقه­گرایانه، مداخله‌ قدرت­های جهانی و منطقه ای در کشورهای درگیر در بحران و تشدید بحران‌ها از طریق این مداخله‌ها، بی ثباتی دولت‌های برآمده از جنبش‌های دموکراسی­خواهی و جان­سختی نظام‌های فکری و سیاسی استبدادی، پدیده‌هایی هستند که امروز خاورمیانه را به یکی از کانون‌های بحران خیز سیاسی اجتماعی در عالم تبدیل کرده و در صدر اخبار قرار داده اند. در عین حال، کشورهای منطقه از مسائل اجتماعی کلاسیک مثل شکاف‌های عمیق طبقاتی و جنسیتی، فقر، فساد، اعتیاد، بیسوادی، آلودگی‌های محیط زیستی، تورم، بیکاری، مهاجرت‌های داخلی و بین المللی، آوارگان، پناهندگان سیاسی، و فرار مغزها و... به میزان‌های متفاوتی رنج می‌برند.

از دیگر سو، این منطقه از ظرفیت‌های بزرگ اقتصادی، منابع عظیم زیرزمینی، جاذبه‌های بزرگ گردشگری، منابع و نیروی انسانی جوان و پویا و سابقه طولانی و درخشان فرهنگی و تمدنی برخوردار است که آن را به یکی از مناطق مستعد و پرجاذبه برای رشد و رونق و شکوفایی اقتصادی و پویایی و نشاط اجتماعی و فرهنگی تبدیل کرده است. در چنین شرایطی است که برای شناخت و فهم و تبیین مسائل و مشکلات مشترک منطقه ای و چاره چویی برای تخفیف و تعدیل و حل آنها، بیش از هر زمان دیگری به نظام‌های فکری و علمی فرهنگ­بنیاد پویا و سازنده نیاز است؛ و جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی می توانند نقش مهمی ایفا کنند.

اما موضوع تناقض آمیز این است که، در مقابل رشد جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی در جوامع خاورمیانه، موانع بزرگ تاریخی، فرهنگی و سیاسی وجود دارد. فقدان و یا ضعف بنیادهای فکری فلسفی مقوم و حمایت کننده علوم اجتماعی در سنت فرهنگی منطقه‌ای، خصلت برون­زای علوم اجتماعی مدرن و جریان‌های فکری فلسفی حامی آن، شکل گیری مقاومت‌های فعال فرهنگی، دینی و ایدئولوزیک در برابر نظام دانشگاهی و علوم اجتماعی مدرن، خود این علوم را در شرایط پروبلماتیک قرار داده و جایگاه آنها را متزلزل و رشد آنها را کند کرده است. این وضعیت ایجاب می‌کند تا متفکران و عالمان اجتماعی منظقه پیوندها و همکاری‌های خود را افزایش دهند، و با هم اندیشی و هم افزایی دانش و تجربه مشترک خود، توانایی‌های فکری حوزه فرهنگ و تمدن خود را شناسایی کنند و در یک تعامل و گفتگوی سازنده و انتقادی با تفکر اجتماعی و علوم اجتماعی جهانی و بهرمندی از دستاوردهای آن، بنیادهای استواری برای علوم اجتماعی در کشورهای منطقه ایجاد کنند؛ تا بتوانند نقش تاریخی و سازنده خود را در فهم و تبیین مسائل و مشکلات فوق الذکر و ارائه راه کارهایی برای کاهش رنج ها و مشکلات مردمشان ایفا کنند و به رشد و شکوفایی و توسعه اقتصادی و اجتماعی و استقرار نظام های سیاسی و اجتماعی انسانی و عادلانه در منطقه کمک کنند.

"همایش بین­المللی تفکر اجتماعی و جامعه در خاورمیانه و شمال آفریقا" با چنین اهداف و چشم اندازهایی آغاز شد و تداوم یافت. بعد از برگزاری اولین همایش در خرداد 1390 (آوریل 2011) در تهران و دومین همایش در تیرماه 1391 (ژوئن 2012) در استانبول[1]، بنا بود که سومین همایش در خرداد ماه امسال در دبی برگزار شود که به دلایلی، که شاید ناشی از همان مشکلات سیاسی اجتماعی فوق الذکر باشد، با وجود برنامه ریزی‌های صورت گرفته، حدود یک ماه مانده به زمان برگزاری از طرف میزبان لغو شد. برای جلوگیری از انقطاع در برگزاری سالانه همایش، بنا شد سومین همایش با همکاری پژوهشگاه علوم­انسانی و مطالعات فرهنگی و انجمن جامعه‌شناسی ایران در تهران برگزار شود. هر چند زمان محدودی وجود داشت اما خوشبختانه موفق شدیم با یک تاخیر زمانی این کار را به انجام برسانیم و اکنون شاهد برگزاری آن هستیم.

محدودیت زمانی دشواری‌هایی برای سازمان دهی و اجرای یک همایش به خصوص همایش بین المللی به همراه دارد و می تواند موجب کاستی‌هایی شود. با این حال تلاش شده تا آنها به حداقل برسند. خوشبختانه در این فرصت محدود استقبال قابل قبولی از همایش شد و جمعا 127چکیده مقاله دریافت شد که 22 تای آنها از طرف نویسندگان خارجی و 105 چکیده توسط نویسندگان داخلی ارسال شدند. متاسفانه به دلیل محدودیت وقت همایش، همه مقاله‌های دریافتی امکان ارائه در کنفرانس پیدا نمی‌کنند ولی همه آنها در کتاب چکیده مقاله‌ها در دو بخش فارسی و انگلیسی، چاپ شده اند و مقاله‌های منتخب پس از داوری در یکی از مجله‌های انجمن جامعه‌شناسی ایران و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر خواهند شد.

امید است با مشارکت و حمایت پژوهشگران و صاحبنظران علوم اجتماعی داخلی و منطقه ای، این همایش ها تداوم یابد و زمینه ای باشد برای گسترش همکاری‌های علمی منطقه ای و نزدیک شدن به اهدافی ناظر به این همکاری‌ها.

* دبیران علمی همایش

[1]. برای اطلاع بیشتر از این همایش‌ها رجوع شود به

اولین همایش منطقه ای تفکر اجتماعی و جامعه شناسی

دومین کنفرانس بین المللی تفکر اجتماعی و جامعه در خاورمیانه و شمال آفریقا

مقاله‌های منتخب داخلی اولین همایش در شماره‌های تابستان 1391 (شماره 2، دوره ششم) و پاییز 1392 (شماره3، دوره هفتم که آماده انتشار است) مجله مطالعات اجتماعی ایران منتشر شده است.

 

 

• < قبلی
• بعدی >