حوا محمدی*

دوشنبه 29 مهرماه 1398 نشست «صلح خاورمیانه» به همت گروه علمی-تخصصی صلح انجمن جامعه شناسی ایران در سالن کنفرانس انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد. دکتر پیروز مجتهد زاده (استاد سابق ژئوپولیتیک دانشگاه لندن)، دکتر ابومحمد عسگرخانی (استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران)، دکتر احمد نقیب زاده (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران) و دکتر منوچهر ثابتی ( جامعه شناس ) سخنرانان این نشست بودند.

در ابتدای جلسه دکتر حسن امیدوار (مدیر گروه جامعه شناسی صلح) در مقدمه ای با بیان اینکه خاستگاه اصطلاح «خاورمیانه» در دهه 1850 در کمپانی هند و انگلیس و توسط یک استراتژیست نیروی دریایی امریکا به نام آلفرد ماهان شکل گرفت، گفت: تعریف آلفرد ماهان از گستره خاورمیانه مناطق اطراف خلیج فارس بود که این مناطق آسیایی از عربستان سعودی تا هند وسعت داشت. امیدوار با اشاره به اینکه خاور میانه منطقه ای است که در آن شرایط نظامی طولانی مدت جنگ و درگیری به عنوان پروسه‌های سیاسی حاکم است و از این رو به نظر می رسد برای درک اهمیت استراتژیک جهانی صلح خاور میانه باید با رویکرد جامعه شناسی تاریخی به مطالعه و شناخت علمی آن پرداخت. توجه به بار سنگین تاریخی این منطقه بسیار حائز اهمیت است لذا هنگامی که درباره خاورمیانه صحبت می کنیم باید به این نکته توجه داشت که کمتر منطقه ای در جهان می توان یافت که این همه حوادث، رخداد، تحولات و جنگ های مهیب را در حافظه تاریخی خود داشته باشد.        

وی اضافه کرد: منطقه خاورمیانه با تمدن بیش از 7 هزار ساله به عنوان حوزه تمدنی یا مهد تمدن بشری نیز شناخته می‌شود. تمدن‌هایی مانند؛ تمدن بین النهرین، مصر باستان، هیتی، یونان، شام، پارس و شبه جزیره عربستان در این حوزه قرار دارند. در ضمن اولین و عظیم ترین امپراطوری ها نیز در این منطقه ظهور کرده اند. امپراطوری های آشوری، هخامنشی، مقدونی، ساسانی، رومی، بیزانس، خلافت اسلامی و امپراطوری عثمانی که تأثیر عمیق و ماندگار در «خاور نزدیک» داشتند (قبل از اینکه اصطلاح خاورمیانه متداول شود از نام خاور نزدیک استفاده می شد).نکته حائز اهمیت دیگر توجه به دستاوردهای علمی، فرهنگی و اجتماعی خاور میانه است. ابداع کشاورزی، ارز واسط تجارت (ضرب سکه) به‌جای داد وستد کالا با کالا (ابداع اقتصاد)، ابداع سیستم نوشتاری و خط، ابداع فرهنگ و هنر، اختراع چرخ کوزه گری و چرخ آسیاب (ابداع صنعت)، ایجاد اولین دولت ها و اولین قوانین (ابداع سیاست)، ابداع نجوم و ریاضیات (ابداع نهاد علم و آموزش)، و غیره اولین باردر این منطقه کشف و ابداع گردید. اولین منشور حقوق بشر و آثار فرهنگی و ادبی بی‌شمار نیز از دیگر دستاوردهای این منطقه محسوب می شود. نکته مهم دیگر خاورمیانه به‌عنوان وطن سه دین اصلی جهان؛ یهود یت، مسیحیت، اسلام و همچنین عرفان ها و ادیان ایرانی زرتشت، مانوی و ... ( نهاد دین ) نیز حائز اهمیت است چون ادیان در جهان و بویژه در خاورمیانه نقش مهمی ایفاء کرده اند و برفرهنگ ها تاثیر گذاشته اند. خاورمیانه هم چنین واقع در چهار راهی بین قاره اروپا، افریقا، آسیا و هم مرز با دریای مدیترانه طی قرون متمادی دارای اهمیت استراتژیک بوده است و اولین مهاجرت ها به خارج از افریقا (از شرق به غرب) نیز از طریق خاورمیانه رخ داده است، ولی نقطه عطف اهمیت استراتژیک خاورمیانه، کشف ذخایر عظیم نفت و گاز در سال 1908 در ایران و در سال 1938 در عربستان و کشورهای دیگر این منطقه می باشد. بار سنگین تاریخ منطقه، تعدد اقوام، ادیان، افراط گرایی و بنیاد گرایی، فقر گسترده، فساد، توسعه نیافتگی، تنش های آبی و زیست محیطی، مشکلات امنیت داخلی، تاسیس کشور یهودی اسرائیل و مناقشه با ساکنان فلسطینی و اخراج آنان، خاورمیانه را تبدیل به کانونی برای مناقشات و برخوردهای خونین نموده است .

سپس اولین سخنران نشست دکتر پیروز مجتهدزاده با بیان اینکه مفاهیمی چون «خاورمیانه» قراردادی و ساختگی هستند گفت: مفهوم خاورمیانه نه یک منطقه واقعی بلکه بیشتر برای القای مفاهیم ژئوپولیتیکی مورد نظر قدرت ها است.

وی با تأکید بر دوسویه بودن طرفین درایجاد صلح‌ و جنگ‌ تشریح کرد: تلقی اینکه یک طرف جنگ مظلوم و سوی دیگر آن ظالم قرار دارد اشتباه است. ما در کلام می گوییم اسرائیل باید از بین برود؛ اخیراً اسرائیل نیز درباره ایران همین مطلب را می گوید و هر دو با چنین بیاناتی صلح را در گرو حذف دیگری می دانند ولی ایالات متحده در قبال گفته های احمدی نژاد، ایران را در جهان، ظالم و بر هم زننده صلح تبلیغ کرد و در محکوم کردن همان حرف علیه ایران از طرف اسرائیل کلامی را بر زبان نیاورد. بنابراین مفهوم صلح در خاورمیانه از زاویه دید هر آنکه آن را به کار می برد متفاوت به نظر می رسد. به این دلیل نخستین گام در راستای صلح، تفاهم در تعریف آن است. این نکته نیز حائز اهمیت است که ما معمولاً عادت به خوب شنیدن نداریم.

 

مجتهد زاده با اشاره به دومین گام در این راستا افزود: باید ستیزه جویی های صلح ستیزانه و مرزهایی که استعمارگران در جهت منافع و مصالح زمان خود تعریف نموده بودند را تلطیف نماییم تا اختلافات فرهنگی و مذهبی کاهش یابد. نکته دیگر آن است که باید آنچه را که در زمینه اهداف مطرح می کنیم در حد شعار باقی نماند بلکه در آن راستا عمل و حرکت نیز صورت گیرد.

وی با اشاره به کشور ژاپن گفت: در کشور ژاپن به جای به کاربردن خشونت‌های کلامی درباره متجاوزین سعی شد در عمل، از آن قدرت‌ها پیشی بگیرند. اما انجام هر عملی نیازمند تفکر، مطالعه و برنامه ریزی نیز است. متاسفانه ما و سایر کشورهایی که از آنها با عنوان خاورمیانه یاد می شود در این زمینه کاستی داریم. نیاز است که امور به دست افراد کاردان اداره شود. اگر استعمارگران امروزه می توانند به شکل غیرمستقیم کشورهایی در منطقه ما را تحت نفوذ خود قرار دهند این امر از کاهلی کشورهای هدف است چرا که چنین بستری را به دست خود فراهم نموده اند.

مجتهدزاده راه برون رفت از مشکلات داخل کشور و منطقه را تربیت نسل آینده دانست وادامه داد: باید نسل آینده را به شیوه صحیح تربیت کرد. در این راستا باید توجه کرد که دانشگاه، محلی برای اجرای عملی یا ستیزه جویی صلح و جنگ نیست بلکه محل تربیت نسل آینده به شکل آکادمیک است. به گونه ای که وقتی دانشجوی امروزی، فردا متصدی امور می شود بتواند صحیح عمل کند و با استفاده از علم و تخصصی که کسب کرده است صلح و دوستی با دیگران را اشاعه دهد. اگر ما به دنبال صلح در خاورمیانه هستیم باید علت هایی را که سبب تحت الشعاع قرارگرفتن صلح می شود را بیابیم و آنها را تعدیل نماییم. بنابراین در مشکلات و مسائل فعلی صرفاً پرداختن به خطاهای گذشتگان دردی را درمان نمی کند و چاره کار نیست.

وی در پایان تاکید نمود: کار دانشگاه صرفاً نقد مسئولان نیست، بلکه وظیفه اصلی آن همان طور که بر آن تأکید شد، تربیت نسل کاردان و تغییردهنده وضع موجود است.

این نشست بدون حضور دیگر سخنران مدعو (عسگرخانی، نقیب زاده و ثابتی) به پایان رسید.

*تهیه گزارش

                                                    

 

• < قبلی
• بعدی >