نخستین همایش ملی «خانواده و زنان در دوران کرونا» با همکاری دانشگاه گیلان، انجمن جامعه‌شناسی ایران، معاونت امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری و حمایت مالی برخی از سازمان‌های دولتی در تالار حکمت دانشگاه گیلان برگزار شد.
ابتدا دکتر علی یعقوبی، دبیر علمی همایش ملی «خانواده و زنان در دوران کرونا»، با تاکید بر اینکه کرونا یک امر صرفا پزشکی نیست، اظهار کرد: کرونا جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، روانشناختی و جامعه‌شناختی، اقتصادی و دینی هم دارد.
وی از ارسال ۱۱۷ مقاله به دبیرخانه نخستین همایش ملی «خانواده و زنان در دوران کرونا» خبر داد و گفت: پس از انتخاب دو داور مخفی و همزمان برای هر مقاله، 105 چکیده مبسوط پذیرفته شد و فرایند اطلاع رسانی آغاز شد و به نویسندگان به‌مدت یک ماه از تاریخ اول تا 30 بهمن برای ارسال مقالات مهلت داده شد. در دور دوم و با توجه به پایان مهلت پایان ارسال مقالات، در حدود 80 مقاله اعلام وصول شد. از این تعداد در حدود 70 مقاله توسط کمیته داوران مورد پذیرش قرار گرفت. 34 مقاله ارائه سخنرانی، 36 مقاله در قالب پوستر بوده است. به‌طور کلی 15 دانشگاه در سطح کمیته علمی و 35 نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های مختلف در سطوح مختلف علمی در این همایش همکاری داشتند و شاهد مشارکت دانشگاه‌های گیلان، تهران، اصفهان، تبریز، خراسان رضوی، فارس، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و... در این همایش بودیم. همچنین 25 استان در این همایش ارسال مقاله داشتند.
عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان، با اشاره به ابعاد میان رشته‌ای بحران کرونا، اضافه کرد: کرونا رشته های علوم اجتماعی و روانشناسی و اقتصاد و جمعیت شناسی و حقوق و امور دینی و علوم پایه را درگیر کرده است و لذا برای کاهش خسارات ناشی از این بحران باید راهکارهای میان رشته‌ای ارائه کنیم.
یعقوبی، «ابعاد اجتماعی خانواده و زنان در دوران کرونا»، «امور فرهنگی خانواده و زنان در دوران کرونا»، «مسائل آموزشی خانواده و زنان در دوران کرونا»، «مسائل اقتصادی خانواده و زنان در دوران کرونا»، «مسائل حقوقی خانواده و زنان در دوران کرونا»، «مسائل جمعیتی خانواده و زنان در دوران کرونا»، «مسائل روانی خانواده و زنان در دوران کرونا» و «ابعاد دینی خانواده و زنان در دوران کرونا» را هشت محور اصلی همایش مذکور دانست و متذکر شد: مقالات برگزیده همایش در ویژه نامه مجله مطالعات اجتماعی ایران چاپ خواهند شد.
وی گفت: این همایش در دو روز برگزار می‌شود که در روز گذشته 12 اسفند ماه، به برگزاری کارگاه «مساله یابی خانواده و زنان و مهمترین تغییرات در زندگی خانوادگی دردوره کرونا» اختصاص داشت. در این کارگاه بیش از 20 نفر از زنان شاغل متاهل و غیر متاهل به‌صورت مجازی به گفتگو پرداختند که دکتر زند رضوی عضو هیأت مدیره انجمن جامعه شناسی ایران و خانم زهرا قاسم زاده مدیریت آن نشست را به عهده داشتند. امروز 13 اسفندماه نیز، همایش در چهار پنل فرهنگی، اجتماعی، روانی و حقوقی تشکیل خواهد شد و 24 مقاله در قالب سخنرانی ارائه می‌گردد.
آنگاه دکتر معصومه ابتکار در آیین افتتاحیه نخستین همایش ملی «خانواده و زنان در دوران کرونا» که در تالار حکمت دانشگاه گیلان برگزار شد، ضمن قدردانی از برگزارکنندگان این همایش، اظهار کرد: امیدواریم از دل این پژوهش‌ها راهکارها و سیاست‌های اجرایی برای بهبود شرایط زنان و خانواده در دوران همه‌گیری کرونا استخراج شود.
وی با بیان اینکه زنان در دوران کرونا با مشکلات متعدد فردی و اجتماعی مواجه هستند، تصریح کرد: در این میان مشکلات اقتصادی در کنار چالش‌های فرهنگی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار را تهدید می‌کند.
معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده، با اشاره به عملکرد بانوان در حوزه تولید اقلام بهداشتی همچون ماسک و گان طی یک سال گذشته، اضافه کرد: معاونت امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری در دوران کرونا حمایت از کسب و کارهای زنان به ویژه در حوزه تولید اقلام بهداشتی را در دستور کار دارد.
دکتر ابتکار، با بیان اینکه تداوم شرایط کرونا و خانه‌نشینی‌ها آثار مثبت و منفی فراوانی برای خانواده ها به دنبال داشته است، گفت: جنبه‌های روحی و روانی کرونا بر زنان بیش از سایر اعضای خانواده است و لذا به مشاوره هایی جهت مدیریت خود و خانواده نیاز دارند.
وی با اشاره به راه اندازه خط تلفن ۱۲۳ جهت امداد گرفتن از مشاوران خانواده در دوران کرونا، خاطرنشان کرد: معاونت امور زنان و خانواده با همکاری مراکز دانشگاهی و از طریق مدیرکل امور بانوان استان‌ها اقدام به شناسایی آثار کرونا بر زنان و خانواده‌ها کرده تا راهکارهای مدیریت بهتر شرایط ارائه شود. همچنین با کمک وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تبعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و روحی و روانی کرونا برای خانواده در کمیته های تخصصی ستاد ملی مقابله با کرونا پرداختیم تا مشکلات را به حداقل برسانیم.
معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده، از سیاستگذاران و مجریان خواست از نتایج این مباحث علمی بهره‌برداری کنند و یادآور شد: عبور از پاندمی کرونا نیازمند تدابیر لازم برای حفظ سلامت جسمی و روانی خانواده است و لذا باید با آینده نگری و استفاده از تجارب جهانی سیاست‌های مناسب را برای ایجاد سلامت روانی، اجتماعی و فرهنگی خانواده فراهم کنیم.
خانم کیمیا تنهایی، معاون توسعه مدیریت و منابع استانداری گیلان نیز، زنان را محور خانواده دانست و تصریح کرد: در ایام شیوع کرونا نیز شاهد نقش آفرینی ویژه زنان در عرصه مقابله با کرونا بودیم و ۷۰ درصد کادر بهداشت و درمان ما را زنان تشکیل می‌دهند.
وی با اشاره به اثرگذاری پاندمی کرونا بر ابعاد اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، حقوقی، جمعیتی، روانی و دینی جامعه، گفت: بار سنگین مسئولیت خانواده در زمینه‌های بهداشتی، تربیتی، آموزشی و حتی اقتصادی نیز بر عهده زنان است.
معاون استاندار گیلان، با بیان اینکه زنان بیش از سایر اعضای خانواده با مسائل روحی و روانی دست و پنجه نرم میکنند، متذکر شد: زنان کانون عشق و محبت و آرامش خانواده هستند و لذا چالش‌های زنان بر خانواده اثرگذاری دارد.
خانم تنهایی، مسئولیت زنان شاغل را دو برابر زنان خانه دار دانست و تصریح کرد: باید از هماکنون برای پساکرونا برنامه ریزی داشته باشیم، زیرا دوران کرونا تغییرات فرهنگی و اجتماعی برای جامعه پدید آورده و لذا زنان و خانواده‌ها متاثر از این تغییرات خواهند بود.
سپس دکتر تقی آزاد ارمکی نایب رئیس انجمن جامعه شناسی ایران در همایش ملی خانواده و زنان در دوران کرونا در دانشگاه گیلان سخنرانی کرد. وی گفت: این نشست با این پیش فرض آغاز شده است که شرایط کرونا، خانواده ایرانی و وضعیت زنان در خانواده را دچار تغییرات و چالش‌های بزرگی کرده است و احتمال می‌رود بعد از کرونا با ساحت جدیدی از خانواده مواجه باشیم. من این فرض را قبول دارم که شرایط کرونایی نه تنها روی حیات اجتماعی بلکه روی خانواده ایرانی بیشترین تأثیرات را گذاشته است. علت آن این است که خانواده در ایران نهاد کانونی است و کانونی تر از دولت و نهاد دین است؛ یعنی اگر به صورت‌بندی نظام اجتماعی نگاه کنیم، نظام اجتماعی ایران به گونه‌ای ساخته شده است که خانواده نهاد بنیادین و فراگیر و تمامیت‌خواه است و بعد نهاد دین و سیاست و بعد از آن نهادهای دیگری مثل اقتصاد و فراغت هستند. به همین دلیل اگر جامعه ایرانی در واقعیت خانواده مدار نبوده است، که هست، در گفتمان و نگاه‌های سیاسی و ایدئولوژیک است و با بیشترین چالش‌ها در دوران کرونا مواجه شده است. چون کرونا یک پدیده کوتاه مدت نبوده، این چالش‌ها در درون خانواده درونی شده و هدف آن هم بیشتر زنان بودند و اثراتش را در شرایط بعد از کرونا هم خواهد داشت. به همین دلیل همایش ملی خانواده و زنان گفته می‌شود و جوانان یا کهنسالان گفته نمی‌‌شود، خود نیز نشانه همین معنایی است که در خانواده ایرانی ما چه بخواهیم چه نخواهیم زنان هم کانون بوده اند و هم کانون قلمداد شده اند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: در سیاست‌های ما در زمینه تنظیم جمعیت، مناسبات جنسی، فراغت، آموزش، تربیت و اخلاق و حتی اقتصادی هم بر روی زنان تمرکز می‌کنیم. اتفاقاً مشکل همین جاست وقتی ما در سطح کلان، بیان، سیاست، نگاه، زنان را در کانون قرار می‌دهیم ولی در واقعیت امر، زنان در کانون حیات خانوادگی ایرانی قرار نگرفته اند و امکانات و اختیارات مناسب برای کنشگری زنان وجود ندارد ما با مجموعه ای از چندگانگی و چندپارگی درون خانواده روبرو هستیم که منازعات و مشاجرات زنان و مردان، مادران و فرزندان، مشاجرات بین‌نسلی و مشاجرات کلیت خانواده با کلیت حیات اجتماعی را داریم. وضعیت زمانی پیچیده تر می‌شود که افزون بر همین سیاست‌ها و امکان‌ها، ما با پدیده واحد از زن‌ها روبرو نیستیم، زنان شاغل، زنان خانه‌دار، زنان شاغل و خانه‌دار داریم و در سه ساحت روبرو هستیم. هرکدام از این گروه از زنان در شرایط کرونایی دچار یک مجموعه‌ای از چالش‌ها، کنش‌ها و نگرشها شده‌اند. مثلاً اگر مسئله زنان شاغل قبل از کرونا بیشتر در تضاد و تعارض کنش خارج از خانه و داخل خانه بود و بیشتر سیاست‌هایی که در جامعه ما دنبال می‌شد یک نوع همراهی و همزیستی بین دو نوع کنش و وضعیت فراهم شود، یعنی زنانی که شاغلند و بعد میخواهند به خانه برگردند و در اینجا به یک پیوند برسند، در شرایط کرونایی مناسبات تغییر کرده است و زنان شاغل به سرعت زنان کانون خانواده قرار داده شده اند و مسئولیت های تمام خانواده دوران کرونایی بر عهده همین زنان شاغلی بوده است که همچنان شغل خود را با خود آورده و دورکاری می کنند.
او ادامه داد: در دوره تاریخی، حوزه‌های فرهنگی و تربیتی کمک می کرد که زنان را با شرایط بیرون از خانواده سازگار کند و آن سازگاری را با درون خانواده پیوند بزند، این زنان برگشته درون خانواده نیامدند با شرایط قبل از خودشان برای اشتغال روبرو شوند، بلکه مجموعه ای از شرایط پنهانی در خانواده ظهور می کند و بر سر آنها ریخته می شود. یکی از شرایطی که در جامعه ایرانی مهم است و ما مردان باید به آن توجه کنیم، کم مسئولیتی مردان در باب خانواده است. مسئولیت با توقع متفاوت است مردان ایرانی به هزاران دلیل دچار کم مسئولیتی نسبت به کلیت حیات اجتماعی و بیشتر نسبت به خانواده دچار شده اند و یک توقع بیش از اندازه نسبت به خانواده دارند. توقع زیاد و مسئولیت کم نسبت به خانواده یکی از رازهای پنهان مشکلات درون خانواده بود که زنانی که رفته بودند بیرون از خانه به اشتغال بپردازند، وقتی با کرونا به خانه برگشتند با این پدیده پنهان روبرو شدند و وقتی که طلب از همیاری از دیگران درون خانه می کنند با یک کم مسئولیتی روبرو می‌شوند و این بار بزرگی است که بر سر زنان شاغلی که به خانه برگشتند ریخته می‌شود. مجموعه اتفاقات دیگری هم می‌افتد و آن بحث انتقال مسئولیت‌های نهاد اقتصادی، فرهنگی، دینی، آموزشی و حتی نهاد فراغت به درون خانواده است. چنانچه تا دیروز نهاد آموزش و پرورش، دین و مؤسسات دیگر مثل دانشگاه و مسجد و محله و ... مسئولیت‌هایی را برای خانواده پاسخ می‌دادند، همه اینها دوباره به خانواده برمی‌گردد و بر سر زنانی که دوباره به خانه برگشته‌اند وارد می‌شود. بیشتر خانم‌های خانه ما مسئول آموزش فرزندان می شوند و باید کنترل و نظارت و تربیت مجدد و انطباق پذیری مجدد فرزندان از مدرسه برگشته و در عین حال سامان دهی حوزه اقتصاد را تنظیم کنند. مجموعه این مسئولیت های جدیدی که برای جامعه دیروز بود و بر سر زنان در خانه می ریزد، ماجراهای عجیبی در اینجا اتفاق می افتد که خود را به تدریج برای زنان شاغل نشان می دهد. برای زنان خانه دار کمی متفاوت است، نه اینکه این مسئولیت ها و فشارها خارج می شوند بلکه بر سر آنها هم ریخته می شود ولی آنها چون با یک زمینه سازی مدیریت پنهان قدیمی تر و سازگاری بیشتری بودند، دردسرهایشان کمتر از زنان شاغلی است که به خانه برمی گردند. جهان مدرن ایرانی یعنی جهان ایرانی بعد از انقلاب اسلامی در دوران جمهوری اسلامی تمام تلاشش این است که از یک زن کنشگران مؤثر در حوزه فرهنگ، سیاست، اقتصاد و تربیت بسازد. اگر برنامه خانواده در تلویزیون را نگاه کنید یا سریال ها و برنامه های دیگر توجه شان به زنانی است که در خانه اند و کمی شاغلند ولی مسئولیت های عمده بر عهده آنهاست. اگر خلافی در خانه و جامعه صورت بگیرد مسئول آن زن است. اگر کمی تربیت وجود دارد، مسئولش زن است. اگر فرزندآوری وجود ندارد مسئولش زن است. این زنان با این انتظارات بسیار زیاد و این هزینه ها و مشکلات جدیدی که وجود دارد بی تأثیر نمی مانند. در شرایط کرونایی با مجموعه ای از چالش ها، مناقشه ها و دردسرهای جدیدی در خانواده با مرکزیت زنان روبرو هستیم که من به چند مورد که درمورد زنان شاغل بیشتر صادق است اشاره می کنم. یک مسئله ای به نام مسئله بیگانگی اجتماعی وجود دارد که در گذشته و در تاریخ ناشی از یک چرخه پیچیدهای از نظام کار و اشتغال اتفاق می افتاد؛ یعنی یک پیچیدگی در نظام صنعت، کار و اشتغال وجود دارد و زنان و مردان ایرانی دچار بیگانگی از خود و بیش از آنکه در اختیار خود آگاه به خود باشند در اختیار سیستم و نظام صنعتی و کار هستند. به نظر من یک مشکلی که زنان ایرانی در دوران کرونایی دچار آن می شوند و یک درد اجتماعی است و در آینده ما باید به آن توجه کنیم، که البته روانشناسان به این سمت می روند و آن را پدیده فردی تلقی میکنند درحالیکه بیشتر پدیده اجتماعی و فرهنگی است؛ بیگانگی اجتماعی زنان در نظام اجتماعی و نظام خانوادگی است. وقتی زنی در خانه توانایی انجام چندین کار متناقض را دارد و همه آنها بر سر او ریخته می شود، او دچار یک اضمحلال شخصیتی و نظام نقشی می شود و بیگانگی اجتماعی و فرهنگی مفرطی را دچار می شود که می بینیم فغان زنان در خانه این است که کار زیاد دارند و مسئولیت پذیری و امکانات وجود ندارد و بعد فغان اینکه میخواهند از خانه فرار کنند یا به خانه بروند. این همان لحظه های آغازین بیگانگی اجتماعی است. اگر این وضعیت باقی بماند این بیگانگی اجتماعی می تواند به عنوان یک درد مزمن و خطرناک برای جامعه ایرانی باقی بماند و ما کمتر توانایی این را خواهیم داشت که برای این بیگانگی اجتماعی زنان ایرانی راه حل پیدا کنیم. چرا؟ به این دلیل که در کلیت سیاست ها، نگاه های دینی و ایدئولوژیکی همچنان انتظارات بیش از اندازه ظرفیت زنان از آنها وجود دارد. وقتی فردی نسبت به موقعیت هایش بیگانه می شود و انتظارات هم انباشته می شود، این مسیر بیش از اینکه به درمان او کمک کند بر بیگانگی او خواهد افزود و آنجاست که ما با بحران های دیگری در نظام اجتماعی خانواده در پایان بحران روبرو خواهیم شد و این یک خطر و حادثه مهم است. ماجرای دیگری که وجود دارد این است که یک نوع خستگی، انزجار و نفرت نسبت به چیزی به نام خانواده ای که در آن همه انتظارات است ولی بسیاری از چیزها کم است. وقتی به لایه های پایین طبقه متوسط نگاه می کنیم خانواده ای داریم در یک مکان محدود، مثلاً جامعه شهری را داریم که خانه متشکل از یک فضای 50، 60 یا 70 متری است و بیشتر نیست. همه در یک مکان محدود کوچک، ابزار و امکانات محدود که همه هویت خودشان را دارند و هیچکس نمی تواند در خانه دست به چیزی بزند، اگر کسی عصبانی شود نمی تواند چیزی را جابجا کند چون آن چیز به یک دلیلی در آنجا گذاشته شده است. جای محدود، امکانات محدود و فضای بیرون هم وجود ندارد و در اینجا همان دردسری است که برای زن، مرد، دختر یا پسری که در شرایط کرونایی قرار است که بیرون نرود، دچار به هم ریختگی نقشی و شخصی می شود و تعارض شکل می گیرد. بیگانگی یک ساحت است و بحث تعارض و مشاجرات بسیار زیادی که در خانه شکل می گیرد و اینجاست که کسی که بیش از همه قربانی می شوند زنان هستند چون مردها می توانند یا بی مسئولیتی پیشه کند یا ایدئولوژی اینکه مرد سخن اصلی را دارد و مختار است یا اینکه بیرون برود او می تواند پشت در هم بخوابد ولی زنان کجا می توانند بروند. زنی که دچار مجموعه ای از تعارضات شده است یا می بایست امکان ترک منازعه یا مشاجره برایش پیش بیاید یا اینکه استمرار. معمولاً ما به استمرار مشاجره کمک می کنیم؛ آدمها تربیت نشده اند، مشکل اساسی که در نظام تربیت ما وجود دارد وجود عدم مهارت های کافی برای خروج از منازعات است. زنان ومردانی که به نزاع می پردازند مهارت های کافی برای برون رفت از منازعات را پیدا نمیکنند و یاد داده نشده است که چگونه می توان این کار را انجام داد. در گذشته عمو، عمه، دایی، بزرگتر، شیخ و ... داشتیم، یعنی بچه از پدر یا مادرش عصبانی می شود به خانه عمه، خاله، دایی پناه می برد نه اینکه برود در خیابان بگردد و با دوستش بیرون برود. اتفاقی که در ایران افتاده است این است که ما دایی، عمه، خاله و ... را تبدیل به خانم ها و مردها و به چیزهای بد تبدیل کرده ایم و امکانات کافی برای حمایت از خانه وجود ندارد. وقتی جایی وجود ندارد ما به استمرار منازعات کمک کرده ایم. استمرار منازعه می تواند موجب به هم ریختگی شود و از میان آن انزوا بیرون می آید. اتفاق مثبت که افتاده این است که زنان ما در تاریخ اجتماعی ایران یک بار دیگر فرصت کردند که در باب مهارتها و تواناییهای شان برای نجات خانواده و حمایت از خانواده، کودکان، پیران و مردانشان یک بازنگری و بازبینی کنند. امید است که ما بتوانیم به بخش افزایش مهارت ها بیفزاییم تا بتوانیم از بیگانگی اجتماعی و منازعات و خشونتها بکاهیم.
- توضیحات
- زیر مجموعه: گزارش نشست ها
- دسته: گزارش نشست دفتر استانی گیلان
- آخرین به روز رسانی در 12 فروردين 1400